ДУШАНБЕ, 07.09.2020 /АМИТ «Ховар»/. Дар арафаи 29-солагӣ ва ба ифтихори 30-юмин солгарди Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон Агентии миллии  иттилоотии Тоҷикистон «Ховар» бахши наверо зери унвони «Истиқлолияти Тоҷикистон ва Пешвои миллат» ифтитоҳ мекунад.

Дар зер бахши навро муаррифӣ менамоем.

Мегӯянд, ки таърихе ҷаззобтар аз худи таърих вуҷуд надорад.

Аммо таърихро шахсиятҳои барҷаста меофаранд, ки бо андеша, сухан ва аъмоли худ ба зиндагии як халқ ва ё кишвари том таъсири бузург мегузоранд.

Онҳо бо зиндагии шоистаи худ ба дигар инсонҳои рӯи Замин намунаи ибрат нишон медиҳанд.

Аз онҳо чизҳои зиёдеро метавон омӯхт, ба онҳо метавон баробар шуд.

Онҳо бо пиндору гуфтор ва рафтори худ собит месозанд, ки агар кас завқу хоҳиш дошта бошад, дар назди худ ҳадафи мушаххас бигузорад ва ҷиҳати расидан ба он саъй ва кӯшиш намояд, роҳи ҳаллу фасли ҳар гуна мушкилот ва иҷрои вазоифи мухталиф, ҳатто бениҳоят мураккаб ва миқёсан бузургро хоҳад дарёфт.

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин шахсияти миқёси ҷаҳонӣ дар таърихи миллати тоҷик мебошанд. Сарвари давлат ибораи зеринро дӯст медоранд ва ҳар гоҳ дар мавридҳои мувофиқ онро ба забон меоваранд: «Дар дунё кори намешуданӣ нест, агар завқу хоҳиш бошад».

Формулаи сулҳи тоҷикон маҳз ба Пешвои миллат мутааллиқ аст. Сарвари давлати Тоҷикистон ба тамоми ҷаҳон нишон доданд, ки ҷуз ин роҳи дигару беҳтари ҳаллу фасли низоъҳо вуҷуд  надорад.

Имрӯз дар тамоми ҷаҳон таҷрибаи беназири меъмории сулҳ ва ваҳдати миллии Тоҷикистон вирди забонҳост. Ин таҷриба мавзӯи маърӯзаҳо ва суханрониҳо дар конфронсҳо ва симпозиумҳои байналмилалӣ шудааст.

«Музокироти сулҳовари Эмомалӣ Раҳмон бояд намунаи ибрат бошанд», — эътироф намудааст Конфронси байналмилалӣ, ки аз тарафи Институти бритониёӣ оид ба инъикоси ҷанг ва сулҳ дар мавзӯи “Оё низои маҳаллӣ ба ҷанги минтақавӣ мубаддал намешавад?” роҳандозӣ  шуда буд.

«Музокироти сулҳи тоҷикон сазовори омӯзишу таҳқиқ аст.» — ба чунин андеша  расиданд иштирокчиёни конфронси «Ислом ва ҷомеъаи Осиёи Марказӣ», ки онро  созмони  «Симера»-и Швейтсария  доир карда буд.

«Истифодаи таҷрибаи Тоҷикистон дар Афғонистон ба мақсад мувофиқ аст», — таъкид намуданд иштирокчиёни конфронси Донишгоҳи сулҳи СММ.

Дар тӯли 29 соли Истиқлолият таҳти роҳбарии Пешвои миллат дар Тоҷикистон ислоҳоти бунёдии ҳуқуқӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоӣ татбиқ шуданд ва воқеан пойдевори Тоҷикистони навинро, ки узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ шудааст, гузоштанд.

Тафаккури стратегӣ, қобилияти пешбинии раванди ҳаводис, сиёсати дурандешона ва озмудашудаи Сарвари давлат, ки рушди босуботи Тоҷикистонро таъмин намудаанд, Эмомалӣ Раҳмонро ба сафи сиёсатмадорони оқил ва боистеъдоди ҷаҳон ворид намуданд.

Муҳимтарин хидмати Пешвои миллати тоҷик, ки ҳатто stop-ed-black.com сиёсии ӯ онро эътироф мекунанд, хатми ҷанги шаҳрвандӣ ва истиқрори сулҳи пойдор дар Тоҷикистон мебошад.

Яке аз қарорҳои муҳимтарини Ҷаноби Олӣ дар соҳаи сиёсати хориҷӣ ин воридшавии Тоҷикистон ба Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ (СААД) дар соли 1992 ва Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) дар соли 1996 мебошанд.

Пешвои миллат нахустин сиёсатмадор ва асосгузори муҳокимаи масоили вобаста  ба об дар сатҳи байналмилалӣ мебошанд.

Сарвари давлат  бо унвони «Пешвои  асри XXI», ки аз тарафи Шӯрои аврупоӣ оид ба равобити байналмилалӣ таъсис ёфтааст, сарфароз гардонида  шудаанд. Муҳтарам  Эмомалӣ Раҳмон доктори ифтихории Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Россия ва  Донишгоҳи технологияҳои эҷодии Лимкоквинг (Малайзия), профессори ифтихории Донишгоҳи давлатии  Москва ба номи М.В. Ломоносов, Донишгоҳи кӯҳии Урал, Донишгоҳи Шинҷон (ҶМЧ), Донишкадаи давлатии иқтисод ва менеҷменти Туркманистон, узви ифтихорӣ ва профессори ифтихории фалсафаи Академияи умумиҷаҳонии илмҳои тиб мебошанд.

Президенти Тоҷикистон бо нишони «Александр Невский»-и Россия, орденҳои Қазоқистон «Парасат», Ӯзбекистон — «Эл юрт хурмати»,  ордени «Ҳилоли Аҳмар ва Ситора» -и Кумитаи байналмилалии мубориза бо терроризм, медали тиллоии Федератсияи байналмилалии сулҳ ва ризоият, медали Созмони умумиҷаҳонии тандурустӣ «Барои мубориза бо тамокукашӣ», медали тиллои ЮНЕСКО ба номи Ҷ. Румӣ (Балхӣ), медалҳои тиллоии Федератсияи байналмилалии самбо, Кумитаи олимпии Чин, Ассотсиатсияи халқҳои Россия ва дигар мукофотҳои байналмилалӣ  тақдир карда шудаанд.

Эмомалӣ Раҳмон дар соли 2019 маротибаи панҷум паиҳам ба Рӯйхати бонуфузтарин мусалмонони ҷаҳон (The Muslim 500) ворид гардиданд. Президенти Тоҷикистон муаллифи зиёда аз 20 китоб дар бораи таърих ва забону фарҳанг ва илму адаби миллати тоҷик мебошанд.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар таърихи Тоҷикистон ҳамон нақши миқёсан бузургро иҷро намудаанд, ки ислоҳотгарони машҳури олам, аз ҷумла Отатурк дар Туркия, Шарл де Голл —  дар Фаронса, Маҳатхир Муҳаммад — дар Малайзия, Ли Куан Ю — дар Сингапур, Дэн Сяопин — дар Чин ва ё Франклин Рузвелт дар ИМА бозидаанд.

Зимнан чанд сол қабл ман дар ин бора зери унвони «Эмомалӣ Раҳмон ва Франклин Рузвелт: умумиятҳои зиёд» («Эмомали Рахмон и Франклин Рузвельт: много общего») очерк навишта будам, ки 25 феврали соли 2015 дар рӯзномаи  «Народная газета» нашр  ва дар  сомонаи  АМИТ «Ховар» ҷой шуда буд. Очерк бо суханони зерин хотима меёбад:

«Зиёда аз 80 сол боз амрикоиҳо хотираи Франклин Рузвелтро ҳамчун пешвои миллат ёдоварӣ мекунанд ва муқаддас медоранд. Аксари он чизҳое, ки амрикоиҳо имрӯз бо он ифтихор мекунанд, аз баракати ӯ мебошанд.

Амрикоиҳо аллакай дар солҳои нахустини ҳукмронии Рузвелт ба неруи ҳаётбахшу коҳишнаёбанда, хирад ва дурандешии ӯ эътимод намуданд. Бинобар ин, ӯ ягона президенти амрикоӣ дар таърих буд, ки чаҳор маротиба пай дар пай  сарвари давлати ИМА интихоб шуда буд. Ин, алалхусус, аз он ҷиҳат қобили таваҷҷӯҳ аст, ки  дар солҳои ҳукуматдории Эмомалӣ Раҳмон ва Франклин Рузвелт Тоҷикистон ва Иёлоти Муттаҳида озмоишҳои сахттаринро паси сар карданд. Агар  амрикоиҳо бо Депрессияи бузург (Great Depression), бӯҳрони бонкӣ, бекории оммавӣ ва Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ мувоҷеҳ шуда бошанд, пас қисмат моро бо  оқибатҳои ниҳоят сангини фурӯпошии ИҶШС, ҷанги шаҳрвандӣ, бӯҳрони иқтисодӣ ва афзоиши бекорӣ  рӯ ба рӯ намуд.

Халқҳои Тоҷикистон ва Иёлоти Муттаҳида аз Офаридгор сипосгузоранд, ки дар чунин давраҳои душвору сангин ба онҳо пешвоёнеро мисли Э. Раҳмон ва Ф. Рузвелт ато намуд, пешвоёне, ки ҳаёт ва фаъолияташон намунаи барҷастаи ҷасорату матонат, ватандӯстӣ ва инсонпарварӣ, хидмати содиқона ба халқу Ватани худ мебошад».

***

Хонандагони гиромӣ! Асоси бахши нави моро таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба Тоҷикистон, ваҳдати миллии мардуми он,  рушди босуботи иқтисодиёт ва  беҳбуди вазъи иҷтимоии аҳолии кишварамон ташкил медиҳад.

Бахши нави мо минбаъд пайваста бо омори муҳим, далелҳои ҷолиб ва  суханони  мухтасари сарварони давлатҳо, сиёсатмадорони муосир, шахсиятҳои машҳури ҷаҳон дар бораи Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мукаммал карда хоҳад шуд.

Боиси хушҳолии мо хоҳад буд, агар шумо дар ин кор саҳим бошед ва дар гирдоварии чунин мавод ба мо кумак намоед. Қаблан аз шумо сипосгузорем! Имрӯз мо дар бахши нав андешаҳои ашхоси саршиноси ҷаҳон ва ходимони намоёни давлатӣ ва  илму фарҳангро дар бораи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба шумо пешниҳод менамоем.

Бо эҳтиром ба ҳамаи шумо —

Саидалӣ СИДДИҚ,
директори  АМИТ «Ховар»

 

 

Шахсиятҳои саршиноси ҷаҳон дар бораи Эмомалӣ Раҳмон

 

I. Сарварони давлатҳо, сиёсатмадорони машҳур

 

Владимир ПУТИН, Президенти Федератсияи Россия:

 

«Эмомалӣ Раҳмон дар байни сиёсатмадорони кишварҳои Иттиҳод яке аз мавқеъҳои асосиро ишғол менамояд. Ва ин амри тасодуф нест. Тамоми саъй ва кӯшишҳои ӯ нишон медиҳанд, ки дар Тоҷикистон  раванди сулҳ идома дорад. Шабоҳати ин раванд дар кишварҳои дигар, ки дар он ҷо авзоъ то андозае муташанниҷ аст, вуҷуд надорад. Он чизе, ки дар Тоҷикистон мегузарад, — барои бисёре аз халқҳо ва кишварҳои олам намунаи ибрати хуб аст».

(Маҷаллаи «Огонёк», соли 1999)

Ҷозеф БАЙДЕН, Президенти Иёлоти Муттаҳидаи Амрико:

«Муҳтарам, ҷаноби Президент, аз номи мардуми Иёлоти Муттаҳида ман мардуми Тоҷикистонро табрик мекунам, чун шумо дар арафаи таҷлили 30-солагии Истиқлолияти миллӣ қарор доред.

Тар тули се даҳсолаи шарикӣ Иёлоти Муттаҳида мунтазам соҳибихтиёрӣ, соҳибистиқлолӣ ва тамомияти арзии Тоҷикистонро дастгирӣ менамояд. Мо умедворем, ки робитаҳои худро тавассути ҳамкорӣ бо дастгирии амнияти минтақавӣ, шукуфоии иқтисодӣ ва ҳамгироӣ таҳким мебахшем».

(Барқияи табрикотии Президенти ИМА ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба муносибати ҷашни истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2021).

 

Уилям (Билл) КЛИНТОН, Президенти Иёлоти Муттаҳидаи Амрико (солҳои 1993 — 2001):

«Тоҷикистон воқеан ислоҳоти муҳими иқтисодиро амалан татбиқ месозад ва Иёлоти Муттаҳида Шуморо, ҷаноби Президент, дар ин марҳилаи гузариши барои Шумо таърихӣ дастгирӣ менамояд».

(Аз паём ба Э. Раҳмон, июни соли 2000).

 

Ҷорҷ БУШ, Президенти Иёлоти Муттаҳидаи Амрико  (солҳои 2001 — 2009):

«Эмомалӣ Раҳмон дар як давраи барои кишвараш бениҳоят мураккаб инони  давлатро ба даст гирифт. Аммо ӯ тавонист дар давраи кӯтоҳ сулҳро дар  кишвар барқарор созад ва ба арсаи байналмилалӣ ворид шавад. Чунин сиёсатмадорон ангуштшуморанд».

***

«Мардуми Амрико аз саҳми Тоҷикистон дар мубориза бо терроризм бениҳоят сипосгузор аст. Ман шодам, ки муносибот байни кишварҳои мо таҳким ёфтанд ва умедворам, ки мо якҷоя кӯшишҳоямонро дар ҷодаи рушду тараққӣ, озодӣ ва амнияти тамоми минтақа идома хоҳем дод».

(Рӯзномаи «Садои мардум»,соли  2002)

 ***

«Иёлоти Муттаҳида ифтихор доранд, ки дар мубориза алайҳи муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир бо Ҳукумати Тоҷикистон шарокати қавӣ дорад. Мо аз дастгирии  ҳамешагии  шумо дар ҷанг алайҳи терроризм ва истиқрори амнияту субот дар Афғонистон  ва умуман дар минтақа сипосгузорем.

Ман интизори муносиботи мутақобилаи амиқ ва мустаҳкам байни кишварҳоямон мебошам ва ба халқи Тоҷикистон ояндаи демократӣ, босубот ва шукуфон таманно мекунам».

(Аз паём ба унвони Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати Рӯзи истиқлолияти Тоҷикистон, сентябри соли 2006)

  

Доналд ТРАМП, Президенти Иёлоти Муттаҳидаи Амрико:

«Муҳтарам ҷаноби Президент Эмомалӣ Раҳмон! Дар тӯли 28 соли охир Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ифтихор дорад, ки истиқлолият ва рушди Тоҷикистонро дастгирӣ менамояд. Мо аз кӯшишҳои Тоҷикистон дар самти  таҳкими амнияти байналмилалӣ ва ҳамкорҳои минтақавӣ дар Осиёи Марказӣ истиқбол мекунем.

Иёлоти Муттаҳидаи Амрико минбаъд ҳам дастгирии худро аз фаъолияти Тоҷикистон дар самти расидан ба ояндаи дурахшон идома хоҳанд дод».

(Аз паёми табрикӣ ба Э. Раҳмон ба ифтихори 28-умин солгарди Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, 8 сентябри соли 2019)

 

Дзян ДЗЕМИН, Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин (солҳои 1993-2003):

«Халқи Тоҷикистон бо сарварии Президент Эмомалӣ Раҳмонов бо итминон вориди ҳазорсолаи сеюм мешавад. Саъйу кӯшишҳои Сарвари давлати тоҷикон ҷиҳати таҳкими ҳамкорӣ бо кишварҳои осиёӣ ба ҳама маълум аст. Мо ҳама ҷонибдори сулҳ, ризоият ва рушди минбаъдаи Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошем».

(Маҷаллаи «Огонёк», соли 2000)

 

Ху ДЗИНТАО, Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин (солҳои 2003-2013):

 

«Дар солҳои охир бо сарварии Эмомалӣ Раҳмонов дар кишвар ризоияти миллӣ бомуваффақият барқарор гардид, иқтисодиёт бидуни вақфа  аз нав барқарор мегардад, равобити хориҷӣ рӯз то рӯз ҷоннок мешаванд, тамоми соҳоти ҳаёти иҷтимоӣ ва иқтисодии кишвар рушд меёбанд. Мо самимона аз ин дастовардҳо шодӣ мекунем».

(Рӯзномаи «Ҷумҳурият», сентябри соли 2003)

*** 

«Дар тӯли 15 соли Истиқлолияти давлатӣ таҳти роҳбарии Шумо халқи тоҷик барои ҳифзи истиқлолияти миллӣ, соҳибихтиёрӣ ва тамомияти арзӣ саъй намуда, сулҳу суботи кишварро фаъолона таъмин кард, дар роҳи расидан ба ваҳдати миллӣ, рушди иқтисоди миллӣ ва иртиқои манзалати  байналмилалии давлати худ ба комёбиҳои бузург ноил гардид.

Мо ҳамчун ҳамсояи девордармиён ва дӯсти самимӣ аз ин дастовардҳо самимона шодӣ мекунем».

(Аз паёми табрикӣ  ба унвони Э. Раҳмон ба ифтихори
Рӯзи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, сентябри соли 2019)

 

Си ҶИНПИН, Раиси Ҷумҳурии Мардумии Чин:

«Моҳи апрели соли равон шумо дар Форуми дуюми сатҳи баланд оид ба ҳамкориҳои байналмилалӣ дар доираи ибтикори «Як камарбанд ва як роҳ» дар Чин ширкат варзидед. Дар моҳи июн ман бо сафари давлатӣ ба Тоҷикистон ташриф овардам ва дар ҳамоиши МҲТБО ширкат намудам. Мо бо Шумо гуфтушунидҳои судманд доштем, ба тавофуқоти густурда ноил гардидем ва нақшаи нави рушди минбаъдаи муносибатҳои дуҷониба ва ҳамкориро дар соҳоти мухталиф таҳия намудем. Ман ба рушди муносиботи Чин ва Тоҷикистон таваҷҷӯҳи бузург мабзул медорам ва азм дорам муштаракан бо Шумо дар самти иртиқоъи бидуни вақфаи муносиботи  Чин ва Тоҷикистон ва шарикии стратегӣ ба сатҳи баландтар ба нафъи кишварҳо ва халқҳоямон саъйу кӯшиш намоям.

Ба Тоҷикистони дӯст шукуфоӣ ва тавоноӣ ва ба халқи он хушбахтӣ ва рифоҳат таманно мекунам».

(Аз паём ба унвони Э. Раҳмон ба ифтихори
Рӯзи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, сентябри соли 2019)

 

Нурсултон НАЗАРБОЕВ, нахустин Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон:

 

«Дар Қазоқистон бо қаноатмандӣ  зикр мекунанд, ки раванди сулҳ дар Тоҷикистон хусусияти устувор ва бебозгашт пайдо кардааст. Ва ин, бидуни шубҳа, хизмати бузурги Президент Эмомалӣ Шарифович Раҳмонов мебошад. Ғалабаи боварибахши ӯ дар интихобот аёнан нишон дод, ки то чӣ андоза обрӯю эътибори Сарвари давлат дар ҷомеаи Тоҷикистон баланд аст, то чӣ андоза халқи тоҷик ояндаи худро бо ӯ пайвастааст».      

(Аз мусоҳиба бо рӯзномаи «Курьер Таджикистана», 13 июни соли 2000)

 

Қосим-Жомарт ТОКАЕВ, Президенти Ҷумҳурии Қазоқистон:

«Муҳтарам Эмомалӣ Шарифович!  Дар тӯли солҳои рушди мустақилона Тоҷикистон таҳти роҳбарии Шумо роҳи дигаргуниҳои муҳимро тай намуд ва дар бунёди давлатдорӣ, баланд бардоштани некӯаҳволии халқ ва нуфузи кишвар дар арсаи байналмилалӣ комёбиҳои бузург ба даст овард.

Дар Қазоқистон аз дастовардҳои Тоҷикистон ҳамеша шод мешаванд ва ба таҳкими минбаъдаи муносиботи дӯстона ва боварибахш байни давлатҳои мо аҳамияти калон медиҳанд».

 (Аз паёми табрикотӣ ба Э. Раҳмон ба ифтихори
Рӯзи Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон, 8 сентябри соли 2019)

 

Ислом КАРИМОВ, Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон (солҳои 1991-2016):

«Бо зуҳури Эмомалӣ Раҳмонов дар саҳнаи сиёсӣ ҳамон раванди оштӣ, ки боиси таҳавуллоти кунунии зиндагӣ дар Тоҷикистон гардид, оғоз ёфт. Маҳз қобилияти ӯ дар ёфтани роҳҳои дуруст, пайдо кардани мувофиқа байни одамони дорои эътиқодот ва назариёти комилан мухталиф, таҳаммулпазирӣ ва иродаи қавӣ ҷузъи  асосии сулҳи имрӯза дар Тоҷикистон мебошанд».

(Аз суханронии И. Каримов, 15 июни соли 2001)

 

Шавкат МИРЗИЁЕВ, Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон:

«Имрӯз мо дар муносиботи дуҷонибаи худ саҳифаи навро боз ва ин муносиботро ба сатҳи сифатан баландтар мебардорем. Мусалламан, ин хидмати шахсии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бародари азизам, муҳтарам Эмомалӣ Шарифович — арбоби барҷастаи давлатӣ ва сиёсӣ аст, ки хидматҳои ӯ дар тамоми ҷаҳон эътироф шудаанд».

(Аз суханронии Ш. Мирзиёев дар консерти
«Шоми дӯстӣ» дар Душанбе, 10 марти соли 2018)

 

Ҳайдар АЛИЕВ, Президенти Ҷумҳурии Озарбойҷон (солҳои 1993-2003):

«Зуҳури давлати Сомониён ба рушди тамаддуни баланд таҳаррук бахшид. Мероси эҷоднамудаи фарҳангӣ ва маънавии халқи тоҷик, санъати баланд, намунаҳои адабӣ ва меъмории он дар хазинаи башарият ҷойгоҳи сазовори худро ёфтаанд. Халқҳои бародари Озарбойҷон ва Тоҷикистонро, ки пайвандҳои муштараки таърихӣ ва арзишҳои маънавӣ доранд, имрӯз бунёди давлатҳои озод ва мустақил муттаҳид мекунанд. Ман ба рушди равобит байни Озарбойҷон ва Тоҷикистон аҳамияти зиёд медиҳам ва орзу дорам, ки таҳти роҳбарии Шумо Тоҷикистон тамоми мушкилотро дар роҳи худ муваффақона паси сар кунад.

