Н.С.ХРУШЕВ БА ЗОТИ ГӮСФАНДИ ИХТИРОЪКАРДАИ АЛИЕВ БАҲОИ БАЛАНД ДОДА БУД

          Душанбе,  15  декабр.(АМИТ «Ховар»,  Олег  Соболев). –  Мухбири  АМИТ «Ховар»  дар  оғози  мақолаи  худ  дар  бораи  зоти гӯсфанди  ихтироънамудаи  олими  машҳур Ғулом  Алиев  маълумот  дода,  менависад, ки  зоти  мазкур  гӯсфанди тоҷикӣ  ном дошта, пашмаш  на он қадар  дағал  ва  серравған  мебошад. Зоти  мазкур  дар  Академияи  илмҳои  Тоҷикистон соли  1964  тасдиқ  карда шуд.  Вазни  миёнаи  қучқори он  аз  90 то  100  килограм ва  вазни модинаи  он  то 70  килограм, буда,  пашмаш  мавҷдор,  мустаҳкам,  ёзанда ва  дароз  мебошад.  Дарозии  мӯйи  он  одатан   аз  6  то 15  сантиметр  буда,  аз қучқораш  3,5  — 4  килограм ва аз  модинаи  он то 3  килограм  пашм  гирифтан  мумкин  аст. Одатан  чӯпонони   таҷрибадор  аз  сад  сар  меши  гӯсфанди  тоҷикӣ  то 110  сар  бара  мегирифтанд. То 1  январи  соли  1985  дар  Тоҷикистон  75  ҳазор  сар  гӯсфанди  тоҷикӣ  парвариш  карда  мешуд. Бояд  гуфт, ки   ин  зоти  гӯсфанд  натиҷаи  заҳмати  беш аз  18  солаи  олими  машҳури  соҳаи  чорводорӣ  Ғулом  Алиев  мебошад. Ӯ соли  2008 – ум  93 – сола  шуд. Олим  ҳамроҳи  духтараш  дар  Душанбе  зиндагӣ  мекунад. Ба  Ғ.Алиев  лозим  омад, ки  қабл  аз  ба  даст  овардани  комёбиҳои  калони илмӣ  бисёр  душвориҳоро  паси  сар  намояд.  Мавсуф  академики Академияи  умумииттифоқии  ордени  Лениндори  илмҳои  хоҷагии  қишлоқ ва академики  Академияи  илмҳои  Ҷумҳурии  Тоҷикистон  мебошад. Вай  баъди  хатми  таҳсил  дар  Маскав   ба  вазифаи  директори Маркази  комплексии чорводории  Тоҷикистон  таъин  гардид. Он  солҳо  ҳамаи  қарорҳои  ҳизбию  ҳукуматӣ  ҳукми   фармонро  доштанд ва  иҷро  накардани онҳо  оқибатҳои  ногувор   ба  бор  оварда  метавонист. Яке  аз  чунин   қарорҳои  ҳукумат вазифа  ба  миён  гузошт, ки  дар  саросари Иттиҳоди  Шӯравӣ  усули  дурагакунии  гӯсфандон  пеш  гирифта  шавад. Олимон  ва  мутахассисон  вазифадор  карда шуданд, ки  зоти  гӯсфандони пашмашон  дағалро  бо  гӯсфандони  маҳинпашм ҷуфт  кунанд.  Ҳамин  тариқ  дар  давоми  қариб  5  сол  дар   ҳамаи  ҷумҳуриҳои  Осиёи  Марказӣ, Қафқоз ва  Қазоқистон зотҳои  гуногуни  гӯсфандон  бо  ҳамдигар  ҷуфт  карда шуданд. Бояд  гуфт, ки  Тоҷикистон  дар  ин  бобат  яке  аз  ҷумҳуриҳои  «қафомонда»  ба  шумор  мерафт. Гап  дар  он аст, ки   на  ҳамаи  олимону  мутахассисон   ин  қарорро  дуруст  ҳисоб  мекарданд. Зеро   дар  натиҷаи   дурагакунии  гӯсфандон  бисёр   зотҳои  сермаҳсул,  аз ҷумла,  гӯсфандони  ҳисорӣ  дар  Тоҷикистон ва  гӯсфандони  зоти  элбоӣ дар  Қазоқистон  аз байн  мерафт.  Ғ.