Исломиддин Раҳмон: «Сарфаҷӯии неруи барқ яке аз омилҳои таъмини амнияти энергетикии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад»

ДУШАНБЕ, 02.12.2025 /АМИТ «Ховар»/. Дар шароити рушди босуръати иқтисоди Тоҷикистон ва густариши соҳаҳои саноат, нақлиёт, кишоварзӣ ва хизматрасонӣ талабот ба неруи барқ сол то сол зиёд мегардад. Ин воқеият агар аз як тараф нишонаи пешрафт ва фаъолшавии иқтидори истеҳсолии давлат бошад, аз ҷониби дигар зарурати андешидани тадбирҳои муассирро барои истифодаи самараноку сарфаҷӯёнаи барқ ба миён меорад. Чунин ибрози андеша  намудааст Директори Агентии «Тоҷикстандарт» Исломиддин Раҳмон дар мақолааш ба унвонии АМИТ «Ховар».

— Дар даврони соҳибистиқлолӣ дар натиҷаи татбиқи нақшаю барномаҳои қабулкардаи Ҳукумати мамлакат таҳти сиёсати созандаи Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавассути меҳнати созандаю бунёдкоронаи мардуми мамлакат мо афзоиши устувори нишондиҳандаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии ватанамонро таъмин карда, дар ҳама соҳаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеа ба дастовардҳои хеле назаррас ноил гардидем.

Бо назардошти хусусияти географӣ ва иқлимии мамлакат ба таври мавсимӣ истеҳсол намудани неруи барқ аз манбаъҳои гидроэнергетикӣ, инчунин афзоиши эҳтиёҷоти аҳолӣ, самти сарфаҷӯӣ ва идоракунии талабот ба неруи барқ ба яке аз самтҳои муҳими сиёсати энергетикии Тоҷикистон табдил ёфтааст. Зарурати ин мавзуъро Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мунтазам дар суханрониҳояшон таъкид менамоянд.

Зарурати сарфаҷӯии барқ дар шароити имрӯза

Сарфаҷӯии неруи барқ танҳо кам кардани истеъмол нест. Ин раванд қисми низоме аст, ки ба баланд бардоштани самаранокии энергетикӣ, кам кардани хисорот дар шабакаҳо, пурзӯр намудани интизоми истифода ва ташаккули фарҳанги истифодаи захираҳои энергетикӣ нигаронида шудааст.

Аввалан, бинобар хусусияти гидроэнергетикии Тоҷикистон истеҳсоли неруи барқ аз фасли сол вобастагии ҷиддӣ дорад. Дар мавсими тирамоҳу зимистон, ки сатҳи об дар дарёҳо паст мешавад, иқтидори истеҳсолӣ кам мегардад, дар ҳоле ки талаботи аҳолӣ ба барқ ба таври назаррас афзоиш меёбад. Ин номувофиқии байни талабот ва истеҳсол зарурати сарфаҷӯиро бамаротиб афзун месозад.

Сониян, афзоиши шумораи таҷҳизоти барқӣ дар манзилҳои истиқоматӣ, корхонаҳои саноатӣ ва муассисаҳои иҷтимоӣ боиси болоравии ҳамарӯзаи истеъмол гардидааст. Истифодаи таҷҳизоти камсамар ё кӯҳнашуда, инчунин набудани тартиботи муайяни сарфаҷӯӣ дар баъзе ҳолатҳо боиси хароҷоти зиёдатии энергетикӣ мегардад.

Сеюм, сарфаҷӯии барқ дар баробари кам кардани фишор ба шабакаҳои энергетикӣ имконият медиҳад, ки захираҳо ба афзоиши иқтидори истеҳсолӣ, навсозии инфрасохтор ва сохтмони неругоҳҳои нав равона карда шаванд.