Дар тӯли солҳои истиқлолият халқи дӯсти тоҷик мушкилоти зиёдеро таҳаммул намуд, аммо ман мутмаинам, ки хатми ҷараёни танзими  сулҳомез дар кишвар имкон хоҳад дод, то таҳдоби устувори суботи сиёсӣ гузошта шавад, ки дар асоси он Тоҷикистон ба давлати демократӣ ва пешрафта мубадал хоҳад гардид».

(Аз паём ба Президенти ҶТ Э. Раҳмон, сентябри 1999)

 

Александр ЛУКАШЕНКО, Президенти Ҷумҳурии Беларус:

«Тоҷикони шуҷоъ ва заҳматкаш, боистеъдод ва меҳмоннавоз мустаҳақи ифтихор аз Президенти худ Эмомалӣ Раҳмонов мебошанд.

Сиёсати хирадмандонаи пешгирифтаи ин инсон, бори дигар таъкид мекунам, кишварро ҳифз намуд, сулҳу оромиро ба ин сарзамин овард. Ва ба ин на танҳо шумо арҷ мегузоред. Мо ҳама – дар  ИДМ — ба ин кори наҷиб арҷ мегузорем. Зеро сулҳ ва оромӣ дар ин замин — ин сулҳу оромӣ дар Беларус, дар Россия ва дар дигар давлатҳо мебошад».

(Аз мусоҳиба бо хабарнигорон)

Тони БЛЭР, Нахуствазири Британияи Кабир (солҳои 1997 — 2007):

 

«Муносибот байни Британияи Кабир ва Тоҷикистон дар солҳои охир вориди марҳилаи нав шуданд. Ҳаводиси 11 сентябр нишон доданд, ки мушкилот ва нигарониҳои Осиёи Марказӣ ва ба вижа онҳое, ки дар марзҳои Тоҷикистон вуҷуд доранд, таваҷҷӯҳи моро тақозо мекунанд.

Ман ба дастгирии Эмомалӣ Раҳмонов дар мубориза бо терроризм дар Афғонистон арҷ мегузорам ва барои нақш ва кӯшиши Тоҷикистон дар самти расонидани кумак изҳори сипос мекунам».

(Аз паём ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмон, 2002)

 

Аскар АКАЕВ, Президенти Ҷумҳурии Қирғизистон (солҳои 1990-2005):

 

«Ман чунин ҳисоб мекунам, ки Президент Раҳмонов тавонист, ки дар солҳои охир кори бузургеро анҷом диҳад — миллатро муттаҳид намояд, раванди оштии миллӣ ва ризоиятро оғоз кунад. Имрӯз ин раванд бебозгашт шудааст ва мо, тамоми кишварҳои ҳамҷавор аз ин хеле шодем. Ин саҳми бузург дар мусолиҳаи миллӣ, истиқрори сулҳ ва рушди минбаъдаи давлати тоҷикон аст».

 (Аз мусоҳиба бо журналистони тоҷик, соли 1997)

 

Роберт КОЧАРЯН, Президенти Ҷумҳурии Арманистон (1998 — 2008):

«Эмомалӣ Раҳмонов якҷо бо халқи худ роҳи душвори барпо намудани давлатдории миллӣ ва истиқлолияти ҳақиқиро тай намудааст. Ин танҳо ба сиёсатмадорони хирадманд ва дорои тавони дурбинию дурандешӣ, ки ба сӯи ҳадафи асосӣ гоми босубот мебардоранд, муяссар мешавад».

(Рӯзномаи «Минбари халқ», 2 апрели 2002)

 

Леонид КУЧМА, Президенти Ҷумҳурии Украина (солҳои 1994-2005):

«Таҳти роҳбарии Эмомалӣ Раҳмонов Тоҷикистон дар солҳои истиқлолият роҳи душвори рушди давлатдорро тай намуд, мушкилоти давраи гузаришро паси сар кард ва дар бунёди ҷомеаи озоду демократӣ, таъмини сулҳу  ризоияти миллӣ ва таҳкими эътибори байналмилалии кишвар ба муваффақиятҳои назаррас ноил гардид».

(Аз мусоҳиба бо ВАО-и Тоҷикистон, соли 2003)

 

Борис ГРИЗЛОВ, Раиси Думаи давлатии Россия (солҳои 2003-2011):

«Муносиботи Россия ва  Тоҷикистон бо суръат ва дар тамоми самтҳо рушд меёбанд. Ва ин ба хизматҳои бевоситаи Президентҳои Федератсияи Россия ва Ҷумҳурии Тоҷикистон — В.В. Путин ва Э.Ш. Раҳмонов бастагӣ дорад. Маҳз онҳо равобити Россия ва Тоҷикистонро ба сатҳи сифатан нав бароварданд — марҳилаи нави ҳамкории мутақобилаи  судманд фаро расид. Ҳама шароитҳо, аз ҷумла иродаи сиёсии пешвоёни ду кишвар мавҷуданд, ки ин тамоюл хусусияти устувор ва бебозгаштро касб намояд».

(Аз мусоҳиба бо журналисти тоҷик М. Тоштемиров, 14 декабри соли 2005)

 

Вэн ДЗЯБАО, Садри аъзами Шӯрои давлатии Ҷумҳурии Мардумии Чин (солҳои 2003 – 2013):

«Дар солҳои охир  таҳти роҳбарии Президент Эмомалӣ Раҳмонов  халқи тоҷик аз кӯраи  муборизаи якдилона ва пайгирона гузашта, мусолиҳаи миллӣ, суботи сиёсӣ ва некӯаҳволии иҷтимоиро таъмин намуд. Дар натиҷа, иқтисодиёти кишвар неруманд мешавад,  муносибатҳои  хориҷӣ густариш меёбанд ва дар соҳоти сохтмони умумимиллӣ муваффақиятҳои азим ба назар мерасанд. Ҷумҳурии қадимбунёд ва дар айни замон ҷавони Тоҷикистон уфуқҳои нави рушди миллиро боз мекунад ва саҳифаи пурифтихорро дар таърихи худ сабт менамояд. Ҳамчун ҳамсояи нек, дӯсти дерин ва шарики боэътимод мо аз ин ҳама самимона шодӣ мекунем».

(Аз мусоҳиба бо В. Воробёв, сардабири нашрияи «Народная газета», сентябри соли 2006).

 

Михаил ГОРБАЧЕВ, нахустин ва охирин Президенти Собиқ ИҶШС:

 

«Таҷрибаи танзими сулҳи Тоҷикистон бо усулҳои сиёсӣ воқеан беназир аст. Ин таҷриба метавонад ҷиҳати ҳаллу фасли муқовиматҳо ва ихтилофот дар дигар нуқоти доғи сайёра муваффақона истифода шавад».

 (Аз мусоҳиба бо хабарнигорон дар Конгреси
ҷаҳонии матбуот, июни соли 2006)

  

Владимир ВОРОНИН, Президенти Ҷумҳурии Молдова (2001-2009):

  

«Эмомалӣ Раҳмон – сиёсатмадори собитқадам ва боистеъдод аст. Ин сифатҳо ӯро ҳамчун Сарвари давлат на танҳо дар Ватани худаш, балки дар хориҷи он низ мавриди эътибор гардонидаанд».

(Аз мусоҳиба бо хабарнигор М. Тоштемиров, 6 ноябряи соли 2002)

 

Сафармурод НИЁЗОВ (Туркманбошӣ), Президенти Туркманистон (солҳои 1990-2006):

 

«Эмомалӣ Шарифович Раҳмонов бо халқи кӯҳанбунёд ва хирадманди худ забони муштарак пайдо кард, ба сулҳ, ҳамдигарфаҳмӣ, ризоият ноил шуд ва дар арсаи байналмилалӣ эътироф гардид. Бо халқи тоҷик  мо асрҳо ҳамсоягии нек дорем, рӯҳ ва хислати мо бо ҳам наздик аст».

(Аз мусоҳиба дар матбуот, соли 2000)

  

Бурҳониддин РАББОНӢ, Президенти Ҷумҳурии Исломии Афғонистон (солҳои 1992-2001):

 

«Дар соатҳои озмоишҳои мушкил шахсиятҳои таърихӣ метавонанд тасмимҳои таърихӣ иттихоз намоянд. Дар мавриди Афғонистон, бо итминони комил метавон гуфт, ки талоши пайгирона ва истодагарие, ки Эмомалӣ Раҳмонов бо он мехост таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонро ба фоҷиаи Афғонистон ҷалб кунад, танҳо бо корнамоии ҳақиқӣ қобили қиёс аст. Он замон Тоҷикистон дар вазъи бениҳоят вазнин қарор дошт, таҳдиди «Толибон» дар марзи Тоҷикистону Афғонистон воқеан  мавҷуд буд. Дар чунин шароит бархе аз кишварҳо ба хотири ворастан аз бархӯрд бо «Толибон» равобити худро бо ин гурӯҳ таҳким бахшиданд. Маҳз ҳамин корро аз ҷаноби Эмомалӣ Раҳмон низ интизор доштанд. Аз ӯ ошкоро тақозо карданд, ки мушкилоти тоҷикон бидуни ин ҳам зиёд аст, пуштибонии неруҳои муқовимати мардумӣ дар Афғонистон чӣ зарурият дорад? Вале Эмомалӣ Раҳмонов, сарфи назар аз тамоми мушкилот, ҳимояи  халқи афғонро идома бахшид. Ин мавқеъи мардона ва дурандешона минбаъд авзоъи минтақа ва ҷаҳонро бунёдан тағйир дод».

 (Аз бо мусоҳиба бо рӯзномаи «Тоҷикистон», июни соли 2006)

  

Йоханнес РАУ, Президенти Ҷумҳурии Федеративии Германия (солҳои 1999-2004):

  

«Ҷумҳурии Тоҷикистон бидуни таъхир дар суфуфи иттиҳоди зидди террористӣ ворид гардид, ки қобили сипос ва эътироф аст. Кӯшишҳои хастагинопазири Президент Раҳмонов, ки ба таъмини субот ва мусолиҳаи дохилии тоҷикон нигаронида шудаанд, метавонанд намунаи ибрат барои соири кишварҳо гарданд».

(«Народная газета», сентябри соли 2002)

 

Абдуллоҳ ибни АБДУЛАЗИЗ АЛ САУД, Шоҳи Арабистони Саудӣ (солҳои 2005-2015 ):

«Мо, ҷаноби Президент, Шуморо аз ҳар каси дигар дида бештар дӯст медорем ва эҳтиром мекунем, чунки Шумо ба шарофати сиёсати хирадмандона ва амалҳои қатъии худ дар сарзаминатон сулҳу суботро барқарор кардед, миллататонро аз варшикастагӣ ва ҳалокат наҷот додед.

Бар дӯши Шумо масъулияти сарнавишти халқи ба мо бародар, ки бо таърихи куҳанбунёди худ ва фарҳанги ғаниаш машҳур аст, вогузор шудааст ва иштироки Шумо имрӯз дар нишасти 10-уми сарони давлатҳои аъзои Созмони Конфронси Исломӣ — ин арҷгузорӣ ба саҳми таърихии ҳамватанони шумост».

(Аз сӯҳбати Абдуллоҳ Ибни Абдулазиз Ал Сауд ва Эмомалӣ Раҳмонов, Путраҷая, Малайзия, 17 октябри соли 2003)

 

Жак ШИРАК, Президенти Ҷумҳурии Фаронса (солҳои 1995-2007):

«Халқи Фаронса мавқеи устувори Президенти Тоҷикистонро, ки ба фарҳанги ғанӣ ва олии сиёсӣ ва маънавии мардуми тоҷик такя мекунад, ҳаргиз фаромӯш нахоҳанд кард».

(«Народная Газета». 2002)

*** 

«Ман, бо истифода аз ин фурсат, ба Шумо қаноатмандии худро дар мавриди  муносиботи мо дар тӯли солҳои охир ва хоҳиши худро, ки мехоҳам ҳамкориамонро  аз ин дида бештар таҳкимёфта бубинам,  иброз намоям. Ман инчунин мехоҳам ба Шумо барои пазироии кишваратон аз неруҳои ҳавоии Фаронса дар тӯли панҷ соли охир ташаккур бигӯям. Ин ҳузури тӯлонӣ ба  кишварҳои мо имкон дод, ки равобити амиқи дӯстона барқарор кунанд. Ман  лаҳазоти бисёр хуби мулоқотамонро дар моҳи октябри соли 2005  ҳеҷ аз ёд намебарорам.

Ман инчунин мехоҳам бори дигар ба Шумо итминон бидиҳам, ки Фаронса ва шарикони ӯ аз Иттиҳоди Аврупо, ки  дар он ҷо ба ҳамкориҳои минтақавӣ,  гуногунандешӣ ва волоияти қонун афзалият дода мешавад, ҳама ташаббусҳоеро, ки барои ба минтақаи босубот, шукуфон ва мутмаин табдил додани Осиёи Марказӣ нигаронида шудаанд,  қотеъона дастгирӣ мекунанд».

(Аз паём ба номи Э. Раҳмонов ба муносибати
 Рӯзи истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, сентябри соли 2006)

 

Атал Бихарӣ ВАДЖПАИ, Садри аъзами Ҷумҳурии Ҳиндустон (солҳои 1996-2004):

 

«Муносибот байни Ҳиндустон ва Тоҷикистон решаҳои амиқи чандинасраи фарҳангӣ ва таърихӣ доранд ва пас аз касби Истиқлолияти давлатӣ дар Тоҷикистон рушди онҳо шурӯъ гардид: онҳо ба шарикии наздик, ки мубанӣ бар пайравии дунявият, таҳаммулпазирӣ ва сулҳи байналмилалӣ мебошад, табдил ёфтанд. Президенти Тоҷикистон — дӯсти бузурги Ҳиндустон аст».

(Аз мусоҳиба бо телевизиони Тоҷикистон, 10 майи соли 2001)

 

 Иосира МОРИ, Садри аъзами Ҷопон (солҳои 2000-2001):

«Ҷопон умедвори идомаи ислоҳоте мебошад, ки таҳти роҳбарии Шумо дар Тоҷикистон сурат мегирад, чунки сулҳу суботи он барои сулҳу субот дар тамоми минтақаи Осиёи Марказӣ муҳим аст. Аз ин лиҳоз, Ҷопон ба бебозгаштии раванди сулҳ дар кишвари Шумо арҷ мегузорад.

Ҷопон дар масири фаъолияти дипломатии худ дар кишварҳои минтақаи Роҳи бузурги абрешим тасмим гирифтааст, ки минбаъд ҳам ба рушди Тоҷикистон мусоидат намояд.

Дар ҳамкорӣ бо Шумо, Ҷаноби Олӣ, ман ният дорам, ки барои таҳкими минбаъдаи муносиботи дӯстона байни кишварҳоямон тамоми саъй ва кӯшишҳоро истифода намоям».

 (Аз паём ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Э. Раҳмонов, майи соли 2000)

 

Сулаймон ДЕМИРЕЛ, Президенти Ҷумҳурии Туркия (солҳои 1993-2000):

 

«Дӯстии Тоҷикистон ва Туркия — ин дӯстӣ байни давлатҳо ва халқҳо аст. Тоҷикистон таҳти роҳбарии дӯсти наздики ман Эмомалӣ Раҳмонов, ки имрӯз сиёсатмадори барҷастаи сатҳи байналмилалӣ мебошад, метавонад бо кумаки дӯстон ва бо шарофати меҳнати фидокоронаи халқаш босуръат рушд кунад».

(Аз мусоҳиба бо Телевизиони Тоҷикистон, соли 2005)

 

Ҳомид КАРЗАЙ, Президенти Ҷумҳурии Исломии Афғонистон (солҳои 2001-2014):

«Президенти Тоҷикистон дар байни халқи Афғонистон аз эҳтироми зиёд бархӯрдор аст. Ман шахсан ҳангоми сафари расмии Ҷаноби Олӣ ба кишвари мо ба ин итминон ҳосил намудам. Мо хуб дар хотир дорем, ки чӣ тавр дар замони душвортарин барои Афғонистон, замони бедодгариҳои толибон Эмомалӣ Раҳмонов аз минбарҳои баланд ҷомеаи ҷаҳонро мутаваҷҷеҳи Афғонистон менамуд ва изҳор мекард, ки ин мушкилоти на танҳо як кишвар ва ё минтақаи алоҳида, балки тамоми ҷомеаи башарӣ аст. Маҳз аз баракати  чунин кӯшишҳо бисёр давлатҳо сиёсати стандартҳои дугонаро нисбат ба Афғонистон тағйир доданд, дар ватани мо раванди сулҳ оғоз ва эҳёи дубораи кишвар шурӯъ гардид».

(Аз мусоҳиба бо ВАО, июли 2006)

 

Александр Квасневский, Президенти Ҷумҳурии Полша (солҳои 1995-2005):

«Ибтикори Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Шарифович Раҳмонов дар мавриди  ташкили эътилофи байналмилалии зиддитеррористӣ қадами бисёр муҳим дар мубориза алайҳи терроризм ва муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир мебошад».

(Рӯзномаи «Курйер Таджикистан», 24 октябри 2002)

 

Абдулай ВАДЕ, Президенти Ҷумҳурии Сенегал (солҳои 2000-2012):

 

«Тоҷикон  халқи хушбахтанд. Зеро Худои таъоло ба онҳо чунин марди  оқил ва бомаҳоратро ҳамчун роҳбар ва пуштибон ато кардааст.

Мо дар Сенегал Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмоновро хуб мешиносем ва ба кӯшишҳои хастагинопазири ӯ ҷиҳати рушду нумӯи Тоҷикистон ва тамоми минтақа арҷ мегузорем.

Ман алоқамандам, ки бо Ҷаноби Олӣ мо муносиботи наздики дӯстона ва бародарона барқарор намоем. Таҷрибаи сулҳофаринии ӯ дар таърихи инсоният беназир аст ва ҳама, аз ҷумла халқи кишвари ман бояд амиқ онро биомӯзем. Аз ин рӯ, ман аз Президенти муҳтарам даъват мекунам, ки дар вақти барояшон муносиб ҳамчун меҳмони олиқадр ба Ҷумҳурии Сенегал ташриф биоваранд».

(Аз сӯҳбат аз тариқи ТВ дар Макка, 7 октябри соли 2005)

 

Томас КЛЕСТИЛ, Президенти Австрия (солҳои 1992-2004):

 

«Тоҷикистон таҳти роҳбарии Эмомалӣ Раҳмонов таҳдоби зиндагии ояндаро мегузорад. Ин пас аз эътидоли бебозгашти субот дар ҷумҳурӣ имконпазир гардид. Муносиботи иқтисодӣ, фарҳангӣ ва гуманитарӣ байни Ҷумҳурии Австрия ва Ҷумҳурии Тоҷикистон амиқтар мешаванд».

(Аз мусоҳиба бо ВАО, 13 апрели 1999)

 

Адриенна КЛАРКСОН, Генерал-губернатори Канада (солҳои 1999-2005):

«Ибтикори муҳим — ин бунёди ҷомеаи озод ва демократӣ барои халқи Тоҷикистон мебошад. Ҳукумати Эмомалӣ Раҳмонов бо талошҳои доимии худ дар самти таъмини ояндаи осоишта ва мусоид барои шаҳрвандони кишвар ба пешрафт ноил гардид».

(Рӯзномаи «Ҷумҳурият», сентябри соли 2003)

 

Юрий ЛУЖКОВ, Мэри шаҳри Москва (солҳои 1992-2010):

«Эмомалӣ Шарифович Раҳмонов на танҳо сулҳофари барҷаста ва сиёсатмадори маъруф, инчунин хоҷагидори кордон ва машҳур мебошад, ки ислоҳоти дурусти иқтисодиро, ки меваҳои он аллакай самар медиҳанд, татбиқ менамояд. Чизи асосӣ ин аст, ки ӯ хеле хуб медонад, ки бо кадом шарикони стратегӣ сару кор бигирад ва ба нафъи Тоҷикистон ва тоҷикистониён фаолият намояд».

(Аз мусоҳиба бо хабарнигори тоҷик М. Тоштемиров, соли 2005)

 

Шоҳзода ОҒОХОНИ IV, Пешвои мазҳабии исмоилиёни ҷаҳон:

«Барои сиёсатмадори мутафаккир раванди тағйирот ва инфисолнопазири маҷрои замон маънои имконоти бузургро, на танҳо барои дарки замони ҳозира дар партави гузашта, инчунин фаҳмиши гузаштаро дар партави замони ҳозира дорад. Эмомалӣ Раҳмонов бо кирдор ва корҳои худ исбот мекунад, ки ӯ ба дараҷаи кофӣ тавони татбиқи чунин имконотро дорад. Президенти Тоҷикистон, ки пойбанди догмаҳои идеологӣ намебошад ва ҳамеша ба фаросати худ такя мекунад, ғояи ватандӯстӣ ва ҳувияти миллиро дар кишвари худ ба сатҳи сиёсати давлатӣ баланд бардошт, вале дар айни замон, онро ба худмаҳдудкунӣ ва такаббури миллӣ муқобил мегузорад ва хастагинопазирона ба муколама, ҳамдигарфаҳмӣ, омезиши тамаддунҳо даъват менамояд. Имрӯз комилан возеҳ аст, ки ин шарти ҳатмии бақо ва рушди башарият дар асри 21 аст».

(Аз мусоҳиба бо ВАО, соли 2002)

 

Муҳаммадсиддиқи ЧОКАР, собиқ Вазири оид ба корҳои ҳаҷи Ҷумҳури Афғонистон:

«Ҷаҳони Ислом, кишварҳои Арабу Аҷам бояд ба Ҷаноби Олӣ Эмомалӣ Раҳмон арҷ бигузоранд, чунки маҳз бо ибтикори ӯ бори нахуст дар ҷаҳон Соли бузургдошти Имоми Аъзам дар сатҳи давлатӣ эълон карда шуд ва Симпозиуми байналмилалӣ бахшида ба 1310 — солагии Имом Абӯҳанифа доир гардид».