Алиев  мавқеи  худро  дар  ин  масъала   баён  карда,  дар  яке  аз  маърӯзаҳояш  таъкид  кард, ки  халқи  тоҷик  бе  гӯсфандони  зоти  ҳисорӣ  зиндагӣ  карда  наметавонад. Ин  дар  илм  як  навъ маънои   эътироз  ва  исёнро  дошт. Ӯро  гунаҳкор  мекарданд, ки  ба  масъалаҳои оддӣ  сарфаҳм  намеравад. Зеро  мамлакат  пашмро  ҳамон  солҳо  аз   мамлакатҳои  хориҷӣ  бо  нархи  гарон  мехарид,  инчунин   дар  мамлакати  шӯравӣ  ба  парвариш   зоти  гӯсфандони  маҳинпашм  умуман  касе  машғул  набуд.  Ҳамин  тариқ,  вазифа  ба  миён  гузошта  шуд, ки  зоти  нави  гӯсфандон  ба  вуҷуд  оварда  шавад.  Тибқи  вазифаи  бамиёнгузошташуда  зоти  нави  гӯсфандон  мебоист  сергӯшту  серравған  ва  серпашм  бошанд. Ин  барнома   доманадор  буда,  барои солҳои тӯлонӣ  пешбинӣ  шуда буд.  Ғулом  Алиев барои  пешбурди  тадқиқоти  илмӣ зотҳои  мувофиқро  ҷустуҷӯ  карда,  оқибат  онро  ёфт. Вай  ниҳоят,  қарор  дод, ки  меши  ҳисориро  бо  қӯчқори  сароҷӣ  ҷуфт  кунонад. Инчунин  бо  ин  мақсад   зоти  гӯсфандони  дурагашудаи  линколнӣ  ва  мешҳои  ҳисорӣ  истифода  бурда шуданд.  Тадқиқоти олим  бо  оғози  Ҷанги  Бузурги  Ватанӣ   қатъ  гардид. Ғ.Алиев   солҳои  ҷанг  дар   вазифаҳои гуногуни  ҳарбию  дипломатӣ кор  кард.   Масалан,  ӯ то 1944  котиби  муовини  консулхонаи  Иттиҳоди  Шӯравӣ  дар  шаҳри  Ардабили  Эрон    буд.  Ғулом  Алиев  фасли  баҳори  соли  1945  баъди  ғалабаи  халқи  шӯравӣ  дар  Ҷанги  Бузурги  Ватанӣ   дар  шаҳри  Маскав  аввал   рисолаи номзадӣ  ҳимоя  карда, баъд   директори Пажӯҳишгоҳи   тадқиқотии   чорводорӣ  таъин  гардид, ки   ба  филиали  Академияи  илмҳои  ИҶШС   дар  Тоҷикистон  итоат  мекард. Олим   танҳо  баъди  ин   имконият   пайдо  кард, ки  нақшаҳояшро  дар  бораи  ба  Тоҷикистон  овардани  гӯсфандони  зоти  сароҷии  Туркманистон амалӣ  сохта,  тадқиқоти  илмии  худро  давом  диҳад,  Ҳамон  вақт   таҷрибаи  илмии  ӯ оғоз  ёфт, ки  18  сол  идома  дошт. Ғ.Алиев  тӯли  ин  солҳо   бисёр  душвориҳоро  паси  сар  намуд. Гуфтан  мумкин  аст, ки мӯйи  сари олим  дар  давоми  солҳои  тӯлонии  ҷустуҷӯ ва  тадқиқоти  илмӣ  сафед  шуд.  Баъзе  олимон  чунин  ақида  доштанд, ки  дар  як   организми  зинда  парвариш  кардани  хусусиятҳои  ба  ҳам  зид мумкин  нест, яъне  аз  як  гӯсфанд  ба  даст  овардани  гӯшту равғани  зиёд  ва дар  баробари ин  пашми  хушсифат   имкон  надорад. Ҳол  он  ки  Ғ.Алиев  ҳамин  вазифаро  ҳадафи  тадқиқоти  хеш қарор  дода буд. Дар  ҳамин  асос  ӯро  соли  1948  ҳамчун  тарафдори  генетикаи  зоҳирӣ  гунаҳкор  намуданд. Кумитаи  Марказии  Ҳизби  Коммунисти Тоҷикистон  Ғ.Алиевро аз  вазифа  озод  кард. Вале  комиссияи  муштараки Кумитаи  Марказии  Ҳизби  Коммунисти  Умумииттифоқии  болшевикон  ва Академияи  илмҳои  ИҶШС  ҳамаи  ин  даъвоҳоро   рад  намуда,  Ғ.Алиевро   дар  вазифаи  директори пажӯҳишгоҳ  барқарор  сохт. Танҳо баъди  ин  ба олим  имкон  доданд,  ки  кори оғоз  кардаашро  давом  диҳад. Ин  мавзӯъ  ҳамон  солҳо  сабаби   гапу  калочаҳои  зиёд  гардид ва  табиист, ки   журналистон  ба  фаъолияти  илмии Алиев  мароқ  зоҳир  намуданд.  