   Пешгирии афзоиши талабот: роҳу усулҳои идоракунӣ

Идоракунии талабот ба неруи барқ таҷрибаи муосирест, ки имкон медиҳад талаботи воқеӣ танзим ва тақсимоти сарборӣ дар шабака ба таври устувор таъмин карда шавад. Якчанд механизмҳои калидӣ барои пешгирии афзоиши талабот вуҷуд доранд:

Самараноксозии шабакаҳои энергетикӣ

Навсозии хатҳои интиқол, кам кардани талафоти техникӣ, истифодаи трансформаторҳо ва таҷҳизоти муосири каммасраф имконият медиҳад, ки ҳаҷми неруи аз дастрафта коҳиш ёбад. Ин тадбирҳо барои афзоиши таъминот бе зарурати истеҳсоли иловагӣ шароит фароҳам меоранд.

Баланд бардоштани фарҳанги сарфаҷӯии барқ дар ҷомеа

Таблиғ ва ташвиқи истифодаи оқилонаи барқ воситаи муҳими пешгирии истеъмоли зиёдатӣ мебошад. Барномаҳои омӯзишӣ, фаъолияти воситаҳои ахбори омма, чорабиниҳои иттилоотӣ дар муассисаҳои таълимӣ ва корхонаҳо метавонанд ба тағйири рафтори истеъмолкунандагон таъсир расонанд.

Истифодаи таҷҳизоти каммасраф

Паҳн гардидани таҷҳизоти каммасрафи муосир, аз ҷумла лампаҳои LED, дастгоҳҳои бо режими иқтисодӣ, гудохтаҳои гармидиҳӣ ва моторҳои барқии каммасраф яке аз роҳҳои муассири кам кардани талабот мебошад. Дар баъзе кишварҳо барои аҳолӣ ҳатто барномаҳои дастгирии давлатӣ пешниҳод мешаванд — таҷрибае, ки метавонад барои Тоҷикистон низ муфид бошад.

         Танзими тарифҳо ва ташкили стимулҳои иқтисодӣ

Татбиқи тарифҳои дифференсиалӣ вобаста ба вақти рӯз (пикӣ ва ғайрипикӣ), ҳавасмандсозии корхонаҳо барои кам кардани сарборӣ дар вақти аз ҳама серистеъмол, инчунин дастгирии технологияҳои сарфакунанда метавонад ба тақсимоти дурусти талабот мусоидат кунад.

Равонакунии сармоя ба манбаъҳои энергияи барқароршаванда

Манзилҳо, корхонаҳо ва муассисаҳои иҷтимоӣ метавонанд бо истифода аз панелҳои офтобӣ ё дигар манбаъҳои алтернативӣ қисми талаботи худро мустақилона таъмин намоянд. Ин раванд на танҳо талаботро ба шабака коҳиш медиҳад, балки устувории энергетикии мамлакатро тақвият мебахшад.

Сарфаҷӯии барқ — унсури рушди устувор

Истифодаи самараноки барқ танҳо масъалаи иқтисодӣ нест — он ба ҳифзи муҳити зист, назорати партобҳои газҳои генофектор ва рушди устувор иртиботи бевосита дорад. Кам кардани хароҷоти неруи барқ дар корхонаҳо ба баланд шудани рақобатпазирӣ ва устувории молиявии онҳо мусоидат мекунад. Аз тарафи дигар, аз ҷониби аҳолӣ сарфа кардани барқ сабаби камшавии хароҷоти маишӣ мегардад.

Сарфаҷӯӣ қисми сиёсати миллии амнияти энергетикӣ ба ҳисоб меравад. Дар шароити тағйирёбии иқлим, камшавии сатҳи об дар баъзе мавсимҳо ва афзоиши талаботи ҷаҳонӣ ба энергия давлатҳое, ки самаранокӣ ва идоракунии оқилонаи талаботро афзал медонанд, устувории бештар ба даст меоранд.

Ҳамкорӣ ва масъулияти муштарак

Идоракунии самараноки неруи барқ танҳо вазифаи ҳукумат ё ширкатҳои энергетикӣ нест. Ин раванд аз ҳамкории ҳаматарафа — давлат, бахши хусусӣ ва аҳолӣ вобаста мебошад.