(Аз суханронии  вазир Муҳаммадсиддиқи Чокар дар Симпозиуми байналмилалии «Мероси Абӯҳанифа ва аҳамияти он дар муколама байни тамаддунҳо», Душанбе, 5 октябри соли 2009).

 

II. Роҳбарони  созмонҳои  байналмилалӣ ва ниҳодҳои молиявии ҷаҳон

 

Бутрос ҒОЛӢ, Дабири кулли СММ (солҳои 1992-1996):

«Ташаббусҳои Тоҷикистон таҳти сарварии Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ба рушди минтақа, инчунин ба рушди минбаъдаи кишварҳои рӯ ба инкишофи сайёра равона шудаанд. Яъне, Сарвари Тоҷикистон бо ташаббусҳои худ нисбати бисёр халқҳои ҷаҳон ғамхорӣ мекунад».

 

Кофи АННАН, Дабири кулли СММ (солҳои 1997-2001):

                                                   

 «Тоҷикистон ба аксари кишварҳои дигар мисоли беназири ҳаллу фасли  низоъҳои дохилиро тақдим намуд. Фикр мекунам, ки ин саҳми Тоҷикистон дар таърихи сулҳофаринӣ мебошад».

(Маҷаллаи «Огонёк», июни соли 2000)

*** 

«Президенти Тоҷикистон намунаи шоистаи имтиноъро аз ашколи  зӯроварӣ  ҳангоми ҳаллу фасли низоҳои миллии дохилӣ нишон дод». 

(Аз мусоҳиба бо иштирокчиёни Конгресси ҷаҳонии
матбуоти  русзабон, 22 июни соли 1999)

 

Пан Ги МУН, Дабири кулли СММ (солҳои 2006-2016):

«Ҷаноби Олӣ,

Ифтихор дорам, ки Шуморо ба муносибати аз тарафи Маҷмаи Умумии СММ 21 декабри соли 2016 бо муваффақият ба тасвиб  расидани Қатъномаи 71/222 таҳти унвони «Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», солҳои 2018-2028, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон онро пешниҳод намуда буд, самимона табрик намоям.

Итминон дорам, ки даҳсолаи нав қадами ҷиддӣ дар самти мусоидат, таҳким ва татбиқи ҳадафҳои рушди устувори вобаста ба захоири об хоҳад шуд. Ин даҳсола инчунин ба таҳким ва тавсеаи натиҷаҳои Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт», солҳои 2005-2015 мусоидат хоҳад кард.

Илова бар ин, Даҳсолаи нав метавонад ташаббусҳои дигарро, аз ҷумла Гурӯҳи Сатҳи баланд оид ба обро тақвият бахшад ва метавонад барои такмили камбудиҳои мавҷуд ва оянда, ки эҳтимолан ҳангоми татбиқи Рӯзномаи рушди устувор то соли 2030 арзи вуҷуд намоянд, хидмат кунад.

Лутфан, Ҷаноби Олӣ, эҳтиромоти фоиқаи маро бипазиред».

(Аз паём ба Президенти ҶТ  Э. Раҳмон ба муносибати аз тарафи АГ СММ тасвиб шудани Қатъномаи 71/222 таҳти унвони «Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», солҳои 2018-2028, ки бо ибтикори Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шуда буд, 21 декабри соли 2016). 

 

Антонио ГУТЕРРИШ, Дабири кулли СММ:

«Шодам, ки шуморо ба муносибати бо иттифоқи оро қабул шудани Қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ таҳти унвони» Шарҳи миёнамӯҳлати фарогири ҷараёни  татбиқи Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», 2018-2028″, ки бо ибтикори ҳайати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ҳаммуаллифии 190 давлати узви СММ пешниҳод шуда буд, самимона табрик намоям.

Руйдоди мазкур гоми муҳим ва таҷассуми эътимоди кишварҳои узви СММ ба Тоҷикистон, ҳамчун кишвари пешоҳанги сафи аввал дар пешбурди масоили об ва муҳофизи раванди ҷаҳонии татбиқи вазоифи вобаста ба Мавзӯъи рӯз дар соҳаи рушди босубот дар давраи то соли 2030 мебошад.

Итминон дорам, ки кишварҳои узви СММ аз ваколатҳои нав, ки аз Қатъномаи мазкур бармеоянд, бо мақсади пешбурди фаъолияти муштараки мо дар соҳаи об, аз ҷумла шарҳи миёнамӯҳлати ҷараёни татбиқи ҳадафҳои Даҳсолаи амал, ки дар соли 2023 ба нақша гирифта шудааст, самаранок истифода хоҳанд кард.

Бори дигар барои тарафдориатон аз ин кори муҳим ба Шумо изҳори сипос менамоям».

(Аз паём ба Президенти ҶТ Э. Раҳмон, декабри соли 2018)

  

Ҷорҷ СОРОС, сармоядори маъруф ва башардӯст, роҳбари Бунёди сармоягузории амрикоии «Сорос Фонд Менеҷмент», асосгузори «Шабакаи ҷаҳонии созмонҳои «Ҷомеаи кушода»:

 

«Кишвари шумо аллакай озмоишҳои зиёдро пушти сар кардааст, ба сулҳу ризоият ноил шудааст ва ин фазои хубест барои пешрафт. Тоҷикистон хеле озод ба назар мерасад».

(Аз мусоҳиба бо рӯзноманигори тоҷик М. Тоштемиров, 30 майи соли 2003)

 

Ҷеймс ВУЛФЕНСОН, Президенти Бонки умумиҷаҳонӣ (солҳои 1995-2005):

«Дар Тоҷикистон дар чунин муддати кӯтоҳи вақт танзими низоъҳои печидаи дохилӣ муяссар гардид. Мо лоиҳаҳои бунёди рӯзгори осоиштаро баъди низоъҳо, ки аз ҷониби  Президенти Тоҷикистон пешниҳод шудааст,  дастгирӣ мекунем».

(Аз мусоҳибаи ВАО, 2002)

 

Мишел КАМДЕССЮ, Директори иҷроияи Сандуқи байналмилалии асъор (солҳои  1987 – 2000):

 

«Халқ сиёсати Раҳмоновро дастгирӣ мекунад. Ин имкон медиҳад, ки  ислоҳоти иқтисодӣ, ислоҳоти замин ва хусусигардонии амвол ба нафъи ҷомеаи Тоҷикистон равона карда шаванд. Сандуқи байналмилалии асъор танҳо дар шароити сулҳ ва ризоият омода аст, ки барномаҳои иқтисодии  минбаъдаро маблағгузорӣ кунад”.

(Маҷаллаи «Огонёк», соли 1999)

  

III. Сиёсатмадорони машҳур,  лашкаркашон ва ходимони маъруфи ҷаҳон

 

Евгений ПРИМАКОВ, ходими давлатӣ ва сиёсии Россия, Раиси Ҳукумати ФР (солҳои 1998-1999):

«Президент Раҳмонов солҳо боз Тоҷикистонро роҳбарӣ мекунад ва кишварро ба роҳи дуруст мебарад. Вай ҷомеаро ба субот овард».

(Маҷаллаи «Огонёк»)

 

Генерал Томми ФРЭНКС, Сарфармондеҳи Қувваҳои марказии ИМА (солҳои 2000-2003):

«Президент Раҳмонов аз нахустин президентонҳои ин минтақа буд, ки ҷиҳати ҷобаҷо кардани неруҳои мо барои гузаронидани амалиёти «Озодии фанонопазир» (унвони расмии тамоми чорабиниҳои низомии ИМА дар посух ба ҳамлаҳои террористии 11 сентябри соли 2001 —  тавз. АМИТ «Ховар») кумаки худро пешниҳод кард. Пешниҳодоти ӯ ошкоро, бисёр нек  ва меҳмоннавозона буданд ва ман боварӣ дорам, ки муносиботи дӯстона бо мо, ки дар ҳоли шаклгирӣ мебошанд, воқеан дӯстии ҳақиқӣ мебошанд».

(Аз мусоҳибаи ВАО, соли 2002)

 

Аҳмадшоҳ МАСЪУД, Вазири мудофиаи Афғонистон (солҳои 1992-1996):

«Истиқлолиятро ба Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонов — сиёсатмадори миқёси ҷаҳонӣ дод. Имрӯз ӯ маъруфтарин фарзанди Тоҷикистон, тамоми тоҷикони ҷаҳон ва дӯсти ҳақиқии Афғонистон аст».

(Аз мусоҳиба бо расонаҳои Тоҷикистон, 2000)

***

«Бовар кунед, алоқамандии хоси ман ба Эмомалӣ Раҳмон на аз баҳри он аст, ки мо ҳарду тоҷикем (ҳамқавмем), балки онҳо асоси бунёдӣ доранд. Танҳо шахси хирадманд ва дӯстдори ватани худ метавонад дар муддати кӯтоҳ кишварро аз чанголи ҷанги шаҳрвандӣ, ки бар асари дасисаҳои душманони халқи тоҷик сар зад, берун оварад… Ҷомеаи ҷаҳонӣ саҳми ҷаноби Эмомалӣ Раҳмонро дар истиқрори сулҳ дар Тоҷикистон, ки фавқулода баланд аст, бояд эътироф кунад ва ин бори дигар аз азамат ва хиради халқҳои форсизабон шаҳодат медиҳад …». 

(Аз китоби: Далерӣ Ҷамолиддин Сино. Эмомалӣ Раҳмонов — марде аз табори хирад ва андеша. Душанбе: Шарқи озод, соли 2003. саҳ. 60)

 

Ален РИШАР, Вазири мудофиаи Фаронса (солҳои 1997-2002):

«Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мавқеи ҷасуронаро пеш гирифт. Ӯ нахустин фарде буд, ки аз таҳдиди хатари мавҷуда аз як нуқтаи мушаххаси ҷаҳон изҳори нигаронӣ кард».

(Аз китоби: Назаров Т., Сатторзода А., Дипломатияи муосири тоҷик, Душанбе: Нашриёти Шарқи Озод, соли 2006).

 

Геннадий СЕЛЕЗНЁВ, Раиси Думаи давлатии Федератсияи Россия (солҳои 1996-2003):

«Президент Раҳмонов медонад, ки ӯ чӣ  мехоҳад, ояндаи Тоҷикистонро ва роҳҳои ҳамкории мутақобилаи моро — Россия ва Тоҷикистонро хуб мебинад».

(Аз мусоҳиба бо рӯзномаи «Курьер Таджикистана», соли 2002)

 

Джозеф ЛИБЕРМАН, сенатор аз иёлати Коннектикут, ИМА (солҳои 1989 -2013):

«Сарвари давлати  Тоҷикистон пештар аз бисёр роҳбарони давлатҳои ҷаҳон, ба шумули ИМА, хатари низоми толибонро барои минтақа ва ҷаҳон ба таври амиқ ва муодил арзёбӣ ва борҳо дар ин маврид аз минбарҳои бонуфузи ҳамоишҳои байналмилалӣ  изҳори  изтироб намуда буд».

(Аз мусоҳиба бо рӯзномаи «Курйер Таджикистана», 11 января 2002)

  

Аллоҳшукур ПОШАЗОДА, роҳбари Раёсати рӯҳониёни мусулмони Қафқоз, ҳамраиси Шӯрои  байнидинии ИДМ:

  

«Ман мушоҳида мекунам, ки чӣ тавр Шумо бо иттико ба халқи худ, кишваратонро ба сӯи пешрафт мебаред ва халқ Шуморо дастгирӣ мекунанд. Ман бори аввал мебинам, ки сарвари давлат бо чунин самимияти қалбӣ аз  манфиатҳои халқи худ ва тамоми мусулмонони ҷаҳон дифоъ менамояд».

(Аз суханронии Пошозода дар мулоқот бо Президенти Тоҷикистон
 Э. Раҳмон дар Душанбе, 5 октябри соли 2009)

 

Масъуди СИПАНД, шоири амрикоӣ, нависанда ва хабарнигори эронитабор аз иёлати Калифорнияи ИМА:

 

«Зебоии Тоҷикистон амсол надорад, халқи Тоҷикистон бисёр хушбахт аст. Дар ҳузури Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон хондани шеър ва ифтихор кардан аз асли ориёии худ барои ман шарафи бузург буд. Президенти Тоҷикистон ҳамеша барои шукуфоӣ ва рифоҳи халқи кишвар саъй мекунад. Дар Тоҷикистон сулҳу субот ҳукмфармо шуд ва ман имрӯз хушбахт мебудам, агар дар яке аз гӯшаҳои ин кишвар зиндагӣ мекардам. Ман Тоҷикистонро дӯст медорам! Тоҷикистон бо Эмомалӣ Раҳмон суботи худро ҳифз мекунад, халқи кишвар сол то сол ба пешрафт ноил мешавад».

(Аз мусоҳиба бо АМИТ «Ховар», 22 октябри соли 2019)

 

Чингиз АЙТМАТОВ, нависандаи номвари қиргиз, барандаи ҷоизаи ленинӣ ва ҷоизаи давлатии ИҶШС, Қаҳрамони маҳнати сотсиалистӣ:

«Дар симои Президент Эмомалӣ Раҳмон ман тимсоли ҳақиқии мардуми тамаддунофари тоҷикро мебинам ва бо итминон таъкид менамоям, ки ин бузургвор бо зинда кардани номҳои алломаҳои миллат номи худро низ ҷовидонӣ мегардонад. Зеро танҳо сулҳу осоиштагӣ, тинҷию фаровонӣ оварданаш ба рӯзгори одамон ӯро ба мақому манзалати олӣ баровардааст. Аз точики бузургвор дигар чизро умедвор шудан ҳам нашояд…».

 

Борис ПАТОН, Президенти Академияи илмҳои Украина (солҳои 1962 — 2020), ду карат Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ,  дорандаи ҷоизаи ленинӣ, Қаҳрамони Украина:

«Ман нисбати Эмомалӣ Шарифович ба поси эҳёи ҳамкориҳои олимони тоҷик бо олимони ИДМ, на дар сухан, балки дар амал, барои эҳёи шӯҳрати пешини олимони тоҷик дар чунин давраи барои ҷумҳурӣ душвор арҷгузорам. Вай Академияи илмҳоро тавре, ки лозим аст дастгирӣ мекунад»!

(Аз мусоҳиба бо хабарнигор М. Тоштемиров, соли 2001)

 

Расул ҒАМЗАТОВ, адиби оламшумули Доғистон, барандаи ҷоизаи ленинӣ ва ҷоизаи давлатии ИҶШС, Қаҳрамони маҳнати сотсиалистӣ:

«…Фақат ҷанг набошад шуд, он гоҳ ҳамеша баҳор хоҳад буд. Ман аз сулҳ дар Точикистон ниҳоят мамнунам. Инсони бо ҷасорату хирадманд — Президенти Тоҷикистон тавонист формулаи сулҳи ҷанги бародаркушро ёбад».

(Аз суханронии шоири бузург дар яке аз базмҳои шеър дар Махачқалъа, моҳи апрели соли 2001)  

 

IV.  Ходимони намоёни давлатӣ, сиёсӣ ва  илму фарҳанги Тоҷикистон

 

Рустами ЭМОМАЛӢ, Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

«Бо эътимоди комил изҳор медорам, ки қонунҳои аз тарафи аъзои Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷонибдоришуда дар пайравӣ аз сиёсати оқилона ва роҳнамоиҳои хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои  миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба такмили боз ҳам бештари низоми ҳуқуқии кишвар мусоидат намуда, ҷиҳати ҳамаҷониба ба танзим даровардани муносибатҳои ҷамъиятӣ заминаҳои мусоид фароҳам меоранд».

(Аз суханронӣ дар иҷлосияи дуюми Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, даъвати шашум.1 июли соли 2020)

 

Озода РАҲМОН, Роҳбари Дастгоҳи иҷроияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, номзади улуми ҳуқуқ:

«Дар шахси Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, таърих бори дигар собит кард, ки наҷот ва ҳифзи давлат ва миллат дар замонҳои душвор ба зуҳури шахсиятҳои барҷастаи миллӣ, ки битавонанд дар ҳаллу фасли мушкилоти мураккаби сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ роҳнамои халқи худ гарданд, дар ҳолатҳои мухталиф қарорҳои муҳим қабул намоянд ва дар дили одамон умед ба ояндаи некро ҷой диҳанд, бастагӣ дорад».

(Аз мусоҳиба бо рӯзномаи «Садои мардум», соли 2020)

 

Асадулло РАҲМОН, Ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои кадрҳо, номзади илмҳои сиёсӣ:

«Яке аз ҷиҳатҳои барҷастаи воқеияти кохи нури Роғун  рамзи аёни он – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд, ки чун ташаббускору илҳомбахш ва ҳидоятгару ташкилотчии ин амали бузурги таърихӣ  дар ин маврид ҳам нисбат ба халқу Ватан хираду дурандешӣ, қатъияту устуворӣ, дилсӯзиву ғамхории амиқи инсонӣ ва муҳаббату садоқати ҳақиқии  сарвариву фарзандӣ нишон доданд… Солҳо мегузаранд, даҳсолаҳо мегузаранд – НБО-и Роғун манзилу дилҳои мардуми моро гарму равшан мекунад, дар рӯдҳои нурофари кишвар неругоҳҳои нави барқӣ қад мекашанд, захираҳои азими энергетикӣ ва азму талоши созандаи халқ бо ҳидоятҳои бузурги Пешвои миллат  Тоҷикистонро беш аз ин мутараққиву шукуфонтар месозанд». 

(Аз сарсухан ба маҷмӯаи ашъори шоирони тоҷик
 «Нури Раҳмон», Душанбе, 2016)

 

Абдуҷаббор РАҲМОНЗОДА, Ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масълаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа, академик:

 

«Шахсияти нотакрори таърихӣ – Эмомалӣ Раҳмон ба оламиён чеҳраҳои мондагори тоҷиконро муаррифӣ кард, таваҷҷуҳи аҳли илмро ба давлати тоҷикон бештар ва фарҳангу адабиёти моро дар арсаи ҷаҳонӣ тарғибу ташвиқ намуд».

(Аз китоби «Ҳаёт, адабиёт, воқеият», Душанбе, нашриёти «Эр-Граф». 2020).

 

Сироҷиддин МУҲРИДДИН, Вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон:

«Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо эълони «сиёсати дарҳои боз» равобити байналмилалиро баҳри муаррифии Тоҷикистон дар ҷаҳон ва ҷалби сармояи хориҷӣ барои бозсозии кишвар оғоз намуданд, ки ин сиёсат имрӯз ҳам бомуваффақият идома дорад. Бо гузашти солҳо собит шуд, ки барои Тоҷикистон, ба далели ҷойгир шуданаш дар яке аз минтақаҳои мураккаби олам,  сиёсати дарҳои кушода беҳтарин равиш барои пешбурди фаъолият дар самти сиёсати хориҷист. Ин сиёсат ба маънои эъломи омодагии Тоҷикистон барои ҳамкорӣ бо тамоми давлатҳои ҷаҳон бар асоси баробарӣ ва манфиатҳои дуҷониба аст. Имрӯзҳо мо самараи чунин робитаи гуногунсамту гуногунҷанбаро дар арсаҳои мухталиф мебинем ва кишварҳои минтақа низ мантиқи сиёсати дарҳои бозро эътироф мекунанд ва қобили пайравӣ медонанд».

(Аз мақолаи Вазири корҳои хориҷии ҶТ дар рӯзномаи «Ҷумҳурият», 13 апрели соли 2016 №: 71) 

 

Фарҳод РАҲИМӢ, Президенти Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон: 

«Эҳсоси фавқулодаи ватанпарварӣ, миллатдӯстӣ, арҷгузории самимона ба таъриху фарҳанг, эҳёи дубораи ҷашну маросимҳои мардумӣ, садоқати беандоза ба марзу буми аҷдодӣ,  шуҷоату ҷавонмардӣ дар роҳи ҳифзи асолати миллӣ бе ҳеч шакку шубҳа маро ба хулосае овард, ки Пешвои муаззами миллатро тоҷики асили давлатсоз дар олами имрӯзаи мо ном барам!».

 

Саймуъмин ЯТИМОВ, доктори илмҳои сиёсӣ, узви вобастаи Академияи илмҳои Тоҷикистон:

«Сарвари  давлат  ба  мафҳумҳои  «Ваҳдат»  ва  «Истиқлолият»  маънои  низомсоз  медиҳад  ва  онҳоро  бо  ҳамдигар  зич вобаста  медонад.  Дар  ҳамин  асос  муътақид  аст,  ки  ин  арзишҳои  муқаддас  дӯстиву  бародарии  тамоми  сокинони  Ватани  азизамонро  таҳким  мебахшанд. Дар  таълифи  Сарвари  давлат  масъалаи  меҳварӣ,  яъне  хештаншиносӣ  ва  худшиносии  миллӣ  дар  ҷои  аввал  меистад.  Ӯ  гаштаву  баргашта  хотиррасон  мекунад,  ки  инсон  бояд  қувва  ва  имконоти  худро  дар  вобастагии  кулл  бо  доираи  манфиатҳои  миллӣ  дарёбад,  таърихи  миллатро  донад,  худро  нисбат  ба  тақдири  Ватан  масъул  шуморад  ва  худкифо  бошад».

(Маҷаллаи  «Илм ва ҷомеа» № 2, соли 2019))

 

Кароматулло ОЛИМОВ, академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, собиқ Мушовири давлатии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон:

«Эмомалӣ Раҳмон чун мунодии сулҳу ваҳдат ва бунёдкорӣ, халқу миллат ва ватанашро чун фарзандонаш аз дилу ҷон дӯст медорад. Баҳри беҳбудии некӯаҳволии халқ ва ободии Ватани азизаш ҷонашро фидо мекунад. Ҳамеша дастгири бечорагону бенавоён, камбизоатону ятимон ва дармондагон мебошад».

(Аз мусоҳиба бо АМИТ «Ховар»,  5 октябри соли 2019)

 

Қаҳҳор МАҲКАМОВ, котиби якуми КМ ҲК Тоҷикистон (1985-1991), нахустин ва охирин президенти ҶШС Тоҷикистон (солҳои 1990-1991):

 

«Ман, бовар кунед, барои бозгашт ба сиёсат розигӣ намедодам, агар итминон намедоштам, ки сарнавишт ба мо шахси оқил, покдоман ва боистеъдодро дар симои Эмомалӣ Раҳмонов фиристодааст».