Бо  гузашти  вақт  тадқиқоти  илмии  Алиев   натиҷаҳои  умедбахш  дод ва  дар ин  бора  дар  матбуоти ҷумҳурӣ ва  иттиҳод  хабару  мақолаҳо  чоп  шудан  гирифтанд. Ман ҳамон  вақт   дар  вазифаи  сармуҳаррири  Агентии  иттилоотии  Тоҷикистон (ТоҷикТА) кор  мекардам ва  дар  бораи  Ғулом  Алиев  ва  мавзӯи тадқиқоти  илмии  ӯ  бисёр   хабару  мақолаҳоро  ба  чоп  омода  сохтаам. Ман  шахсан  бо  Ғулом  Алиевич  охири солҳои  80 – ум  шинос  шудам.  Сӯҳбати  нахустини мо  дар  яке аз  ӯтоқҳои  кории Академияи  илмҳо қариб  ду  соат  давом  кард.  Ғулом  Алиевич   нақл  кард, ки  тадқиқоти  илмии  худро  бо  омӯзиши  ҳамаҷонибаи   захираи  доманадори  генҳои  гӯсфандони  мамлакатҳои гуногун  оғоз  кардааст. Баъд,  дар  асоси  маълумоти бадастомада нақшаи  мушаххаси  тадқиқоти  илмӣ  тартиб  дода шуд.  Олим  барои ин  усули  бордоркунии  сунъии  гӯсфандонро  истифода  бурд. Тадриҷан   дар  Тоҷикистон  хоҷагиҳои  махсусгардонидашуда  ташкил  ёфтанд ва  комёбиҳои онҳо  нишон  дод, ки  зоти  нави  гӯсфандон  ба  вуҷуд  оварда  шудааст. Соли  1963 Н.С.Хрушев  ба  Тоҷикистон  омада, ба вазъияти  соҳаи  кишоварзӣ  мароқ  зоҳир  намуд. Вай  пеш аз  ҳама  ба деҳқонони  тоҷик, «маслиҳат» дод, ки  бештар ҷуворимакка  парвариш  кунанд.  Ӯ  умуман   аз  вазъияти  соҳаи  кишоварзии ҷумҳурӣ  қаноатманд  нагардид.  Ҳатто зоти  машҳури  гӯсфандони  ҳисорӣ  ба  Хрушев  маъқул  нашуд.  Котиби  ҳамонвақтаи  якуми  КМ  Ҳизби  Коммунисти  Тоҷикистон  Ҷаббор  Расулов  ба  Ғулом  Алиев  пешниҳод  кард, ки  зоти  нави  ба  вуҷуд  овардаашро  ба  меҳмон  нишон  диҳад. Никита  Сергеевич  гӯсфандонро  аз  назар  гузаронида  ба  ваҷд омад ва  хитоб  кард, ки   онҳо  гӯшту  равғани  зиёд  медиҳанд  ва   пашми  онҳо  барои  саноат  ашёи  хоми гаронбаҳо  мебошад. Ин  сарвати  бебаҳост,  гуфт  Н.С.Хрушев.   Ҳамин  тариқ,  ба  заҳмати  чандинсолаи  Ғулом  Алиев  баҳои  сазовор  дода шуд. Зеро  он  солҳо  ҳар  як  сухани  Муншии  умумии  Ҳизби  коммунист  ҳукми  қонунро  дошт.  Инчунин,  тадқиқоти  Ғ.Алиев  дар  бобати  парвариши  гӯсфандони  зоти  тоҷикии  гуногунранг  хеле  васеъ ва  доманадор  мебошад. Тадқиқоти олим  имкон  дод, ки  гӯсфандонро   бо   ранги   зарурӣ  парвариш  кунанд. Ин   дар таърихи илми  ҷаҳон тадқиқоти нахустин  дар ин соҳа  мебошад.  Ғ.Алиев  соли  1969   узви  Кумитаи  ҷаҳонии  феҳрасти  генетикӣ  гардид. Ӯ  дар   бисёр  ҷамъомадҳои  илмӣ  дар  мамлакатҳои гуногун,  аз  ҷумла,  Англия,  Фаронса,  Италия,  ИМА,  Мексика  ва  ғайра маърӯзаҳо  кардааст. Олим  тӯли  солҳои  фаъолияташ  5  асари  калонҳаҷми  илмӣ ва  бештар аз  800  мақола  таълиф  намудааст. Таҳти роҳбарии  ӯ  то  соли 2001  се  доктор ва  16 номзади илм  тайёр  карда шуд.