Дар ин самт двлат нақши танзимкунанда ва ҳавасмандкунанда мебозад: қабули стратегияҳо, дастгирии технологияҳои сарфакунанда, назорати истеъмол ва таъмини шаффофияти тарифҳо.

Корхонаҳо бояд ба модернизатсия ва истифодаи таҷҳизоти каммасраф рӯй оваранд, механизми аудити энергетикиро ба роҳ монанд ва нақшаи сарфаҷӯиро пайваста амалӣ созанд.

Аҳолӣ бо риояи қоидаҳои одии сарфаҷӯӣ — хомӯш кардани таҷҳизоти фаъол, истифодаи лампаҳои LED, ба танзим даровардани ҳарорати дастгоҳҳои гармидиҳӣ ва сардкунӣ, истифодаи оқилонаи таҷҳизоти рӯзмарра метавонад дар ин роҳ саҳм гузорад. Дар ин замина Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бамаврид таъкид кардаанд, ки «мардуми шарифи мамлакат бояд маданияти истифодаи неруи барқ, яъне сарфакориро риоя кунанд ва тавассути истифодаи таҷҳизоти каммасраф ва паст кардани талафот самаранокии истифодаи онро таъмин намоянд».

Сарфаҷӯии неруи барқ ва пешгирии афзоиши бештари талабот яке аз омилҳои калидии рушди устувор ва таъмини амнияти энергетикии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад. Бо назардошти хусусияти гидроэнергетикӣ ва афзоиши босуръати эҳтиёҷоти иқтисодию иҷтимоӣ татбиқи чораҳои стратегӣ дар самти самаранокии энергетикӣ аҳамияти хосса пайдо кардааст. Ин тадбирҳо на танҳо ба таъмини устувори шабакаи барқ ва беҳбуди ҳаёти аҳолӣ мусоидат мекунанд, балки барои рушди минбаъдаи иқтисодии мамлакат, ҷалби сармоя ва ҳифзи муҳити зист заминаи мустаҳкам фароҳам меоранд.

Бо мақсади татбиқи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи сарфаҷӯӣ ва самаранокии энергия» ва «Дар бораи истифодаи манбаъҳои барқароршавандаи энергияи барқӣ» Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 24 апрели соли 2009 «Дар бораи тадбирҳои иловагии истифодаи сарфаҷӯёнаи энергия» тасдиқ карда шуд. Дар ин робита дар Агентии «Тоҷикстандарт» давоми солҳои охир корҳои зиёд ба анҷом расонида шуданд. Аз ҷумла, дар асоси директиваҳо ва меъёрҳои стандартҳои Иттиҳоди Аврупо ва Федератсияи Русия 5 стандарти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи сарфаҷӯии энергия, аз ҷумла СТ РТ ГОСТ Р 51379 «Шиносномаи энергетикии истеъмолкунандаи саноатии захираҳои сӯзишворӣ-энергетикӣ», СТ РТ ГОСТ Р 51387 «Сарфаҷӯии энергия. Таъминоти меъёрӣ-методӣ. Қоидаҳои асосӣ», СТ РТ ГОСТ Р 51380 «Сарфаҷӯии энергия. Тарзҳои тасдиқи мутобиқати нишондиҳандаҳои самаранокии энергетикии маҳсулоти энергияистеъмолкунанда ба қиматҳои меъёрии онҳо. Талаботи умумӣ», СТ РТ ГОСТ Р 51541 «Сарфаҷӯии энергия. Самаранокии энергетикӣ. Таркиби нишондиҳандаҳо. Қоидаҳои асосӣ» ва СТ ҶТ  51388-2009 «Иттилоотонии истеъмолкунандагон дар бораи самаранокии энергетикии молҳои муқаррароташон маишӣ ва коммуналӣ» таҳия карда шуданд. Ин стандартҳо баъди муҳокимаи коршиносон  тасдиқ ва мавриди истифода қарор дода шуданд.

Татбиқи мақсадноки стратегияҳои сарфаҷӯӣ ва идоракунии талабот раванди дарозмуддат аст, вале натиҷаҳои он барои ҷомеа, иқтисод ва наслҳои оянда бениҳоят муҳим мебошанд.