(Аз мусоҳиба бо рӯзномаи «Вечерний Душанбе», соли 2004)

 

Раҳим МАСОВ, академик, доктори илмҳои таърих:

«Неруи Президент Эмомалӣ Раҳмонов — ин қаробат бо одамон, маҳкамии торҳо бо халқе, мебошад, ки ӯ аз домони вай зуҳур намудааст».

(Аз мақолаи Р. Масов дар маҷаллаи «Мероси ниёгон»)

 

Лоиқ ШЕРАЛӢ, Шоири халқии Тоҷикистон, дорандаи Ҷоизаи давлатии ба номи А. Рӯдакӣ:

«Мисли он ки аз баракати талошҳои Президент Эмомалӣ Раҳмон рӯҳи Сомониёни бузург пас аз ҳазор сол эҳё ва парчами давлатдории тоҷикон то абад пойдор гардид, ҳамчунон номи ӯ низ дар ҳофизаи наслҳои сипосгузори баъдӣ абадан боқӣ хоҳад монд».

(Аз китоби «Формулаи  сулҳ», Душанбе, «Шарқи Озод», соли 2002)

 

Раҳмон НАБИЕВ, собиқ Президенти Тоҷикистон (солҳои 1991-1992):

«Ба нафақа баромада, дар бораи имрӯзу фардои Ватани худ, халқи ҷафокашидаи худ ман бисёр фикр мекардам. Аммо, вақте ки ман Президент Эмомалӣ Раҳмоновро ҳамчун шахсият ва сиёсатмадор шинохтам, боварӣ ҳосил кардам, ки Тоҷикистонро ояндаи бузург интизор аст. Халқи тоҷик сарнавишти худро ба шахси мутмаин бовар кардааст».

(Аз мусоҳиба бо Мансур Сайфиддинов (М. Суруш)

 

Маҳмадсаид УБАЙДУЛЛОЕВ, Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (солҳои 2000-2020):

«Ташаккули давлати ҳақиқатан мустақили тоҷикон дар замони иттисоли ду ҳазорсола бо ном ва фаъолияти гуногунҷанбаи Президент Эмомалӣ Раҳмон бастагии мустаҳкам дорад. Хизматҳои ӯ дар назди Ватан ва миллати худ бо саҳме, ки Авраам Линколн, де Голл, Камол Отатурк ва дигар пешвоёни ҷаҳон дар замонҳои гуногун дар рушди кишварҳои худ гузоштаанд, муқоисашаванда аст«.

(Аз китоби «Формулаи сулҳ», Душанбе, «Шарқи Озод», соли 2002)

 

Абдуғафур САМАДОВ, собиқ раиси колхози ба номи Ленини ноҳияи Ҷаббор Расулови вилояти Суғд, собиқ вакили Шӯрои Олии ИҶШС, ду карат Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ:

 

«Ман умри душвор ва тӯлонӣ дидаам. Ва дарси асосие, ки ман азбар кардаам, — ин аст, ки асоси шукуфоии ҳар давлат — муттаҳидӣ ва дӯстии ҳамаи халқҳост. Эмомалӣ Раҳмонов инро аз дигарон беҳтар мефаҳмад. Бинобар ин, ӯро намояндагони тамоми халқҳо ва миллатҳои муқими Тоҷикистон дастгирӣ мекунанд».

 (Аз мусоҳиба бо журналист М. Сайфиддинов (М. Суруш)

 

Миралӣ МАҲМАДАЛИЕВ, собиқ раиси колхози ба номи Ленини ноҳияи Восеъ, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, вакили Шӯрои Олии ИҶШС ва Шӯрои Олии Тоҷикистон:

«Заҳмати деҳкон мисли офариниш аст. Президенти мо фарзанди деҳқон аст ва қадри ташвишҳои кишоварзонро медонад. Ӯ роҳбари миқёси бузург аст, ӯ заҳмат мекашад ва эҳсоси хастагӣ намекунад. Дар шароите, ки иқтисодиёт ба мушкилоти азим рӯ ба рӯ буд, вақте ки пайомадҳои ҷанги шаҳрвандӣ ҳанӯз ҳам эҳсос мешуданд, халқи тоҷик таҳти роҳбарии Эмомалӣ Раҳмон муваффақ шуд, ки бӯҳронро паси сар ва кори созандаро шурӯъ намояд. Ин  ғалабаи  бузург аст».

(Аз китоби «Формулаи сулҳ», Душанбе, нашриёти «Шарқи озод», соли 2002)

 

Низом ҚОСИМ, Раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Шоири халқии Тоҷикистон, дорандаи Ҷоизаи давлатии ба номи Рӯдакӣ:

«Сазовори санад ва нишони унвони пурифтихори «Пешвои асри XXI», ҷоизаи яке аз бонуфузтарин ва сахтгиртарин созмонҳои ҷаҳонӣ – Ҷомеаи Аврупо гардидани Эмомалӣ Раҳмон далели бебаҳси як давлати воқеан демократӣ бунёд намудани Ҷаноби Олӣ, саҳми бузурги ӯ дар рушди демократияи воқеӣ ва исботи ҳодии роҳи раҳоии давлат ва Пешвои миллат будани ин шахсияти беназири Тоҷикистони соҳибистиқлол аст».

 (Аз маҷмӯаи дастаҷамъии ««Пешво – ифтихори миллат», Душанбе, 2016)

 

Саттор ТУРСУН, Нависандаи халқии Тоҷикистон, нахустин Котиби матбуотии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон:

«Ростқавлӣ, ошкорбаёнӣ, хирадмандӣ, башардӯстӣ — ҳамин сифатҳои Президентро ман мехоҳам махсусан қайд кунам. Ман дар баъзе сафарҳо, ифтитоҳи роҳҳо, пулҳо, корхонаҳо, дар ҷаласаҳои Ҳукумати кишвар  таҳти раёсати Сарвари давлат ширкат доштам. Ман ҳеҷ гоҳ ҷаласаи бузургеро бо иштироки намояндагони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, ки чанд сол қабл Президент доир намуда буданд, фаромӯш намекунам. Генералҳоро аз ҷойҳояшон бархезониданд  ва гуфтанд: «Генерал, ту шарм намедорӣ?! Агар ту мард бошӣ, зану фарзандонатонро бигиру бе автомат ва муҳофизин дар шаҳр сайр бикун. Ту аз кӣ метарсӣ?» Инро танҳо роҳбари ошкорбаён, ростқавл ва ахлоқан пок гуфта метавонад.

  (Аз мусоҳиба бо С. Сиддиқов, сардабири маҷаллаи
 «Вечерний Душанбе», 13 октябри соли 2000).

*** 

«Агар  зимомдорони  замони муосир дарк мекарданд, ки Эмомалӣ Раҳмонов барои халқи худ, барои истиқрори сулҳ дар ҷумҳурӣ ва амнияти минтақа чӣ корҳоро анҷом додааст, онҳо номзадии ӯро ба дарёфти ҷоизаи Нобел пешниҳод мекарданд».

(Аз мусоҳибаи С. Турсун ба рӯзноманигор С. Сиддиқов, рӯзномаи «Дайджест Пресс», соли 2000)

 

Муҳаммадҷон ШАКУРӢ, академик:

«Яке аз самтҳои асосии фаъолияти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон — ин таҳкими истиқлолияти фарҳангии тоҷикон мебошад. Дар тӯли тамоми умри дарозам ман нашунидаам, ки касе аз роҳбарони ҷумҳурӣ дар бораи забони модарӣ чунин суханони баланд ва пурарзиш гуфта бошад. Ҷойи шубҳа нест, ки миллати тоҷик аз Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчун як арбоби барҷастаи давлатӣ, ки марҳилаи нави худогоҳии миллиро оғоз бахшид, сипосгузор хоҳад буд».

(Аз китоби «Формулаи сулҳ», Душанбе, нашриёти «Шарқи Озод», соли 2002)

 

Сайдулло ХАЙРУЛЛОЕВ, Раиси Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (солҳои 2000-2010):

«Паёмҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки анъанавӣ шудаанд, самтҳои асосии фаъолияти ҷомеаи моро муайян мекунанд. Ташакили парлумони касбӣ дар радифи истиқрори сулҳ, ваҳдат ва ризоияти миллӣ бузургтарин дастовардҳое мебошанд, ки бо ибтикори мустақими Президент Эмомалӣ Раҳмон амалӣ шудаанд. Корҳои бузург танҳо бо неруи шахсиятҳои бузург анҷом дода мешаванд».

 (Аз мусоҳиба бо рӯзномаи «Садои мардум»)

 

Гулназар КЕЛДӢ, Шоири халқии Тоҷикистон, дорандаи Ҷоизаи давлатии ба номи А. Рӯдакӣ, муаллифи матни Суруди миллии Тоҷикистон:

 

«Яке аз хизматҳои бузурги Президенти мо — эҷоди нишонаҳои муқаддаси давлатдории Тоҷикистони соҳибистиқлол, муаррифии симои нави кишвар дар миқёси ҷаҳонӣ мебошад. Мо ҳама бояд аз ӯ муҳаббат ба Меҳан ва ватандӯстиро биомӯзем».

(Аз китоби «Формулаи сулҳ», Душанбе, нашри «Шарқи Озод», соли  2002)

 

Абдулҳамид САМАД,  Нависандаи халқии Тоҷикистон, дорандаи Ҷоизаи давлатии ба номи А. Рӯдакӣ:

«Дар таърихи давлатдорӣ номи сиёсатмадорон бо хидматҳои онҳо рабт дода мешавад. Ба андешаи ман, номи президент Эмомалӣ Раҳмон на танҳо бо  хидматҳояш дар ҷодаи ноил шудан ба сулҳ ва мусолиҳаи миллӣ, инчунин  дар соҳаи рушди фарҳанг, адабиёт, дастгирии олимон ва нависандагон — дар сатри хос сабт хоҳад шуд».                             

(Аз мақола дар рӯзномаи «Адабиёт ва санъат»)

 

Ато ҲАМДАМ, нависанда ва драматург, собиқ Вазири фарҳанг ва мушовири Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон:

«Таърих барои онҳое, ки ба дарсҳои он гӯш медиҳанд, муаллими хуб аст. Ва тасодуфӣ нест, ки Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба ин солномаи бузурги замонҳои гузашта ва халқҳо муроҷиат кард… Фаъолияти ӯ танҳо дар доираи рӯзи корӣ маҳдуд намегардад, он бо шабонарӯз, моҳҳо ва солҳои мамлуи мулоҳизот, ҷустуҷӯйи қарорҳои муҳим, таҳлили хастагинопазири  натиҷаҳои ҳосилшуда ва он чизҳое, ки дар оянда бояд татбиқ шаванд, чен карда мешавад … Мо Президентро ҳамеша дар ҳолати хуби ҷисмонӣ ва фаъол мебинем, суханрониҳояш мушаххас, пурмуҳтаво мебошанд, ба ҳар як сокини ҷумҳурӣ нигаронида шудаанд ва онҳо моломоли эътимоду самимият мебошанд».

[Аз қиссаи ҳуҷҷатию бадеии «Корномаи Эмомалӣ Раҳмон» («Подвиг Эмомали Рахмона»), Душанбе, нашриёти Эр-Граф, 2011]

 

Ҳошим ГАДОЕВ, Ҳунарпешаи халқии ИҶШС, дорандаи Мукофоти давлатии ИҶШС ва Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Рӯдакӣ:

Бахт мадад кард, ки дар саҳна нақши Исмоили Сомониро ҳангоми тантанаҳои ҷашнӣ ба ифтихори ин арбоби барҷастаи давлатӣ,инчунин дар намоишномаи «Шоҳ Исмоили Сомонӣ» бозӣ кунам. Дар ҳарду ҳолат, фаъолият ва рафтори фарзанди содиқи миллат Эмомалӣ Раҳмон, манбаи илҳоми ман буданд».

(Аз китоби «Формулаи сулҳ«, нашриёти «Шарқи Озод», соли 2002)

 

Абдуҷаббор АЗИЗӢ, муовини аввали Раиси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон:

«Пешвои миллат, Сарвари муаззами ҳизб дар лаҳзаҳои хеле ҳассосу тақдирсози таърихӣ масъулияти бузурги бунёд ва таҳкими пойдевори низоми нави давлатдориро ба дўши худ гирифта, бо қабули қарорҳои муҳиму калидӣ, татбиқи воқеии онҳо дар як марҳилаи кўтоҳи таърихӣ кишварро аз хатари маҳвшавӣ наҷот доданд ва Тоҷикистон дар радифи кишварҳои фазояш амну ором ва рў ба тараққӣ қарор гирифт».

(АМИТ «Ховар», 10 декабри соли 2020)

 

 

Мақолаҳо, мусоҳибаҳо, очеркҳо

 

ПОЙТАХТИ ДАВЛАТ ВА ИСТИҚЛОЛИ МИЛЛАТ

МУҚАДДИМА

Соҳиб шудан ба давлати миллӣ – натиҷаи муборизаҳои ҷоннисорона барои истиқлоли миллӣ мебошад. Ва бидуни ташкилоти сиёсии марказонидашуда, устувор мондан, ҳифз кардани абадияти миллат, ҳамчунон нишонаҳои асосии он — забон, фарҳанг, анъана, урфу одат ва рифоҳи миллӣ ғайриимкон аст.

Миллат зуҳуроти сирф диалектикист. Давраҳои пайдоиш, рушд ва камолот дорад. Инкишофи миллатҳо аз хосияти этникӣ, характер, анъана, урфу одат, рӯҳ ва мафкураи миллӣ, захираҳои табиӣ, мавқеи ҷуғрофӣ, релйеф, таносуб ва муносибатҳои геополитикӣ вобаста мебошад.

Дар навбати худ, шароити ташаккул ва тавсеаи миллат, дар доираи давлат, ба вазъи сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва амниятии пойтахти мамлакат алоқамандӣ дорад.

Ҳамин тариқ, мавзӯи баҳс манзалати сиёсии пойтахти давлат дар ҷаҳорчӯбаи истиқлоли миллат мебошад.

ПОЙТАХТ

Агар миллат, қаламрави муайян, ташкилоти сиёсӣ, ҳуқуқ ва уҳдадориҳои давлату ҳукумат ҳамчун нишонаҳои аслии давлатдорӣ маҳсуб гарданд, аз лиҳози муҳиммияти сиёсӣ ва ҳуқуқӣ дефинитсияи пойтахти мамлакат низ дар ҳамин мавқеъ қарор дорад.

Аз нигоҳи арзишмандӣ пойтахти давлатро ҳамчун рӯҳ, дил, марказ, қутбнамо, муҷассамаи хиради давлатдорӣ, тақдирсоз ва ба ин монанд сифатҳо тавсиф мекунанд.

Зимни корбурди истилоҳоти расмии сиёсӣ, ҳам дар нутқи шифоҳӣ ва ҳам услуби хаттӣ, пойтахти давлат ҳамвазн ё дар баробари номи кишвар ифода мегардад. Ба он мансубият дода, масъулиятшиносӣ карда мешавад. Чунин тавсиф аз воқеият сарчашма мегирад, зеро дар пойтахт муассисаҳои калидии сиёсии давлат – рукнҳои асосии ҳукумати мамлакат ҷойгир мешаванд ва албатта, идоракунии давлат аз марказ, аз пойтахти он сурат мегирад.

Принсипи муназзами хосияти давлатдорӣ аз системаҳои мураккабтарини ҷамъиятӣ ба ҳисоб меравад. Ин масъала ҳанӯз аз замони бостон ҳамчун мавзӯи таҳқиқоти илмӣ қарор дорад. Ва илм ҳамон ҷузъиётро мавриди омӯзиш ва баррасӣ қарор медиҳад, ки маҳз тавассути он худи система ба низом медарояд. Муташаккил мегардад. Таъйиноти худро таъмин мекунад.

Пойтахти мамлакат ҳам аз ҷанбаи сирф илмӣ-назариявӣ ва ҳам сиёсӣ-амалӣ асоситарин пояи сохтории давлатдорӣ мебошад. Панҷ нишонаи асосии давлат, ки номбар карда шуданд, дар алоқамандӣ, ҳамбастагӣ, вобастагӣ ва ҳамзамон мустақилияти нисбӣ бо якдигар қарор доранд. Пойтахт муҳимтарин қисмати ҳаёти рӯзмарраи мамлакат — ҷузъи ин система мебошад. Тавре хотирнишон гардид, мафҳуми пойтахт бо мафҳуми давлат тавъам мебошад. Воқеан, «Полиси (дар Рими Қадим ва Юнони Қадим шаҳр – давлатҳо – С.Я.) идеалӣ – дар навбати аввал намунаи давлати комилро мемонад» (В.А. Гуторов. Политика между утопией и реальностью. −М., 2020. −С. 55).

Миллат ба пойтахти кишвар менигарад. Ба он умед мебандад. Тақдири худ, фарзандон, хешовандон, дӯстон, наздикон, ҳамдиёрони хешро бо имрӯзу ояндаи давлат ва давлатдорӣ дар алоқамандӣ, вобастагӣ ва мансубият медонад. Ба ҳамин хотир, ҳар фарди соҳибватан, сарфи назар аз он ки дар кадом гӯшаву канори мамлакат ё берун аз он ба сар мебарад, шуғл ва мақоми иҷтимоӣ дорад, бо ёдоварии падару модар, хоҳару бародар дар умқи дили худ Тоҷикистон, ҳамзамон бо ин, пойтахти кишварро пеши назар меорад. Ба он эҳтиром мегузорад.

Насли ҷавон зинаи аслии ташаккули маърифатӣ ва касбии худро дар пойтахт орзу ва тасаввур мекунад. Ва бояд эътироф намуд, ки элитаи сиёсӣ, илмӣ ва беҳтарин мутахассисони миллӣ дар пойтахт касб омӯхтаанд. Кишварро рушду нумӯъ бахшидаанд. Ва ҳоло онро сарварӣ мекунанд.

Мардум ба хубӣ мефаҳманд, самтгирии сиёсӣ, тарҳрезӣ ва роҳандозии нақшаҳои хурду бузурги иқтисодиву иҷтимоии давлат, муайян кардани барномаву мундариҷаи рушди илм, маориф, фарҳанг, маънавиёти имрӯза ва ояндаи миллат мансуб ба пойтахти мамлакат мебошад. Мутмаин аст, ҳар иқдоме, ки аз пойтахт, аз шаҳри Душанбе бармеояд, ташаббуси давлатмардонест, ки мардуми Тоҷикистон сарнавишти худро маҳз ба онҳо бовар кардааст. Ҳуқуқи ҳокимият карданро ба амонат супоридааст.

Сокинони мамлакат раванди тараққиёти миллиро бодиққат меомӯзанд. Онро бо давраҳои гуногуни таърихӣ дар муқоиса мегузоранд. Арзёбӣ ва хулосабарорӣ менамоянд. Ҷонибдорӣ мекунанд. Ба ин маънӣ, то замоне ки пойтахт маркази эътимоду эҳтироми миллат аст, халқ аҳл ва кор дар мамлакат саҳл аст. Ҳукумати пойтахт чунин масъулияти бузургро дарк мекунад. Дар ин самт шабонарӯзӣ заҳмат мекашад.

Дар ҳама давру замон пойтахт нисбат ба вазъи кулли мамлакат хизмати оинаро иҷро менамояд. Байни ҳукумати кишвар ва халқ шароит ва пайванди ногусастанӣ эҷод мекунад. Дили омма ба ҳукумати марказӣ тавассути вазъи иҷтимоӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ, сиёсӣ ва амниятии пойтахт гарм мешавад. Дар қатори дигар омилҳо, авзои пойтахт набзи мамлакатро муайян ва мардуми кишварро хотирҷамъ мекунад. Барои ҳамин, шаҳри Душанбе дар назди наслҳои имрӯза ва оянда масъулияти бузурги таърихӣ дорад.

ПОЙТАХТ ВА ФАРҲАНГИ СИЁСӢ

Барҷастатарин аломати оромии миллат рушди иқтисодӣ ва амнияти давлат аст. Пойтахти мамлакат зербино ва таҷассумгари суботи кишвар маҳсуб мегардад. Маҳаки баҳогузорӣ ба осудагии мамлакатро низ, инсоният аз рӯи вазъу шароити ҳаёти пойтахти давлат муайян кардааст. Сарзамин наметавонад орому осуда бошад, агар амнияти марказе, ки аз он идора мешавад, зери суол қарор бигирад. Аз ин ҷиҳат, таъкид мебояд кард, ки сиёсатмадорони бузург асолати давлатдориро ба пойтахти он марбут донистаанд. Сухани машҳури Исмоили Сомонӣ ­- бунёдгузори давлати миллии тоҷикон «то вақте зиндаам, қалъаи Бухоро ман ҳастам» (Б. Ғафуров. Тоҷикон. – Душанбе, 1998. – С. 453) гувоҳ ва тасдиқи ин гуфтаҳост. Ҳамчунон, дар таърихи давлатдории миллии тоҷикон аҳамияти пойтахти мамлакат борҳо, гаштаву баргашта таъкид гаштааст.

Малик-уш-шуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар қасидаи машҳураш бо номи «Бӯйи ҷӯйи Мӯлиён», ки ҳамагӣ панҷ байти он ба мо расидааст, мантиқу мақсади сиёсии пойтахти давлатро бо забони назм устодона ба қалам додааст. Дар тӯли таърихи ҳазорсола дар тафсири ин шеър даҳҳо асару мақолаҳо иншо шудаанд. Муҳтавои васф, истифодаи вожаи Бухоро — таҷассумгари давлати Сомониён, меҳвари давлатдорӣ, макони муқаддас ва зимомдорӣ барои таъмини якпорчагии сарзамин ва амнияту осоиши қаламрави кишвар мебошад. Дар чанд байти мухтасар, ки қиматтар аз як асари тамом аст, муҳиммияти манзалат ва муносибати сарвари кишвар ба тақдири давлат ва давлатдорӣ низ ифода ёфтааст.

Шоири тавоно дар шароити муайяни таърихӣ, бо истифода аз сеҳри каломи бадеъ — «маъниҳои олӣ ва бикр дар ниҳояти дилкашӣ бо роҳи тасвироти бадеию саноеи адабӣ» (Т. Зеҳнӣ) дидгоҳи хешро оид ба мақому манзалати пойтахти мамлакат ва ҳамчунон, нақши ниҳоят муҳимми раҳбарии мустақимро дар он инъикос кардааст.

Ҳамчун «суварнигори ҳадис», ки «дар он ҷон тавонист ниҳодан» (Ҳоқонии Шервонӣ) вазифаи муқаддаси ватандориашро анҷом додааст. Ба миллат, ба мардум, ба сиёсатмадорон мантиқи абадии тарзи муносибат ба Ватан ва пойтахти онро бо маъниҳои шоиставу барҷаста тафсир намудааст:

Бӯйи ҷӯйи Мӯлиён ояд ҳаме,
Ёди ёри меҳрубон ояд ҳаме.

Реги Омую дурушти роҳи ӯ,
Зери поям парниён ояд ҳаме.

Оби Ҷайҳун аз нишоти рӯйи дӯст,
Хинги моро то миён ояд ҳаме.

Эй Бухоро, шод бошу дер зӣ,
Мир наздат меҳмон ояд ҳаме.

Мир сарв асту Бухоро бӯстон,
Сарв сӯйи бӯстон ояд ҳаме.

Дар баробари ифтихор намудан, таърих иштибоҳот, сабаб ва оқибатҳои раҳбарии фоҷиаанҷоми ин сулолаи дар аввал, воқеан, бунёдгузори давлати тоҷиконро фаромӯш карда наметавонад. Ҳамарӯза меомӯзад. Аз он сабақ мегирад.

Тавре хотирнишон гардид, пайдошавии пойтахти мамлакат шароити муайяни таърихӣ-сиёсиро тақозо мекунад. Ва бар дӯши он бузургтарин вазифаҳои давлатдорӣ вогузор карда мешаванд. Умдатарини онҳо фаъолият ё мудирияти сиёсӣ, иқтисодӣ, маъмурӣ, илмӣ-фарҳангӣ маънавӣ, маърифатӣ, рӯҳиву равонӣ, амниятӣ ва ҳарбӣ мебошанд.

Ҳар нафаре, ки чашми бино, ақли расо ва назари ҳақбин дорад, шоҳиди он аст, ки дар се – чор соли ахир симои шаҳри Душанбе ба куллӣ тағйир пазируфт. Барои мардум ҷойҳои корӣ ва манзилҳои шоистаи истиқомат, боғу гулгаштҳо, мавзеъҳои беҳтарини истироҳат, марказҳои омӯзиши илм, фарҳанг, донишандӯзӣ ва касбомӯзӣ муҳайё гардиданд.

ПОЙТАХТ ВА АМНИЯТ

Масъулияти умдаи давлатдорӣ — таъмини оромӣ ва осудагии тамоми мамлакат, аз ҷумла маркази кишвар мебошад. Ангеза ва шароити асосии он, услуби кори муназзам ва мақсадноки самтҳои асосии фаъолияти маъмурии пойтахт маҳсуб мегардад.

Ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон (1992-1997), гарчанде барои таскини дил онро «таҳмилӣ» меномем, дар асл решаҳо ва барангезандагони амиқи дохилӣ дошт. «Таҳмилӣ» вожаи бамавқеъ ва дуруст аст. Аммо чунин ҳолат вақте сар мезанад, ки омилҳои дохилӣ бо нақша, мақсад ва мароми душманони мардуми тоҷик — бозигарони геополитикӣ (ба мисли дигар кишварҳои мусулмоннишини сӯхтаву рехта) мувофиқ меояд.

Агар мардум хештаншинос бошад, манфиати давлати миллии хешро аз дунё авлотар дарёбад, якдилу яктану якмаром бошад, ояндаи фоҷиабори парокандагиро дарк намояд, ба қадри истиқлол ва якпорчагии сарзамини худ расад, хурофотзадагиву хомиву содадилиро паси сар карда тавонад, ба оромиву осудагии мамлакат ҳаргиз осеб нахоҳад расид.

Ташаббускорони аслӣ ва қувваҳои ҳаракатдиҳандаи бадбахтиҳои солҳои навадум дар пойтахти мамлакат, ноҳияҳои атроф ва қисмати гӯшбафармони музофотии он буданд.

Омилону саркардагони ин ҳолати даҳшатбор ва нанговар гурӯҳҳои ҷоҳталаб, тафриқаандозони касбӣ, фурӯхташудагони миллат, душманони сохти конститутсионӣ (хонда шавад давлати миллии тоҷикон) на ба хотири ислом, балки бо мақсади мансабталошӣ динро пеш оварданд. Аз рӯҳу равони эътиқодии мардум хиёнаткорона суиистифода карданд. Одамони нодонро ба гумроҳӣ кашиданд. Ба ду — се рӯз ҳокимиятро дар пойтахт ба даст оварданд. Бад-ин минвол, даъвою иштиёқи сарварӣ бар мамлакат ва миллатро намуданд. Оқибатҳои фоҷиабори хостаҳои онҳо ҷуброннопазиранд. Бозгардонии тақдири инсонҳо — ҳазорҳо оилаҳои фарзандгумкарда, падару писарталафдода ғайриимкон аст.

Бояд иқрор шуд, ки дар ҳама давру замон таҳдидҳо, пеш аз ҳама, ба пойтахти давлат нигаронида шудаанд. Ба ҳамин хотир, дар бисёре аз чунин шаҳрҳо тартиби махсуси ворид шудан, зиндагӣ ва кору фаъолият кардан ҷорӣ карда мешавад. Чунин иқдомот барои танҳо як шаҳр нест. Ба хотири амни миллат ва давлат аст. Қонунгузор ва тасмимгир ҳамин қисмати ҳаётан муҳимми давлатдорӣ — субот ва амнияти умумро ба эътибор гирифтааст.

Сарфи назар аз қонунҳои нонавиштаи таърихи миллатҳо, усулан, намояндагони пешрафта ва шоистаи ҷомеа имконоти дар пойтахт зиндагӣ кардан доштанд. Беҳтарин хатмкардаи мактаб ба донишгоҳи пойтахт роҳ меёфт. Мунтахаби онҳо дар муассисаҳои илмӣ ва илмӣ – таълимӣ, корхонаву муассисаҳо ба кор ҷалб мегардиданд. Мутахассисони озмуда аз музофот ба пойтахт роҳхат мегирифтанд. Ба тарзи дигар, маҳз пойтахт таҷаммӯи қувваҳои солим ва пешрафтаи ҷомеаро таъмин мекард. Ва пойтахтнишин кулли мамлакатро намуна буд.

Дар шароити истиқлоли давлатӣ соҳибтамаддун будани миллати тоҷик ҳоло аз ҳар гӯшаву канори мамлакат ва минбарҳои бузурги байналмилалӣ садо медиҳад. Ин воқеият бар дӯши сокинони пойтахт ва тамоми мамлакат масъулияти бузург мегузорад.

Таъкиди ин нукта зарур аст, ки моҳияти ҳама гуна ҷузъиёти олам, аз ҷумла, ҷомеа дар умум ва ҳар инсон дар алоҳидагӣ, дар зоҳири он ифода мегардад. Дар баъзе мавридҳо такрори симо ва тарзи либоспӯшии номатлуб, ки беш аз ҳама дар пойтахти мамлакат ба чашм мерасад, метавонад тасаввуроти кишварҳои мутаассиб, ақибмонда ва хурофотии Шарқро ба хотир биёрад. Давлати миллӣ, асолати миллӣ ва ҳомии тамаддуни бостонии ориёӣ будани мардуми тоҷикро зери суол барад. Тараққиёти босуръат ва дастовардҳои бесобиқаи пойтахти мамлакатро камранг созад.

Яке аз олимони тавонои асри XIX-и Аврупо, ки ӯро рақибони ашаддиаш ҳам аз бузургтарин донишмандони ҷомеашиноси олам унвон кардаанд, менависад: «Моҳияти инсон падидаи мавҳум, номуайяне нест, ки мансуби як фарди алоҳида бошад. Дар умум ин воқеият – маҷмӯи тамоми муносибатҳои ҷамъиятӣ мебошад» (Составитель С.Х. Карин. «Мысли и изречения». Алма-Ата, –1964. –С. 74). Мушт намунаи хирвор аст. Кулл аз қисмҳо иборат аст, ҷузъ қисми кулл мебошад. Як нафар ҳам нишона аз ҷомеаест, ки дар он зиндагӣ мекунад, кору фаъолият дорад.

Худи муносибатҳои ҷамъиятӣ барандаи хосияти ҳам моддӣ ва ҳам маънавӣ мебошанд.

Тоҷикистон дар замони истиқлоли давлатӣ аз лиҳози сиёсӣ, иқтисодӣ, роҳ, коммуникатсия, инфрасохтори мактаб, маориф, таҳсилоти олӣ, тандурустӣ, муассисаҳои фарҳангӣ ба пояе расид, ки дар замони гузашта ҳеҷ гоҳ чунин манзалат надошт ва дошта ҳам наметавонист.

Аммо таҷрибаи таърихӣ нишон дод, ки қонунмандии хосияти муайянкунандагӣ доштани воқеияти ҳастӣ, нисбат ба вазъ, муҳтаво, сохтор ва шуури ҷамъиятӣ (вазъияти рӯҳӣ ва равонии омма) назарияи мутлақ нест.

Мутобиқат кардани маънавиёт, вазъи ҷаҳонбинӣ ба ҳолати иҷтимоӣ, иқтисодӣ худ ба худ, ба тарзи механикӣ ба вуҷуд намеояд. Ин ҷараён мушкилоти ҷиддӣ дорад. Омилҳои асосӣ — баробарвазн набудани чораҳои пешбинишудаи маърифатӣ, фаҳмондадиҳӣ аз сатҳи оила, дар таносуб бо кӯшишҳои душманони сохти давлатдории миллӣ ва пуштибонони мустақими онҳо — бозигарони геополитикӣ мебошад. Дар ин маврид, мафкурасозии геополитикӣ бо потенсиали пулӣ, молӣ, имконоти зиёди дурӯғпартоӣ, иғвоандозӣ ва вайронкорӣ талош мекунанд «бартарияти маънавӣ»-и худро бар ҷаҳонбинии ояндасози миллӣ ба намоиш гузоранд. Онро дар зеҳният ва тафаккури содадилон ҷой кунанд. Кишварҳое ҳастанд, ки бо ҳазор лафз гап мезананд. Аммо, дар асл ва моҳиятан, ҳимоятгар ва сафедкунандаи бадӣ мебошанд. Хушбахтона, мо онҳоро мешиносем. Роҳ, усул, восита ва методҳои кории онҳоро нағз медонем. Қувваи мо дар ҳамин аст. Онҳо низ инро дарк мекунанд. Аммо зарур аст, ки мардум, махсусан, ҷавонон тавони шинохти чунин давлат, чунин ташкилот, чунин афрод ва чунин нақшаҳои ғаразноки онҳоро дошта бошанд.

Ҳодисаҳое, ки боиси суқути Афғонистон шуданд, фоҷиаҳое, ки кишварро ба нуқтаи авҷ ва охирини бадбахтии инсонӣ расониданд, ғайричашмдошт ва ногаҳонӣ набуданд.

Табаддулоти низомӣ ва вазъи сиёсии ин кишвар дар мактабу мадрасаҳо, назди мударрисони кунҷакӣ ва расмии дохилу хориҷи кишвар, тавассути омӯзиш, парвариш, яъне мафкурасозии мақсаднок роҳандозӣ гардиданд.

Шикасти бузурги давлат ва парешонии миллати афғон нақшаи бузурги геополитикӣ буд. Коркард ва зина ба зина амалӣ шуд. Ва натиҷаи ахири он баъди чилу чор сол омода ва барои минтақа, ба мардуми мусулмон, ба олам ҳамчун «туҳфаи тамаддунӣ»-и Ғарб пешниҳод гардид. Охириҳо муайян карданд, ки аввалиҳо чӣ гуна ва дар кадом пояи фарҳангӣ умр ба сар баранд. Чӣ зоҳиру ботин дошта бошанд. Муносибат ва вусъати маънавиёти инсонии пайравони ислом ба илму маърифат ва маданияти садаи бисту як дар кадом поя қарор бигирад.

Нисбат ба кишварҳои мусулмоннишин ин нақша аввалин набошад ҳам, охирин нест.

Магар роҳи ҳалли масъалаи Афғонистон вуҷуд дорад?

Шояд бошад. Аммо он ниҳоят сангин, тӯлонӣ ва фоҷиабор хоҳад буд. Сабаб чист? Омили аслӣ — мафкура ва ҷаҳонбинии таҳмилии тибқи нақшаҳои геополитикӣ сохташуда аст. Таассубу хурофот ба сиёсат омезиш ёфта, андешаи аксариятро фаро гирифт. Равшанфикрҳо, миллатдӯстҳо, маорифпарварони танбал, тарсу, дурӯя, беҳавсала, ҳукуматдорони ғайриҳирфаии балегӯи бидуни иродаи амал дар ақаллият монданд. Акнун «Хоҷа дар банд, бандӣ озод». Мулк валангор. Миллат ҳақиру зор. Зиёӣ дар фирор.

Таҷрибаи рӯзгори сиёсии кишварҳои мусулмоннишин нишон медиҳад: агар дар ҷомеа ихтилофи шадиди ақидатӣ сар занад ва ҷаҳонбиниҳо ба манфиати сохти давлатдории миллӣ ҳаллу фасл нашаванд, ин раванд оқибат бо низои мусаллаҳонаву хунбор анҷом меёбад.

Бозигарони тақдири афғонҳо даҳсолаҳои ахир эътиқодот, боварӣ ва ҷаҳонбинии аксари мардумро зина ба зина тавре шакл доданд ва хурофотро ба ҳадде расониданд, ки ҷавонон таърих, ҳувият ва мансубияти миллии худро фаромӯш карданд ё ҳадди ақал ба дараҷае расиданд, ки ин арзишҳоро чизҳои ғайримуҳим шуморанд. Саранҷом, зери шиори «ҷиҳод» бархостанд. Кушторҳои дар таърихи инсоният камназири миллати худро ба намоиш гузоштанд. Садҳо ва ҳазорҳо хонаву дар, мактабу мадрасаро оташ заданд. Пулу ҷода ва корхонаҳоро хароб карданд. Ниҳоят ба мақсади худ расиданд. Бар Ватани валангор ва мулки «шаҳидбор» салтанат пайдо намуданд. Айнан, такрори манзараи солҳои навадуми Тоҷикистон.

Нависандаи машҳури фаронсавӣ менависад: «Замонҳои хурофотпарастии шадид ҳама вақт замонҳои содир кардани ваҳшонитарин ҷиноятҳо буданд. Хурофот одамонро аблаҳ мекунад… Аммо афроди хурофотӣ ба ҳама аъмоли беақлонаи худ, агар тафсир наёбанд ҳам, рафтори хешро сафед карданӣ мешаванд» (Мысли Вольтера. Спб, 1904).

Бузургтарин нишонаи истиқлоли давлатӣ — истиқлоли зеҳнӣ, ақлонӣ, маънавӣ ва ҷаҳонбинӣ аст. Бидуни чунин сифатҳо истиқлоли миллӣ, ки натиҷаи ҷоннисориҳои ҳазорсолаи фарзандони равшанфикр, боғайрат ва бонангу номуси миллат аст, пойдор нахоҳад монд.

Решаи чунин рӯҳ барои мардуми тоҷик таърихи шашҳазорсолаи миллат аст. Дигар эътиқоду боварҳо бо ҷузъиёташон бояд ба муқаддасоти миллӣ хидматгузор бошанд. Онро таҳким бахшанд. Ва ҳар вақте чунин пайванди ҳаётбахш сарфи назар гардад, хосият ва ҷаҳонбинии бегона қисмати фаъоли ҷомеаро фарогир шавад, мардум ба бозичаи дасти аҷнабиён табдил меёбанд. Давлат ва миллатро тақдири ногузири нобудӣ, суқут ва парокандагӣ интизор хоҳад буд. Афғонистон зуҳуроти равшани ҳамин моҳият аст.

Таҳлили ҳодисаҳои ин кишвар гаштаву баргашта нишон медиҳад: бо вуҷуди аз бузургтарин фоҷиаҳои инсонӣ, дар сиёсати геополитикии абарқудратҳо ва баъзе ба ном қудратҳои минтақавӣ ишорае ба дарк, хулоса ва тағйироти мусбат дар муносибат бо кишварҳои мусулмоннишин дида намешавад. Ҳушёр бояд буд. Бозигарони сарнавишти инсонӣ бо истифода аз шиорҳои авомфиребонаи исломи сиёсӣ шабонарӯзӣ ба по истодаанд. Ҳадафи асливу асосии онҳо ҷавонони содаи раҳгумзадаи мусулмонанд. Зери тафсир ва пӯшиши шиорҳои динӣ кӯшиши сафед кардани аъмоли ҳизбу ҳаракатҳои ифротиву террористиро доранд. Нақшаҳои таҳти ҳама гуна шиор, даъват ва ваъдаҳои бардурӯғ кардашударо бо чашми маърифат бояд шинохт. Фош сохт. Безарар гардонид. Роҳи дигари таъмин намудани суботи давлат, оромии мардум ва нигоҳ доштани он вуҷуд надорад.

Муҳтаво, сабаб ва оқибатҳои чунин вазъияти таҳдидборро фақат илм, дониш, мактаб, маориф ва зиёиёни воқеан миллӣ метавонанд дарк кунанд. Ба омма, ба мардум, ба наврасону ҷавонон фаҳмонанд. Миллат бе масъулияти шинохти манфиатҳои миллӣ, бе иваз кардани ҷаҳонбинии хурофотӣ ба ҷаҳонбинии миллӣ ва давлатмеҳвар тақдир ва рӯзгори нек нахоҳад дошт.

ИДЕЯИ МИЛЛӢ ВА ПОЙТАХТ

Дар боби 1, моддаи 1-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон сифати «соҳибистиқлол»-ии давлат дар байни шаш принсипи сохти давлатдорӣ, аз нигоҳи муҳиммият, дар мадди аввал номбар ва таъкид карда шудааст.

Таъйиди сохти сиёсӣ эъломияи бузурги шакли давлатдории тоҷикон мебошад.

На танҳо дар кишвари мо, балки дар тамоми давлатҳои мутараққии дунё сохти конститутсионӣ ҳамчун далели ҳуқуқӣ, дар айни замон, муҳтаво ва мундариҷаи бузурги ормонӣ, идеявӣ ва идеологӣ дорад. Дар баробари арзиши ҳуқуқӣ ҳаракати абадӣ ва беохири миллатҳоро барои расидан ба умқи ин орзуву омолҳо ифода мекунад. Ҷавҳари аслии Конститутсия — эълон кардани Тоҷикистон ҳамчун давлати миллӣ мебошад.

Таҳлили таҷрибаи таърихи сиёсии давлатҳо асрҳои аср нишонгари он аст, ки ҳаққи давлатдорӣ кардан мансуб ба миллатҳо, аз номи миллатҳо ба хотири рушд ва рифоҳи миллатҳо, бо дарназардошти арзишҳои умумибашарӣ аст. Ин ҳарими муқаддас ва дахлнопазир замонати амнияти миллатҳост. Мардум, ки қувваи аслии ҳаракатдиҳандаи ҷараёни миллӣ – озодихоҳианд, ба хотири ҳифзи забон, фарҳанг, анъанаҳои таърихӣ, ҳувият ва урфу одати миллӣ мубориза мебаранд, сазовори чунин имконоти шоистаи зиндагӣ ба хотири суботи миллӣ ҳастанд. Агар ҷаҳонбинӣ, маънавиёт, дидгоҳ ва рӯҳи мардум бар рӯи хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ асос наёфта бошад, Истиқлоли давлатӣ, ғайр аз эъломияи холӣ, зуҳуроти пойдор ва дарозмуддате нест ва буда ҳам наметавонад.

Дигар шаклҳои ҷаҳонбинӣ ва маънавиёт набояд аз ҷаҳонбиние, ки аз ҷавҳари миллат – таърих, забон, фарҳанг, анъана, урфу одат, ифтихороти миллӣ бархостааст ва давлат дар асоси чунин арзишҳо таъсис ёфта, худро ба олам муаррифӣ кардааст, суиистифода кунанд. Зербинои миллат, субот ва пойдории онро зери суол баранд.

Мусаллам аст, ки дар ҷомеа ҳама гуна шаклҳои шуури ҷамъиятӣ, аз ҷумла, ҳизбӣ, синфӣ, динӣ, гурӯҳӣ, ҳатто геополитикӣ ҳам ҳаққи мавҷудиятро доранд. Аммо сирф дар ҷаҳорчӯбаи манфиатҳои миллӣ. Зеро ҷаҳонбинии миллӣ офтоби ҳаётбахши миллат аст.

Барои илми давлатшиносӣ, яъне таълимот дар бораи шинохти давлат чунин ақида нав нест. Асосгузори он рӯҳонии миллатдӯст, донишманд ва равшанфикри олмонӣ Мартин Лютер (асри XVI) мебошад. Ӯ дар натиҷаи таҳлили таҷрибаи рӯзгори мардумони Ғарб, аз ҷумла, таърихи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии миллати хеш, ба хулосае омадааст, ки бузургтарин неъмат барои халқ истиқлоли миллӣ аст. Вале нуктаи муҳимтарин ин аст, ки чунин мақомро танҳо тавассути истиқлоли зеҳнӣ таъмин кардан имкон дорад. То миллат аз рӯҳияи ғуломӣ озод набошад, вобаста ва идорашавандаи бегонагон хоҳад буд. Оқибатҳои фоҷиабори он ба дӯши халқ, аз насл ба насл хоҳад гузашт. Вобаста ба ин рӯҳонии соҳибандеша мардонавор шиори машҳури худро эълом дошт: «Озод шудан аз зери султаи папаи Рим кори тамоми миллат аст!». Мантиқи хизматҳои таърихии Мартин Л. посух додан ба саволе буд, ки «чӣ тавр оилаи бузурги умумидавлатӣ бояд сохт?».

Ташкил шудани давлатҳои миллӣ дар Аврупо намунаҳои беҳтарини тараққиёти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро ба бор овард. Амният ва суботи ин давлатҳо ҳам, натиҷаи сохти давлатдории миллии онҳост, ки бар пояи ҷаҳонбинӣ ва идеяҳои Мартин Лютер асос ёфтаанд. Аз ақидаҳои миллатхоҳонаи ҳамин рӯҳонӣ сарчашма гирифтаанд.

Имрӯз кулли мусулмонони дунё таъна ва миннати барҳақ, аммо кулфатбори истифодаи дастовардҳои Ғарбро мешунаванд, зеро «Бузургтарин натиҷаи ақли инсонӣ – сохтани асбоб ва воситаҳост» (Ф.Бекон), ки ҳаёти одамиро маъниву мантиқ мебахшанд, зиндагии шоистаи ӯро таъмин мекунанд.

Ахиран, суханони сиёсатмадори варзидаи Олмон Ангела Меркел мусулмонони ҳушманди соҳибфикр ва баномуси дунёро дар хиҷолат гузошт ва бори дигар ба фикру андеша водор кард: «Ҳинду Чин бо 2,5 миллиард аҳолӣ, 150 Худо ва 800 ақоиди мухталиф доранд, аммо дар сулҳ зиндагӣ мекунанд. Мусалмонон як Худо, як Пайғамбар ва як Китоб доранд, вале хиёбонҳояшон аз хуни ҳамдигар рангин шудааст!

Қотилаш мегӯяд: Оллоҳу Акбар! Мақтулаш ҳам мегӯяд: Оллоҳу Акбар! Ва куштагони ду тараф шаҳид номида мешаванд.

Ин дарде аст, ки мутаваҷҷеҳ нестем, дин чист!».

Таҷрибаи фоҷиабори дунёи муосир ҳатто мутафаккирон ва сиёсатмадорони арабро водор кардааст, ки нисбат ба сохти давлатдории динӣ — исломӣ, таҳти ҳар шиоре бошад, андешаронӣ кунанд. Мухолифати ошкори худро ба чунин тарзи масъалагузорӣ эълон намоянд. Ба хотири осудагӣ ва суботи миллӣ аз баҳри шиор ва ормонҳои сохтани давлати исломӣ гузаранд. Баъд аз чорсад соли таҷрибаи аврупоии милликунонии дин дар андешаи давлати миллӣ ва сохти давлатдории миллӣ бошанд.

Ба қарибӣ яке аз олимон ва давлатмардони таъсиргузори Амороти Муттаҳидаи Араб доктор Алӣ Рашид ал-Нуаймӣ китоберо бо номи «National State» («Давлати миллӣ») (India by Thomson Press India Ltd. 2021) ба табъ расонид. Асари мазкур дар қисмате аз кишварҳои араб ва Ғарб, аз ҷумла, ИМА, Британияи Кабир, Австралия бо теъдоди зиёд нашр гардид.

Ин рисола таҳлил ва арзёбии алоҳидаро тақозо мекунад. Аммо вобаста ба мавзӯи баҳс чанд нуқтаи онро мавриди ёдоварӣ қарор хоҳем дод, ки ба андешаи мо, масъалаи истиқлоли давлатиро нисбат ба бозиҳои беохири геополитикӣ аз номи дин, то ҳадди муайян равшан месозад.

Ал-Нуаймӣ ҳаёти зиёда аз ним асри ахири Аморотро бо дигар кишварҳои араб ва мамлакатҳои исломӣ муқоиса, таҳлил, баррасӣ, арзёбӣ ва хулосабарорӣ карда менависад: «Консепсияи давлати миллӣ калиди рушд, камолот ва тараққиёт мебошад. Бе чунин иқдом ҷомеа маҳву нобуд шуда, давлатҳо ба гирдоби беохири масири бесуботӣ рӯ ба рӯ мегарданд» (Аli Rashid Al Nuaimi.India by Thomson Press India Ltd. 2021.P.XII).

Олим ва сиёсатмадори муосири араб фикри ҷолибро бо ҷуръат пешниҳод ва қотеона тарафдорӣ мекунад. Ба андешаи ӯ, акнун вақте расидааст, ки аз баҳри ақидаҳои шахшудаи таърихии схоластикии динии асримиёнагӣ гузарем. Ба ҷои кӯшиши фоҷиабори давлатҳои исломӣ сохтан, миллатҳо ва мардуми мусулмонро дар ҳалқа ё нӯхтаи бозигарони геополитикӣ андохтан, сар ба дор бурдан, беҳтар аст ба онҳо имкон диҳем давлати миллӣ созанд, то ҳар миллат чӣ таъриху тамаддун доштани худро донад, бишиносад. Бо он ифтихор кунад. Аз миллат ва арзишҳои миллӣ ҳимоя намояд. Ҳамин тариқ, ба ҳарими миллии онҳо ягон қувваи бегона калид пайдо накунад. Идеологияи миллӣ ҳимоятгари миллат ва давлати миллӣ бошад.

Араби соҳибандеша менависад: «Он фикреро муҳокима кардаам, ки дар замони имрӯза аз афзалияти бар майна фармонфармоӣ кардани таърих гузарем. Ҷамъияти арабии мо аз он зуҳуроти фарсудашудаи бартарият додан бар таърих нисбат ба воқеияти имрӯз ва оянда, ки асрҳо онро дунбол мекунад, зарар мебинад» (Ҳамон ҷо. − С. 12).

Вориси мафкураву ақидаҳои арабӣ таъкид месозад: «Ман назарияеро пешниҳод мекунам, ки озод кардани ҷамъияти мусулмононро аз раҳбарӣ, мутеъ ва вобастагӣ аз ҷомеаи пешина…, суиистифода аз исломро бо мақсадҳои шахсӣ, ба даст овардани ҳокимият дар назар дорад» (Ҳамон ҷо. − С. 13).

Вақте доктор Нуаймӣ рисолаашро «Давлати миллӣ» ном ниҳод ва доир ба ин масъала ҳамчун олим, сиёсатмадори фаъоли имрӯзаи ҳукумат муҳокимаронӣ мекунад, дар марказҳои асосии исломшиносии Ғарб роҳу воситаҳои «ғамхорӣ нисбат ба дини ислом», «ҳимояи мусулмонони табъизшуда», «бартариятҳои сохтани аморот ё хилофати исломӣ» боло мегиранд.

Мутафаккир ва сиёсатмадори араб менависад: «Созмонҳои исломӣ, ки аз исломи сиёсӣ вобастагӣ доранд, дар Левант (Сурия ва дигар кишварҳои Шарқи Наздик) мустақар буда, дар доираи манфиатҳои барномаи мусулмонони Ғарб маблағгузорӣ карда мешаванд. Ин созмонҳо мекӯшанд ба ҳукуматҳои давлатҳое, ки аз он ҷо омадаанд, фишор биоранд, то ин ҳукуматҳоро сарнагун созанд. Он кишварҳоро ба харобазор табдил диҳанд. Онҳо чӣ қадар тавонанд, ки ташаннуҷро дар мамлакатҳояшон созмон диҳанд, ҳамон қадар маҳбуб мегарданд ва дастгирӣ меёбанд» (Ҳамон ҷо. − С. 59).

Ин гуна хулосабарориҳо бори дигар тасдиқ мекунанд, ки тамоми ҳаракатҳои исломӣ, хоҳ террористӣ, хоҳ муътадил, дар кадом шакле зуҳур ёбанд, муҳим он аст, ки даъвои сиёсӣ дошта бошанд, мақсади ғасби ҳокимияти давлатиро ба нақша бигиранд, ҳадафи «ғамхориҳо»-и бозигарони геополитикӣ интихоб мешаванд.

Кулли режимҳои исломӣ, сарфи назар аз дараҷаи расмии ниҳоят зери суоли суитафоҳум дар муносиботи дуҷониба, минтақавӣ ва байналмилалӣ таҳти мувозибат ва пуштибонии махфӣ ва нимамахфии Ғарб буданд. Ҳастанд. Ва мемонанд. Аз ин беҳтар, хубтар, самараноктар ва аз ҳама муҳим, роҳи арзонтари зери султаи якумрӣ қарор додани мусулмононро ихтироъ намудан вуҷуд надорад.

Муносиботи Ғарб бо ҳаракатҳои ба ном исломӣ як навъ саҳнаи ниҳоят ҷолиби театри лӯхтакро мемонад. Ташкилоти террористии ҳизби наҳзати исломӣ бо дастгоҳи ошкор ва пардапӯшонаи таблиғотиаш, айнан, аз ҳамин қабил аст. Ҳам баъзе кишварҳои исломӣ ва ҳам Ғарб дар ин самт якдигарро бе ишора, хуб мефаҳманд. Баъзе аз рӯи содагӣ, дигаре аз рӯи ақли султагӣ. Субъекти асосии бозигар, бидуни шак, «манфиатҳо» аст, ки ҳар кадом онро ба тарзи худ тафсир мекунад. Натиҷаи онро бо кулли саҳнаҳои беохири фоҷиавӣ дар сухани дар боло зикршудаи хонум А. Меркел ва ҳаёти рӯзмарраи ҳамсоякишвар мешунавем ва мебинем.

Доктор Нуаймии ватандӯст, таҳсилкардаи Ғарб ва Шоҳигарии Арабистони Саудӣ хатарро дар омезиши ислом бо сиёсат мебинад. Меҳаросад, ки тавассути чунин амал ҳамватанони ӯ ба доми беохир ва бесару бари бозиҳои геополитикии баъзе кишварҳои исломӣ ва Ғарб гирифтор мешаванд. Ва ба фоҷиаи хунбори бебозгашт ворид мегарданд. Аммо ҷуръати ватандӯстона ва олимона пайдо карда, масъалаи милликунонии дин ва зери манфиатҳои миллии кишвар қарор додани онро ба миён мегузорад. Ҳамчун олим, сиёсатмадори замони нав, шахсияти таҷрибадор пешниҳоди дар мадди аввал гузоштани манфиатҳои миллӣ, афзалияти давлати миллиро бар ҳама гуна шиорҳои диниву мазҳабӣ ошкор, бо забони фаҳмо тафсир ва талқин мекунад.

Мантиқи сухани доктор Нуаймӣ аз ин гуна назарияи дар таҷрибаи кишварҳои мусулмоннишин тасдиқгардида аз он иборат аст: ҳар вақте шаҳрванд, намояндаи миллат вориди исломи сиёсӣ гардид, калиди ақл, фаросат, ҳушу ёд, забон, дасту пои ӯ дар ихтиёри бегонагон — бозигарони геополитикӣ хоҳад буд. Аз чунин ҳолат, ӯро дигар ягон қувва халос карда наметавонад. Барои чунин шахс дунёи нави ормонӣ пайдо мешавад. Бошуурона ва бо ифтихори бузург бо ҷаҳонбинии таҳти шиорҳои ба ном исломӣ ташаккулёфта амал мекунад. Ҳар чизе, ки натиҷаи андешаи одамӣ аст ё барои инкишофи рӯҳи инсон таъйин шудааст, мешиканад, метарконад, оташ мезанад, нобуд месозад. Дунёро дар доираи зарфият ва ғунҷоиши зеҳни худ мебинад. Ин тоифа аз насл ба насл ба артиши мақсаднок ва худкифои геополитикӣ мубаддал мегардад.

Озод кардани қисмати мардум аз рӯҳияи ғуломӣ, вобастагӣ, дар алоқамандӣ бо ифротгароии динӣ, хурофотпарастӣ ва тақдирсолорӣ ҳадаф ва амали умумимиллӣ аст. Аммо ин кори осон нест. Доктор Нуаймӣ менависад: «Зарурати таъкиди он нукта муҳим аст, ки ислоҳоти соҳаи маориф таҳкурсии асосии таъсиси давлати миллӣ дар баробари тамоми орзуҳои дигари миллӣ аст. Ислоҳоти соҳаи маориф тамоми кӯшишҳои созмонҳои бебунёд ва гурӯҳҳои алоҳидаро дар масъалаи ба мақсадҳои сиёсӣ ва манфиатҳои худхоҳона истифода бурдани дин аз байн мебарад» (Аli Rashid Al Nuaimi. India by Thomson Press Iнdia Ltd. 2021.P.XIII).

Ин суханҳо кишваркушоӣ нестанд. Шояд онҳоро мо хубтар дарк намоем. Ҳадафи мо аз иқтибос — нишон додани тағйири тафаккури араб нисбат ба давлат ва давлатдории миллӣ аст.

Дар маҷмӯъ, давлати миллӣ натиҷаи ҷамъбасти таҷрибаи таърихии тамоми инсоният, кулли башар дар бархӯрд бо ҷаҳонбиниҳои беҳаракат, шахшудамонда, истибдодӣ ва маҳсули худи илм мебошад. Олими фаронсавӣ менависад: «Сарфи назар кардан аз истифодаи таҳқиқоти илмӣ дар ҳаёти ҷамъиятӣ – паст задан ва нодида гирифтани ҷойгоҳи илм аст. Илм моро дар мубориза ба муқобили фанатизм дар ҳама шаклҳои зуҳуроти он кумак мекунад; илм ба мо ёрӣ медиҳад, ки мо орзуву омоли боадолати ҷаҳонбинӣ ва дидгоҳи худро (дар мавриди сохти ҷамъиятӣ — С.Я.) созем ва ягон намунае аз системаҳое, ки иштибоҳ ҳастанд ва дорои намунаҳои ҷоҳилӣ, ваҳшигарӣ мебошанд, нагирем» (А.Франс. 32.8.530).

Чун мавзӯъ масъалаи пойтахт аст, мушкилоте, ки фарогири баҳс гардид, шояд ғайриодӣ намоянд. Аммо таърих шоҳиди он аст, ки бо дамидани субҳи озодӣ ба ҷои сохтани давлати миллӣ, мамлакат ҳазорон сӯхтамаскан чун оташи гулхан, дастаҳои маъруф дар одам куштан, миллати кулфатзадаи сарсону ҳоҷатманд ва мардуми сӯхтадилу сӯхтахирмани таънасори душманро дарёфт кард. Ҳамаи ин аз пойтахти мамлакат оғоз гардид.

Имрӯзҳо баъзе гурӯҳҳо мегӯянд: дар Тоҷикистон насли нав ба саҳна омад, ки он бадбахтиҳоро надидааст. Қисме аз мардуми бетараф он фоҷиаи бузурги миллиро ба гӯшаи фаромӯшӣ андохтаанд. Ва қисмате аз хоинони миллат бозгашти даври чуғзро орзу доранд.

ИСТИҚЛОЛ, ПОЙТАХТ ВА ҶАВОНОН

Муҳимтарин масъалаи давлатдорӣ ҳифз ва пешбурди манфиатҳои миллӣ аст. Моҳияти онро истиқлоли давлатӣ, таъмин намудани тамомияти арзӣ, қонунсолорӣ, сулҳу субот, рушди иқтисодии кишвар дар бар мегирад.

Мушкили кор дар раванди амалисозии чунин ҳадафҳои олӣ дар ҳар давру замон барои миллатҳои соҳибдавлат омилҳои субъективӣ ва объективӣ мебошанд, барои он ки «одамон (аз лиҳози назарияи антропологияи сиёсӣ ҳамзамон хонда шавад: давлатҳо – С.Я.) якдигарро намефаҳманд, ба хотири он ки ба як забон гап мезананд: ба забони рамзии манфиатҳо, идеалҳо – он чизе, ки мехоҳанд» (В. В. Ильин. Политология. – М., 1999. – С. 3).

Ҳангоми таҳлили таърих «Аз ҳама талаботи ҷиддӣ — талаботи донистани ҳақиқат аст» (Г.Ф.В.Гегель. Энциклопедия философских наук. т.1., Наука логики. М., 1975. -С. 81). Вақте сухан дар бораи падидаи тоҷикии давлатсозӣ ва рушди миллат меравад, омили ҳокимияти сиёсӣ бори дигар пеши назар меояд, ки тақдири халқ маҳз аз он вобаста аст.

Интихоб шудани муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба симати сарвари вилоят ва баъдтар ба ҳайси Раиси Шӯрои Олӣ дар ҳаёти миллати тоҷик падидаи фавқулода муҳим ва гардиши кулливу сарнавиштсози умумимиллӣ буд. Яке аз олимони тавонои Ғарб менависад: «Таърихи худро худи одамон месозанд. Аммо онҳо ин таърихро на ба он тарзе, ки худашон тарҳрезӣ мекунанд ва дар ҳолатҳое, ки онҳо интихоб кардаанд, балки дар он шароити воқеие, ки мустақиман рӯ ба рӯ мешаванд ва аз гузашта ба онҳо ба мерос мондааст, роҳандозӣ менамоянд».

Барҳақ, давлатдорӣ кори саҳл ва роҳи ҳамвор нест. Ҷараён ва маҳсули андешаи олии инсонист. «Ҳукумат бояд ба беҳтарин шахсиятҳои мунтахаб мансуб бошад. Ба ононе, ки масъулияти бузург вогузор карда мешавад ва ононе, ки бар дӯши худ уҳдадориҳои бузург вогузор мекунанд» (Н. Бердяев).

Абармарде, ки вориди ин ҷараёни ниҳоят масъулиятнок мегардад, ҳаёт ва манзалати шахсии худро дар рӯ ба рӯи миллат ва дар саҳнаи байналхалқӣ мегузорад. Таҷрибаи таърихи гузашта ва муосир нишонгари иштибоҳоти раҳбарии сиёсии бисёре аз кишварҳост. Натиҷаи он — фоҷиаҳои оламшумул, ислоҳнашаванда ва умумимиллии онҳост.

Ҳамзамон инсоният шоҳиди давлатҳои муваффақ ва миллатҳои хушбахт ҳам ҳаст, ки фарзандони ҷоннисор ва азхудгузаштаи онҳо – шахсиятҳои барҷаста дар давраҳои муайян кишварро сарварӣ кардаанд. Дуруст аст, ки «Шарафи одамони бузург бояд тавассути роҳ, усул ва воситае, ки чунин мартаба насиби онҳо гаштааст, баҳогузорӣ карда шавад» (Л. Ларошфуко. Максимы и моральные размышления. М., 1958. — С.123).

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон давлати навини тоҷиконро асос гузошт. Мактаб ва усули раҳбарии мабно бар дониш, хирад, мардумсолорӣ, тавоноии дарки орзуву омоли халқи заҳматкаш, додрасӣ, намунаи рафтори раҳбарӣ, қудрати волои суханварӣ, фурӯтаниву хоксорӣ ва олиҳимматии ҷавонмардонаро дар амал нишон дод. Бо беҳтарин сифатҳои давлатдорӣ – азамати худшиносӣ ва хештаншиносии миллӣ, кордонӣ, ғаюриву далерӣ, бурдборӣ ва нексириштӣ дар минтақа ва арсаи олам ному манзалати қадимии миллати тоҷикро барқарор намуд. Мардуми олам Тоҷикистонро бо номи ӯ шинохт.

Мо борҳо таъкид кардаем, ки то замони муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳазорсолаи ахир тоҷикон, асосан, бо ҳувияти фарҳангӣ ва дар замони шӯравӣ бо истиқлоли нисбӣ шинохт пайдо карда буданд. Ин абармард тавонист тоҷиконро дар арсаи олам ҳамчун миллати соҳибдавлат, мустақил, номвар муаррифӣ ва ҳимоят намояд.

Президенти кишвар бо қотеияти сиёсӣ Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, принсипҳои асосии сохти давлатдориро муваффақона ҳифз, ҳимоя ва дифоъ намуд. Бо сиёсати ҳуқуқӣ ва тадбирҳои амалӣ татбиқи онро ҷасурона ба роҳ монд.

Мактаби давлатдории Пешвои миллат – сиёсати амалӣ, рӯшод ва ошкоро аст. Назария ва фаъолияти рӯзмарраи ӯ бо мардум, дар байни мардум ва барои мардум мебошад. Ба хотири гузаштаи таърихӣ, барои имрӯз ва таъйиноти амал барои ояндаи миллат, барои наслҳост.

Гоҳо чунин ба назар мерасад, ки ҳангоми кор бо омма, суханронӣ, мусоҳиба бо қишрҳои гуногуни ҷомеа дар толор, дар майдон, дар коргоҳ, дар саҳро, дар кӯчаву хиёбонҳо Раҳбари давлат одамон, махсусан, ононеро, ки бо инсон сару кор доранд, сарваранд ё умеди сарварӣ дар дил мепарваранд, дарси намунавии сиёсат ва сиёсатмадорӣ, давлат ва давлатдорӣ меомӯхта бошад. Санъати тавони муошират бо мардум — санъати бузурги раҳбарӣ аст: «Таъсиррасонӣ ба рӯҳи иҷтимоӣ маънои таъсир расонидан ба раванди ҳодисаҳои таърихиро дорад» (Г.В. Плеханов. Сочинения. Т. 1-24. М., 1923. –С. 24).

Эътиқод бар он назар аст, ки табиат ва тақдир ин шахсиятро маҳз барои ҳамин манзалати бузурги таърихӣ – Пешвои миллат будан офаридааст.

Аз лиҳози дигар, «Дар тули таърих ягон табақаи иҷтимоӣ (хонда шавад миллат — С.Я.) ба ҳокимият ва сарварӣ нарасидаанд, агар онҳо доҳиёни худро, ки ҳаракатҳои мардумиро ташкил ва роҳбарӣ кардаанд, рӯи саҳнаи сиёсӣ набароварда бошанд» (Составитель С.Х. Карин. «Мысли и изречения». Алма-Ата,1964. – С. 657).

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дастоварди миллӣ аст.

Роҳбари давлат доимо мантиқеро таъкид месозад, ки муҳтавояшро бо иқтибос аз мутафаккирони бузург ифода кардан мумкин аст: «Таърих чизи дигаре нест, ғайр аз батадриҷ иваз гаштани наслҳо».

Воқеан, дар замони истиқлол насли нав ба камол расид.

Тавассути сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷавонони ҳамсоли давлати соҳибистиқлол ва таҳсилдидаи ин марҳала, зина ба зина дар система ва сохторҳои мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ, бо дарназардошти хислатҳои шахсӣ, тахассусмандӣ, таҷриба, дониш ва малака дар сатҳҳои роҳбарикунанда ба кор ҷалб гардиданд.

Чунин тағйирот талаботи рӯзмарра, объективӣ ва ҳаётан муҳим мебошад. Маҳз ҳамин муносибат устувории ҷомеаро, ки доимо дар таҳаввулоти диалектикӣ буда, ҳамқадамии иваз гаштани наслҳоро вобаста ва дар мутобиқат бо такмили воқеӣ дар ҷанбаҳои гуногуни ҳаёт – сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва монанди инҳо дар бар мегирад, таъмин мекунад. Аз нигоҳи илмӣ дигаргунсозии сифатӣ ва табиӣ дараҷаи олии рушд ва тараққиётро мадди назар дорад.

Мусаллам аст, ки худи давлат барои ҳаллу фасли манфиатҳои ба ҳам муқобил ва гуногуншакли синф ва гурӯҳҳои ҷамъиятӣ, танзим ва тақсими фаъолияти инсонӣ, бо кулли имконот амалӣ кардани иродаи сиёсӣ дар қаламрави кишвар барои таъмини амният, дифои мамлакат, рушди иқтисодиву иҷтимоии ҷомеа ва тавони манзалати шоиста бахшидани миллат дар арсаи байналхалқӣ арзи вуҷуд кардааст.

Аз диди амалияи давлатдорӣ ҷавонони солҳои 80-ум ва аввали 90-уми асри гузашта қисмати асосии кишвари моро дар соҳаҳои иқтисодиёт, сиёсати дохиливу берунӣ, илм, маориф, сиҳати омма, соҳибкорӣ, қувваҳои мусаллаҳ, амнияти давлат, тартиботи ҷамъиятӣ, ҳифзи ҳуқуқ — муҳимтарин соҳаҳои ҳаёти мамлакат муаррифӣ мекунанд. Онҳо қувваи бузург – чилу ҳашт фоизи аҳолии кишварро дар бар мегиранд. Қисмати солим ва ҳаракатдиҳандаи ҷомеа мебошанд. Аммо «миқдор ҳамон вақт масъаларо ҳал мекунад, ки муташаккил ва бо дониш фарогирифта бошад». Дониш ҳам замоне самара мебахшад, ки бо андеша ва муҳокимаи баробарвазн ба воқеият иртиботи ногусастанӣ пайдо кунад.

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки мактаби аслии Пешвои миллат — таҷрибаи зиндагӣ бо хиради азалӣ ва хислати бузурги ҷавонмардӣ аст. Яке аз чунин сифатҳо тарбия кардани кадрҳо, махсусан, ҷавонон, эътимод ва бовар ба онҳост.

Мо дар замони ниҳоят пурпечутоби таърихӣ қарор дорем. Бозигарони геополитикӣ тавассути имконоти пулӣ, молӣ, идеологӣ ва шиорҳои дурӯғин мехоҳанд сарнавишти мардумони оламро идора ва ба нафъи худ ҳаллу фасл кунанд.

Аммо таҷрибаи кишварҳо гувоҳи он аст, ки меъмори ҳаёти имрӯзу фардои миллат фақат худи миллат аст. Дар ин маврид ҷавонон оянда ва қувваи бузурги тақдирсози мамлакатанд. Маҳз онҳо давомдиҳандаи ҷараёни бузурги эҳёи мардуми тоҷик мебошанд, ки онро Пешвои муаззами миллат асос гузоштааст. Мо дар ҷомеаи тақдири ягона рӯзгор мебарем. Ин масъулияти умумимиллӣ моро гаштаву баргашта ба ваҳдат, сарҷамъӣ, дастгирии насли ҷавон, ки амалӣ гаштани орзуву омоли падару бобоёни мо — нақшаҳои бузурги давлатсозӣ аз онҳо вобаста аст, водор мекунад. Ва баръакс, «бояд аз дӯстони рӯякӣ, ки дар бораи принсипҳои марбута ризоияти худро иброз медоранд, аммо нисбат ба амалӣ гаштани онҳо ба баҳонаи он ки гӯё ҳанӯз вақт ба он омода нест шубҳа доранд ва худ кӯшиши кумак кардан, ёрӣ расонидан барои пухта расидани масъаларо намекунанд, ошкоро эҳтиёт кунем» (Мысли и изречения. Составитель С.Х. Карин. Алма-Ато, 1964. -С. 147).

Вазифаи мост, ки дасти ҷавононро бигирем. Онҳоро пуштибонӣ кунем. Ба онҳо умед бандем.

Устоди беҳтарини инсон илм, маърифат, дониш ва ҷавҳари он таҷрибаи зиндагӣ мебошад. Сарфи назар кардани ин воқеият сабаби фоҷиаҳои бузурги инсонӣ аст: «Одамон бо як сабаби одӣ дастҳо сӯи Осмон тақдир меҷӯянд, зеро ки онҳо дар Замин роҳи худро гум кардаанд» (Г.В. Плеханов. Сочинения. Т. 1-24. М., 1923. -С. 409).

Итминон аст, ононе, ки ба арсаи зиндагии пурмасъулият қадам мегузоранд, зиндагиномаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро сарчашмаи намунаи ҳаёти худ мешуморанд. Бо тавони таҳлил ва салиқаи муҳокимаронӣ, андеша, гуфтор, рафтор, кору пайкор ва масъулияти ватандорӣ сазовори эътимоди мардум мегарданд.

Мундариҷаи андеша ва хулосабарории инсони комил тавассути таъсири дигаргуншавии олами ҳастӣ шакл мегирад ва вобаста ба он тағйир мепазирад. Таҷриба, намуна ва далелҳои зинда омили рушди ҷаҳонбинӣ ва дидгоҳи одамон мегарданд.

Шаҳри Душанбе барои сокинони он ва кулли шаҳрвандони кишвар, нафароне, ки на танҳо пеш аз истиқлол, балки ҳамагӣ се-чор сол қабл меҳмони пойтахти мамлакат гаштаанд, ин падидаро намунае аз инқилобҳои шаҳрсозии олам арзёбӣ мекунанд.

Ҳар касе, ки дар зиндагӣ бо дастони худ хишт болои хиште гузоштааст, бомеро таъмир карда, дар ҳавлиаш роҳраве бунёд намуда, дарахте сабз карда, буттаи гуле шинонидааст, ба қадри ин таҳаввулот мерасад.

Ҳамаи ин иншоот ва корхонаву муассисаҳоро дар кӯтоҳтарин муддат шаҳрдорӣ, соҳибкорон, ҳазорон ҳазор ҷавонони мамлакат месозанд. Онҳо аз дуру наздик бо тарҳрезӣ, нақшабандӣ, ташаббус, даъват ва раҳбарии Раиси шаҳри Душанбе Рустами Эмомалӣ ба майдони корзори пойтахт ворид шуда, ин бозсозиро оғоз, идома ва суръат бахшидаанд. Ҳамин тариқ, амал «лаёқат ва истеъдод эътимодро тақвият медиҳад» (Гёте).

Бунёди корхонаву муассисаҳо, мактабу шифохонаҳо, роҳҳо ва мавзеъҳои истироҳатӣ бо ин бузургӣ ва вусъат дар пойтахти мамлакат — шакли воқеии зуҳурот ва далели моҳияти шахси роҳбар аст. Ин масъаларо метавон тавассути имконоти сухан ба таври ҳамвазн тафсир намуд. Аммо хубтар ба назар мерасад, ки он аз нигоҳи илмӣ арзёбӣ ва хулосабарорӣ карда шавад: Гегел дар тафсири чунин падидаи мантиқӣ таъкид мекунад: «Ҳақиқат, бидуни шубҳа, тавассути таҷриба тасдиқ мегардад. Дар таҷриба муҳим он аст, ки кадом ақл ба омӯхтани воқеият машғул мешавад. Ақли бузург назорати бузургро асос мегузорад ва дар гуногунрангии зуҳурот он чизеро мадди назар мегирад, ки аҳамият дорад. Идея дар нақд ва ҳақиқат зуҳур меёбад, на берун аз он, на баъди зуҳурот». Сухани худро давом дода, файласуфи бузург менависад: «Дар идома имкон дорад, ҳамчунон ҳақиқатро дар инъикос кардан, дар муайян кардани муносибати фикрҳо, андешаҳо шинохт, дарк кард» (Г.В.Ф. Гегель М.: Наука, 1974. -С.127).

Ин фикр, ба назари мо, ба муттасилии айният, хосияти ирсӣ ишора мекунад ва аз аломатҳои устувори моҳият ва зуҳурот низ шаҳодат медиҳад. Академик П.Н. Федосеев таъкид мекунад: «Инсон зуҳуроти ҷамъиятист, аммо ҳамчун ҷузъи табиат моҳияти биологӣ дорад» (П.Н. Федосеев. Проблема социального и биологического в философии и социологии. -Биологическое и социальное в развитии человека. – М., 1977. – С. 19). Рустами Эмомалӣ дар кору рафтор, қавлу амал ва маҷмӯи сифатҳои шахсӣ ва корӣ дастпарвари мактаби давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.

ХУЛОСА

Давлат ҳамчун талабот, зарурат ва падидаи ҷамъиятӣ хосияти сирф заминӣ дорад. Барои ҳаллу фасли мушкилтарин масъалаҳои ҷомеа таъсис ёфтааст. Ба ҳамин хотир, қонунгузор ҳуқуқ ва уҳдадориҳои ин ниҳодро қотеона муайян кардааст.

Дар маҷмӯи чунин масъулият ва имконот пойтахти мамлакат нақши ҳаётан муҳимро дорост. Уҳда кардани мудирияти он барои давлатмард имтиҳон ва шарафи бузург аст.

Чун анъана, одамони касбу кори гуногун дар пойтахт умр ба сар мебаранд. Кору зиндагӣ мекунанд. Дар кӯчаву хиёбонҳояш сайру гашт менамоянд.

Умдатарин сифати дарки инсон баробарвазнии инъикоси воқеият дар тасаввуроти ӯ мебошад. Ахиран, мардуми соҳибандеша ва ҳақбин пешравии куллиро дар пойтахти мамлакат хуб мушоҳида мекунанд. Рушд ва зебоии шаҳр дар дилу дидаи инсонҳо, илми таърихнигорӣ, эҷоди асарҳои бадеӣ, филмҳои мустанад, вокуниши меҳмонон аз дуру наздик инъикоси ҳақиқӣ ёфта, боиси ифтихори ҳар як сокини кишвар гардидааст. Ин дастовард бо кӯшишҳои пайвастаи Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ мисли дигар комёбиҳои беназири кишвар таҳти ҳидояту сарварии бевоситаи Пешвои муаззами миллат сурат гирифт.

Ҳама гуна амали инсон маҳсули идея, ҷаҳонбинӣ, тафаккур ва андешаи ӯст. Бузургтарин тарҳҳои бунёдкорӣ, меъморӣ, шаҳрсозӣ ҳам, айнан, дар ҳамин шакл, аввал дар мағзи инсон ҳамчун нақша, орзу, ният ба вуҷуд меоянд. Муҳокима мегарданд. Пухта мешаванд. Баъд рӯи кор меоянд. Ба зуҳуроти материалӣ мубаддал мешаванд. Дастраси омма мегарданд. Яъне падидаи одӣ нестанд. Ниҳоят заҳматталабанд. «Агар воситае бошад, ки тавассути он дараҷаи тараққиёти ҷомеа санҷида шавад ё дар ҳадди ниҳоӣ имконоти тараққиёти он муайян гардад, ин восита аз дақиқ кардани ҳамон идеалҳое мебошад, ки дар марҳалаи кунунии таърихӣ он ҷомеа ба роҳбарӣ гирифтааст» (М. Е. Салтыков-Щедрин. Сочинение. Т. 1-12. –Спб, 1894). Чунин идеяи роҳнамо шиори Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Тоҷикистон, ба пеш!» аст.

Пойтахти давлат – гаҳвораи тақдири миллат аст. Он таҳаввулоти инқилобие, ки дар навсозии шаҳр мисли ҷаҳони муосир дида мешавад, бояд дар ботини сокинони пойтахт, махсусан, ҷавонон дидгоҳ ва ҷаҳонбинии навро тавлид намояд. Мо муътақид ҳастем: дониш, маърифат, ки асоси онро ҷаҳонбинии миллӣ ташкил мекунад, имконоти ғаразҳои геополитикиро маҳдуд месозад.

Агар ба бисёре аз иншооти хотирмони Душанбеи имрӯза назар андозем, ба тарҳ ва мантиқи ороиши дохил ва намуди берунии онҳо таваҷҷуҳ кунем, мебинем, ки намои шаҳр ҳазорсолаҳои гузаштаи миллати моро дар давраҳои мушаххаси таърихӣ, бо беҳтарин дастовардҳои меъмории олам инъикос менамояд. Аммо таърих борҳо исбот кардааст, ки «ҳифзи музаффариятҳои инқилоб дар рӯзи дуюми баъд аз инқилоб на камтар аз худи инқилоб аст» (М. Робеспйер).

Пас зарур аст, ки мо пойтахти мамлакатро ҳамчун гавҳараки чашм пок, беолоиш, дар сулҳу субот ва оромиву осудагӣ барои имрӯз, барои фардо, барои ҳазор соли дигар нигаҳ дорем. Аммо ин кор саҳл нест.

Таҳлили зуҳуроте, ки аксар вақт дар тарзи пӯшидани либос, намуди зоҳирӣ, гуфтор ва рафтору кирдори баъзе гурӯҳҳои ҷавонони пойтахт ва ноҳияҳои атрофи он ба назар мерасад, ба таҳлили моҳияти (умқ, сират, ботин, муҳтавои ҷаҳонбинӣ, шуур) ин падида ва аз оқибати эҳтимоли зери суол рафтани вазъ ҳам дарак медиҳад. Он намунае аз тамоюли бегонапарастӣ, фосила гирифтан аз анъана, урфу одат ва ҷаҳонбинии миллии қисми фаъоли ҷомеа аст.

Ҷавонон, умуман, инсонҳо бе идеал зиндагӣ карда наметавонанд. Ин беҳтарин нишонаи одамият аст. Аммо ин идеал бояд заминӣ бошад, барои аҳли оила, хонаву дар, деҳа, барои ҳифзи сарзамин, барои миллат, барои Ватан. Пойтахти давлатро ҳам, фақат ҳамин идеал обод мекунад, осуда нигоҳ медорад. На чизи дигар.

Роҳи ягонаи раҳоӣ аз торикӣ ва раҳгумӣ, халосӣ аз гирдоб ба умеди соҳил, омиле, ки мушкилро осон мекунад ва манзилу маҳфилу аҳли дилро нигаҳ медорад, ҷоҳилро комил мегардонад, мактаб, маориф бо ҷаҳонбинӣ ва фарҳанги миллӣ аст. Китоби дарсӣ «…бояд на танҳо ҳақиқатро гӯяд, балки сабаби дурӯғро ҳам тафсир кунад, фаҳмонад: ин амал боварро ба ҳақиқат қувват мебахшад. Одам бояд фаҳмад, барои чӣ як чизе дар назар ҳақиқат менамояд, ки он дар асл ҳақиқат нест. Чунин фаҳми масъала эътиқоди инсониро ба воқеият, ба дурустӣ пурзӯр мекунад» (Аристотель. Эстетика. – М., 2020. – С. 75).

Дар муассисаҳои илмӣ, таълимӣ, маърифатӣ ва фарҳангӣ, ки дар се-чор соли охир дар пойтахти мамлакат сохта шуданд, барои наврасон ва ҷавонон беҳтарин имконоти тарбия ва таълим фароҳам гардидаанд. Чунин боргоҳҳои илму ҳунар, воқеан, дар дунё камназиранд. Барои давлат, барои хазинаи шаҳрдорӣ ниҳоят гарон афтодаанд. Аммо маблағгузорӣ барои имрӯз ва оянда, барои рушди инсонӣ ҳамин аст. Ҷомеа, волидайн, кормандони соҳаҳои илму маориф бояд ба қадри он расанд. Фарзандон, мутахассисон, олимонеро тарбия намоянд, ки сазовори халқи хеш бошанд. Ҷаҳонбинии миллӣ, ватанпарастона ва илмӣ дошта, бо мақсаду мароми давлат, ки асоси онро амният ва рифоҳи ҷомеа ташкил мекунад, ҳамтову ҳамнаво гарданд.

Соҳаи маориф, таълиму тарбия ҷабҳаи муътақидкунонист. Мусаллам аст, ки таваҷҷуҳ ба тарбияи насли нави давраи истиқлол ва давлатдории навини миллӣ аз муваффақтарин самти сиёсати шаҳрдорӣ дар давраи мудирияти муҳтарам Рустами Эмомалӣ мебошад. Ва ин бесабаб нест. Фаъолияти Раиси шаҳр ва мантиқи амали ӯ — милликунонии тафаккур бо суханони мутафаккири бузург Аристотел алоқамандии ногусастанӣ дорад: «Ба хотири он ки тамоми давлат, дар маҷмуъ, ҳамагӣ як мақсадро мадди назар дорад, аз ҳамин сабаб барои шаҳрвандон шароити якхелаи тарбия лозим аст. Ва ғамхорӣ дар ин масъала бояд ғамхории давлат бошад, на ташаббуси шахсӣ. Зиёда аз ин, набояд фикр кард, ки ҳар як шаҳрванд худ ба худ арзи вуҷуд мекунад. Не, ҳар шаҳрванд мансуб ба давлат аст. Ҳар шаҳрванд ҷузъи давлат мебошад. Ҳамин тариқ, ғамхорӣ дар бораи ҳар як нафар, табиист, ки ғамхорӣ дар маҷмуъ, дар якҷоягиро дар назар дорад» (Аристотель. Политика. -М.: Наука. 2010. – С. 536). Чунин муносибат ба вазъи маърифатнокӣ ва ҷаҳонбинии ҷомеа бесабаб нест.

Миллати тоҷик борҳо бо фоҷиаҳои сангин рӯ ба рӯ шудааст. Бузургтарин бадбахтии миллӣ шикасти давлати Сомониён буд. Ин нокомӣ ҳазор сол идома дошт. Ва мардумро тӯли садсолаҳо ба ғуломӣ кашид. Рӯҳияи онро заиф сохт. Ба ҷузъи психологияи таърихӣ мубаддал шуд. Айнан, ҳамин кӯшишро давоми ҳафтод соли охир ду маротибаи дигар (ҳаракати босмачигарӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ) хоинони ҷоҳталаби миллат зери султа ва амри бегонагон бо роҳу василаҳои нангину хунин амалӣ карданӣ шуданд.

Аммо шикоятҳо дарди моро сабук намекунанд. Бояд бидонем, ки фоҷиаву шикасту рехтҳоро сабаб чист? «Мо наметавонем, ягон хатоии худро, аз ҷумла, иштибоҳоти сиёсиро дарк кунем, агар натавонем фаҳмем, он касе чунин иштибоҳро содир мекунад, аз лиҳози умқи масъала кадом камбудии назариявиро бошуурона қабул ва гумон кардааст, ки дуруст аст ва онро содир намудааст» (Мысли и изречения. Составитель С. Х. Карин.– Алма-Ата, 1964. – С. 637). Ҳамаи он каҷравиҳое, ки боиси фоҷиаҳои миллӣ гардидаанд, асоси идеологияи хурофотӣ, ифротгароӣ ва бегонапарастӣ доштанд.

Пойтахт ва умуман, кишвар зарурат ва ниёзи бемайлони ислоҳи вазъро дар самти тарбияи шуур ва маънавиёти омма дорад. Ин ҳолат бояд на танҳо ба рафти тараққиёти иқтисодӣ ва иҷтимоии миллӣ мувофиқат кунад, ҳатто аз он пеш гузарад. Сохтор, мундариҷаи ҷаҳонбинӣ, дидгоҳи қисмати фаъоли ҷомеа ва нақшаҳои ғаразноки бозигарони геополитикӣ ин масъаларо рӯзмарра ва мубрам гардонидаанд.

Ғолибияти ҷаҳонбинии миллӣ – замонати суботи пойтахт, истиқлол, пойдорӣ ва рушди Ватани азиз – Тоҷикистон аст. Раиси шаҳри Душанбе муҳтарам Рустами Эмомалӣ садоқати хешро дар ин пайкор ҷавонмардона нишон медиҳад.

С. ЯТИМОВ,
профессор

Бознашр аз маҷаллаи «Илм ва Ҷомеа», № 5 (27), соли 2021

 

 

ЭМОМАЛӢ НОМ НИҲОДАН БА ФАРЗАНДОН НИШОНАИ МУҲАББАТИ БЕАНДОЗАИ МАРДУМ БА ПЕШВОИ МИЛЛАТ АСТ! Эҳдо ба зодрӯзи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон

ДУШАНБЕ, 05.10.2022 /АМИТ «Ховар»/. Президенти кишвари мо Эмомалӣ Раҳмон ба тарғибу тавсиф эҳтиёҷ надоранд. Зеро дар таърихи давлатдорӣ ва шоҳсолорӣ кам касоне ба мисли Пешвои тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон мардумро ба ояндаи нек раҳнамоӣ кардаанд. Ин абармарди миллат, забардасти миллат, тоҷдори миллат ва Пешвои миллат тавонистанд бо неруи созанда, ақли солим, далерию ҷасурӣ, матонату кордониашон миллатро аз вартаи ҳалокат наҷот диҳанд. Имрӯз Тоҷикистон ба симмати давлати шинохтаи ҷаҳон ва Сарвари он ба ҳайси ташаббускори байналмилалӣ дар арсаи ҷаҳон эътироф гардидаанд.

Бо чунин муқаддима оғоз мешавад матлабе, ки раиси кумитаи Маҷлиси намояндагон оид ба корҳои байналмилалӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва иттилоот, доктори илмҳои фалсафа, дотсент Саидмурод ФАТТОҲЗОДА ва мудири шуъбаи матбуоти Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Муҳаммадато СУЛТОНОВ оид ба хизматҳои шоистаи Пешвои миллат ба унвони АМИТ «Ховар» ирсол намудаанд.

Муаллифон дар идомаи матлаб чунин изҳори назар карданд:

Бидуни ҳеҷ тамаллуқ, бидуни ҳеҷ манфиат, ба хотири баёни ҳақиқат ва иҷрои рисолати инсонӣ ин лаҳзаҳо таърихи пурфоҷиаи миллати хешро бо садои парокандаи фарзандони барӯманди халқи тоҷик, ки дар замони бедавлатии хеш ба бедавлатон давлатдорӣ омӯхта, ба бефарҳангон фарҳангу адаб дода, бо мушти хоку забони шевои ашъори гуҳарбори тоҷикӣ дар паҳноҳои мухталифи олам берун аз Ватан бо орзую омоли ватандорӣ дар ғарибӣ чашм ба хоби абад рафтаанд, пеши назар меорем.

Президент Эмомалӣ Раҳмон

Ин номро бештари президентҳои имрӯзаву собиқи ҷаҳон ва бисёр сиёсатмадорони сатҳи байналмилалӣ бо ифтихор ва эҳтироми хосса ба забон меоваранд, зеро Эмомалӣ Раҳмон ба ин муҳаббат сазоворанд.

Пешвои мо — Эмомалӣ Раҳмон дар асл мардумиянд ва аз байни халқ рӯидаанд. Худи Президент низ ин нуктаро ҳамеша дар суханрониҳояшон таъкид мекунанд.

Эмомалӣ Раҳмон ҳастиву вуҷуд ва қалби миллати тоҷиканд. Мо бояд он касро мисли гавҳараки чашм азизу гиромӣ дорем. Худованд барои мо чунин шахсиятеро ато кардааст, ки мардумони бештари кишварҳои дунё доштани чунин сиёсатмадори раҳкушо ба сўи фардои дурахшонро орзу мекунанд.

Президент Эмомалӣ Раҳмон дар ҳақиқат шахсияти бузургу нотакроранд. Он кас нозуктарин санъати сухангӯӣ — ба вақти гуфтан гуфтану ба вақти хомўшӣ хомўш буданро хуб омӯхтаанд. Ин гуна санъат на ба ҳама сарварон муяссар мегардад.

Шайх Саъдии бузург мегўяд: «Ҳаргиз дуруст нест ва ба ақли соҳибназарон рост намеояд, ки шамшери Алӣ дар ғилоф бошаду забони Саъдӣ дар даҳони ӯ хомўш бимонад. Яъне рӯзи ҷанг бо душман дар ғилоф будани Зулфиқори Алӣ ва дар ком хомӯш мондани забони Саъдӣ, ки ҳарду ба тавоноӣ ва бурандагӣ машҳуранд, аз рӯи ақлу хирад нест ва қобили қабул намебошад».

Ин ба он маънист, ки Президенти мо низ саъдивор аз номи миллат сухан мегўянд. Аз номи миллати ориёию озодандеш мегўянд. Аз минбари Созмони Милали Муттаҳид мегўянд. Зеро он кас давомдиҳандаи давлати Ҳахоманишиён ва шоҳони Сомониянд. Дар ҷисмашон рӯҳи Куруши Кабир ва Сомониён нуҳуфта аст.

Аз ҳама муҳимаш, Эмомалӣ Раҳмон тавонистанд маҳбубияти халқу миллатро ба даст оваранд. Имрӯз миллат Пешвои худро дўст медорад ва бо ӯ ифтихор дорад. Чунин бахти баланд на ба ҳама сарварони дунё насиб гардидааст. Имрӯз аксари мардум ба хотир ва эҳтироми Пешвои миллат фарзандонашонро Эмомалӣ ном ниҳода истодаанд. Зеро исми Эмомалӣ рамзи наҷотбахши миллат аст. Мо ин нуктаро бояд такрор ба такрор бигўем. Аз ин натарсем ва қадр намоем.

Марк Аврелийи бузург мефармояд: «Ҳеҷ неруе қавитар аз неруи муҳаббат ба ватан вуҷуд надорад». Имрӯз ин қувваро Президент Эмомалӣ Раҳмон бо халқу миллати худ доранд. Президент Эмомалӣ Раҳмонро мардум бо амалҳои накуяшон барои халқу Ватан ва рафтори шоистаи ҷавонмардияшон тавонистанд дар дилу дидаи худ ҷо кунанд.

Президент Эмомалӣ Раҳмон доимо аз ғаму дарди миллат огаҳанд ва ба мушкилоти миллат ҳеҷ гоҳ бепарво нестанд. Сарвари мо ба мардум ҳамдилӣ ва ёрмандӣ мекунанд ва шоистаи номи баланди Пешвои миллатанд. Таърихи давлатдории шоҳони қадим ва муосир исбот кардааст, ки дар зиндагӣ кам сарвароне ҳастанд, ки дар вақти тавоноию қудратмандиашон тамоми ислоҳоти сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоиро муваффақона амалӣ карда, мардумро роҳнамоӣ намоянд. Имрӯз Пешвои мо рамзи озодӣ, истиқлол ва адолатанд.

Суханрониҳои пай дар пайи Пешвои тоҷикон аз минбари баланди Созмони Милали Муттаҳид роҷеъ ба ҳалли глобалии проблемаҳои дунё дараҷаи баланди инсондӯстӣ ва сатҳи олии ҷаҳонбинии Эмомалӣ Раҳмонро нишон медиҳад. Ҷойи ифтихор аст, ки суханрониҳои пурмуҳтавои Президенти маҳбуби мо бо забонҳои гуногуни дунё тарҷума шуда, шуҳрату обрӯи Тоҷикистонро дучанд мегардонанд.

Эмомалӣ Раҳмон инсони озоду сарбаланду соҳибихтиёранд. Он кас гармию сардии рӯзгорро чашида, бо меҳнати ҳалол ва бо сари баланд зиндагии хешро пеш мебаранд ва ҳаётро мисли мову шумо дӯст медоранд.

Пешвои муаззами мо борҳо хонаи Худоро зиёрат кардаанд ва аз нуру сафо саршор мебошанд. Беҳуда нест, ки Президенти мо Эмомалӣ Раҳмон дар қатори 500 мусулмони шуҳратманди дунё ҷой гирифта, аз минбарҳои баланди конфронсҳои исломӣ арзишҳои дини мубини исломро ҳимоят мекунанд.

Дар лавҳи турбати Баҳроми Гӯр навишта шуда, ки дасти саховатманд беҳ аз бозуи зӯрманд. Пешвои мо низ соҳибкараманд. Президент Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун шахси саховатманду саховатпеша кайҳо миёни мардум ном баровардаанд. Дар дили мардум роҳ ёфтаанд, вирди забони ҳамагон гаштаанд. Саховат файзу баракати хосса дорад, сабаби фаровонӣ мегардад ва ба сарват сарват зам менамояд. Ятимпарваранд Президенти мо. Мо бояд оини саховатмандӣ ва расму шеваи ҷавонмардиро аз Пешвои миллат омӯзем. Чаро, ки борҳо номи пуршарафи ҷавонмардиро бар ивази хатар ба ҷонашон ба даст овардаанд. Ин аст ойини ҷавонмардӣ.

Бузургии дигари Пешвои миллат он аст, ки ҳамеша ситоиши илму дониш ва хоксорию беозорӣ менамоянд ва ҳеҷ гоҳ ғуруру худписандиро хуш надоранд. Пешвои миллат шоирону зиёиёнро самимона дӯст медоранд. Олимону ҳунармандонро навозишу эҳтиром менамоянд. Он кас аз аввалинҳо шуда, фарҳангро ҳастии миллат номиданд ва ба он арҷгузорӣ кардаанд.

Роҳбари мо равшанзамиру хирадманд буда, аз сиёсати давлатдорияшон зиндагии имрӯзаи аҳолии кишварамон хеле хуб гардидааст. Имрўз Ҷумҳурии Тоҷикистон дар қатори даҳ давлати рӯ ба тараққӣ эътироф шудааст.

Ҳамасола Пешвои миллат сафарҳои зиёде ба кишварҳои гуногуни дунё мекунанд. Бо президентҳои ҷаҳон, сиёсатмадорони маъруф мулоқоту суҳбатҳо мегузаронанд ва манофеи миллии моро дар сатҳи ҷаҳонӣ ҳимоят менамоянд.

Дар интихоби кадрҳо низ Пешвои мо гавҳаршиносанд ва ҳамеша таъкид менамоянд, ки мард бо соҳиб шудан ба мансаб бузургу шарафманд намешавад, балки мансаб ба туфайли мардони шарофатманд бузургу баландмақом мегардад.

Ҳаёт ва фаъолияти Пешвои миллат мароми зиндагонии одамони бошараф ва баору номус аст. Агар аҳамият дода бошед, Президент қобилияту истеъдоди ниҳоят баланди суханварӣ доранд ва ҷаҳониён инро қоил мебошанд. Донишмандони муосири дунё ба рӯҳияи озодихоҳӣ, илмдӯстӣ ва инсонпарварии Президенти мо баҳои баланд медиҳанд.

Пешвои мо ҳамеша тарафдори адолат ва ободии мулканд. Ботини Эмомалӣ Раҳмон софу нияташон пок мебошад ва хидмати халқашонро пеша кардаанд.

Қаҳрамони миллии Афғонистон шодравон Аҳмадшоҳи Масъуд низ Президенти мо — Эмомалӣ Раҳмонро самимӣ дўст медошт. Соли 1995 буд. Дар қарияи Ҷангалаки Панҷшери Афғонистон, аниқтараш дар хонаи шодравон сухан дар бораи сулҳу ваҳдати Тоҷикистон мерафт. Ҳамон солҳои душвор Аҳмадшоҳи Масъуд гуфта буд: «Шумо, тоҷикон Эмомалӣ Раҳмон доред. Тасаввур кунед, мо зиёда аз сӣ сол боз барои сулҳ дар Афғонистон мубориза мебарем. Ин абармарди миллат барои шумо дар як сол сулҳи бебозгашт овард. Акнун тасаввур кунед, ки шумо чӣ гуна Пешвое доред. Ин гуна Пешворо ҳама хайрхоҳони ҷаҳон орзу мекунанд».

«Эмомалӣ Раҳмон дили бузурги инсонӣ доранд. Дар ин дил ҳама меғунҷад. Ў охирон тоҷикро ба ватан баргардонид. Магар ин тавоноию қудратмандии инсон нест? Эмомалӣ Раҳмонро на танҳо шумо, тоҷикон, балки тамоми тоҷикони дунё дўст медоранд. Худо шоҳид аст, ин мард бо ин ақлу заковате, ки дорад, дунёро муассир мегардонад», — гуфта буд ҳамон солҳо Аҳмадшоҳи Масъуд.

Тавре ки Масъуди одамшинос изҳор дошта буд: «Бузургии Эмомалӣ Раҳмон беандоза аст». Имрӯз мо чӣ қадаре, ки дар бораи ин абармарди миллат ва шахсияти дар ҷаҳон эътирофшуда нависем, кам аст. Вале дар камии мо самимияту ихлосу меҳрубониҳои зиёде ба Пешвоямон нуҳуфта аст.

Бешак, тасвири симои шахсе, ки халқи беш аз ҳазор сол аз саҳнаи таърих дурафтодаро аз сари нав ҳамчун миллати соҳибдавлат ба арсаи сиёсати ҷаҳонӣ ворид кард, халқи гирифтори гирдоби нобудиро наҷот дод, ҷон дар кафи даст душманонро ба оғӯш кашид, ҷинояткоронро авф кард, гурезаҳоро ба Ватан баргардонид, ба миллати мотамзада ваҳдат, субот, амният овард, ҳама дороӣ, қудрат ва сиёсатро дар хизмати инсон вогузор намуд, пояи давлатдориро аз сифр, ҳуқуқро бо ғояҳои анъанавию миллӣ тарҳрезӣ кард, низоми молияро аз хазинаи холии бағоратрафта, неъмати озодиву соҳибдавлатиро барои ташнагони беш аз ҳазорсола эҳдо сохт, садои модари тоҷикро ҳамчун модари миллати соҳибдавлат то ба созмонҳои байналмилалӣ расонд, мардуми парешонро атрофи дастархони сиёсии миллат муттаҳид кард, дар харитаи сиёсии ҷаҳон давлатеро бо номи Тоҷикистон сабт намуд, дуруст гуфтаанд, ки кори як минбар, як маърӯза ва ҳатто як китоб ҳам нест. Ҳақиқат ин аст, ки нобиғаҳо дар як замон зиндагӣ мекунанд, вале рӯҳ ва ғояҳояшон таърихи ояндаро комил месозад.

Сарвари давлат ҳанӯз баъд аз 23 рӯзи савганди таърихиашон, моҳи декабри соли 1992, дар Муроҷиатнома ба халқи шарифи Тоҷикистон гуфта буданд: «Бародарон ва хоҳарони азиз! Ҳамватанони муҳтарам! Ман ба ҳар яки шумо дар давраи барои Ватан хеле душвор муроҷиат карда, ба ақлу заковати шумо, ки ворисону фарзандони барӯманди тоҷик ҳастед, бовар мекунам. Ман қасам ёд мекунам, ки тамоми донишу таҷрибаамро барои дар ҳар хона ва ҳар оила барқарор шудани сулҳ равона карда, барои шукуфоии Ватани азизам садоқатмандона меҳнат мекунам. Барои ноил шудан ба ин нияти муқаддас, агар лозим шавад, ҷон нисор мекунам, чунки ман ба ояндаи неки Ватанам ва ҳаёти хушбахтонаи халқи азияткашидаам бовар дорам».

Он кас аз рӯзи ин қасами худ то 27 июни соли 1997, яъне то расидан ба ваҳдати миллӣ ва суханронии таърихӣ бахшида ба имзо гардидани Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ 21 маротиба гуфтушунидҳо ташкил карда, 7 маротиба дар муколамаҳо шахсан ширкат варзида, ҳамчун Роҳбари давлат ва Пешвои миллат 80 маротиба ба халқи Тоҷикистон муроҷиатнома, хитоба, суханрониҳои расмӣ, мусоҳибаҳо ва табрикот карда, ҳамеша аз дӯстӣ ва ваҳдат суҳбат намуда, муноқишаю ҷангро маҳкум сохта, кӯшиши муттаҳид кардани миллатро пайваста думболагирӣ намудаанд.

Роҳбари давлат на танҳо ба қасамашон содиқ буданд, балки ҷиҳати иҷрои он фидокорона кӯшиш карда, ин вазифаи муқаддаси худро ҳеҷ гоҳ фаромӯш накарданд. Дар замоне, ки як ҳиссаи шаҳрвандони мо дар хориҷи кишвар буданд ва дили модари тоҷик барои фарзандон гум мезад, он кас худро нороҳат ҳис мекарданд.

Ҳамчун роҳбари давлат то расидан ба ваҳдати миллӣ оромиро эҳсос намекарданд, барои зиндагии нотинҷи кишвар, сӯхтану бетартибиҳои яроқбадастон азият мекашиданду қалбашон ба аҳволи мардуми фирорӣ месӯхт. Дар чунин ҳолати тоқатфарсо пайваста ба мардуми фирорӣ мегуфтанд: “Ҳамдиёрони азиз, ба Ватан баргардед! Ба шумо кӯҳи тилло ваъда намедиҳам, аммо як пора ноне, ки дорем, бо ҳам мехӯрем». Бо чӣ гуна дард ва бо чӣ самимияте гуфта мешуданд ин суханҳо.

Ҳамин самимият ва муҳаббат буд, ки як миллион гуреза ва муҳоҷирони иҷборӣ ба ҷойи зисти аввалаашон баргардонда шуданд, 36 ҳазор хонаи пурра ва ё қисман харобгашта дар муддати кӯтоҳ пурра барқарор шуданд.

Бузургон дуруст гуфтаанд: ҳама корҳо ба ният алоқаманд аст. Нияташону маромашон нек буд, ки ҳама корҳо ба некӣ анҷомиданд. Он кас қадам ба қадам, ҳар лаҳза ва ҳар замон ба умеди ваҳдат, ба нияти субот фикр мекарданд, ҳарф мезаданд, амал мекарданд ва аз худию бегона, аз рӯҳи гузаштагону Офаридгори замину осмон талаби тинҷию оромии кишварро менамуданд. Ин ҳамаро мо на танҳо медидему мешунидем, балки бо қалбу рӯҳ дарк мекардем ва аз ин мактаб дарс ва ҳадиси ватандорӣ меомӯхтем.

Сарвари давлат ба суханашон содиқ, ба ваъдаашон устувор буданд ва ба амалашон муҳаббат доштанд, ки тавонистанд бузургтарин неъмат — умед ба зиндагии осоиштаро дар дили мардум ҳифз карда, халқро аз парокандагӣ, миллатро аз нестшавӣ ва давлатро аз завол наҷот диҳанд.

Мактаби сиёсии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дарси ибрати ваҳдати миллии он кас, давлатсозию ҳадиси ватанпарастии ин шахси таърихӣ барои халқи азиятдидаи мо сарчашмаи худогоҳӣ, хазинаи худшиносӣ ва ганҷинаи эҳсоси баланди миллатдӯстист, ки ба қадри он расидан, номи асосгузори онҳоро гиромӣ доштан ва роҳи интихобкардаашонро ҳифз карда, идома додан қарзи инсонии ҳар соҳибватан буда, эҳтиром ба роҳи таърихии муборизаи халқи тоҷик барои истиқлолият, қадршиносӣ аз давлати миллӣ, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявии Тоҷикистон аст.

Миллате, ки таърих ва бузургони гузаштаи худро қадр мекунад, саодатманд аст, вале бузургтару саодатмандтар, ба қавли хирадмандон, миллатест, ки ба қадри бузургон ва қаҳрамонони зиндаи худ мерасад.

Илми таърихи сиёсӣ — иҷтимоӣ ва таҷрибаи давлатҳои мутамаддин собит менамояд, ки давлатҳои гузаштаю имрӯза хизматҳои содиқона, созанда ва тақдирсози чунин фарзандони қаҳрамони худро ба мадди назар гирифта, ҳанӯз дар айёми дар қайди ҳаёт буданашон бо мақсади нигоҳ доштани меросияти таърихӣ ва рушди бонизоми ҷомеа ва давлат симо ва шахсияти онҳоро ҳамчун қаҳрамон, пешво ва падари миллат ва давлатҳо эътироф кардаанд.

Соҳаҳои мухталифи илм низ аз ҷанбаҳои гуногун хизматҳои воқеии онҳоро қадршиносӣ карда, таъсири нек ва қавии чунин симоҳоро дар масири таърих барои рушд, ваҳдат ва пешрафти миллату ҷомеаҳо ёдрас шуда, шинохт ва эътирофи онҳоро ба ҳайси «Пешвои миллат», «Падар — бунёдгузори давлат» ва монанди инҳо ба фазои илмҳои сиёсатшиносӣ ва ҷомеашиносӣ ворид кардаанд.

Ин нуктаро мо бояд ҳеҷ гоҳ аз хотир набарорем.

Саидмурод ФАТТОҲЗОДА,
Раиси Кумитаи Маҷлиси намояндагон оид ба
корҳои байналмилалӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ
ва иттилоот, доктори илмҳои фалсафа, дотсент

Муҳамадато СУЛТОНОВ,
Мудири шуъбаи матбуоти Маҷлиси намояндагони
Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон

АКС: Хадамоти матбуоти Президенти ҶТ/АМИТ «Ховар»

(АМИТ «Ховар», 05.10.2022 с)

 

 

Маҳкам Маҳмудзода: Ташаббуси қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон – омили муҳими рушди давлати соҳибистиқлол

 

ДУШАНБЕ, 16.11.2021. /АМИТ «Ховар»/. Солҳои 2005-2010 бо ташаббуси  Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон  Эмомалӣ Раҳмон 91 қонун аз тарафи Маҷлиси Олии Тоҷикистон қабул гардид. Солҳои 2010-2015 бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон 64 қонун, аз ҷумла 2 қонуни конститутсионӣ, як кодекс, 53 тағйиру иловаҳо ба қонунҳои амалкунанда пешниҳод шуда, аз тарафи парламент қабул шуданд. Чунин изҳори назар намуд академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон,  доктори илмҳои ҳуқуқ, профессор Маҳкам Маҳмудзода.

Дар зер андешаҳои пурраи муаллиф манзури хонандагони сомона гардонида мешаванд. 

-Тавре мушоҳида мешавад, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳанӯз аз давраҳои аввали оғози фаъолияти хеш ба ҳайси Сарвари давлат ба зарурати қабули қонунҳои ҷавобгӯи меъёрҳо ва принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ таваҷҷуҳи ҷиддӣ зоҳир мекунанд. Ин иқдомро Сарвари давлати Тоҷикистон дар фаъолияти минбаъдаи хеш, аз ҷумла зимни истифода аз ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ бемайлон давом медиҳанд. Ташаббусҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон вазифаҳои асосии фаъолияти ҳуқуқэҷодкуниро иҷро мекунанд. Тавассути онҳо қонунҳои нав қабул мешаванд ва ба қонунҳои амалкунанда тағйиру иловаҳо ворид карда мешаванд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати демокративу ҳуқуқбунёд пас аз соҳибистиқлол гардидан роҳи созмон додани ҷомеаи шаҳрвандиро, ки дар он инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ арзиши олӣ эътироф шуда, нақши қонун, эҳтиром, риоя ва иҷрои он дар мадди аввал мебошад, пеш гирифт. Дар ин радиф ташаббуси қонунгузорӣ дар Тоҷикистон дар даврони соҳибистиқ­лолӣ аз ҷониби субъектҳои дорандаи чунин ҳуқуқи конститутсионӣ бо рӯҳияи созандагӣ, барои устувор намудани пояҳои ҳуқуқии давлати демокра­тӣ, ташаккули низоми қонунгузории миллӣ ва таъмини рушди босуботи соҳаҳои гуногуни ҷомеа оғоз гардид.

Ташаббуси қонунгузорӣ давраи аввали ҷараёни эҷоди қонунҳо мебо­шад. Дар ин давраи фаъолияти қонунгузорӣ талаботи объективии ҳаёти ҷомеа, зарурати танзими муносибатҳои нави ҷамъиятӣ, ниёзи ҷомеа ба қонун муайян карда мешавад. Сари вақт ва пурра ба инобат гирифтани талаботи ҷомеа ба танзими ҳуқуқии муносибатҳои ҷамъиятӣ барои инкишо­фи минбаъдаи қонунгузорӣ, таъмини назму суботи ҷомеа, қонуният ва тартиботи ҳуқуқӣ, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, ҳимояи ман­фиатҳои ҷомеа ва давлат, таъмини рушди минбаъдаи ҷомеа аҳаммияти аввалиндараҷа дорад. Аз ин рӯ, дар таҷрибаи қонунгузории ҷаҳони мута­маддин ба ташаббуси қонунгузорӣ ва субъектҳои он таваҷҷуҳи зиёд дода мешавад.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ ба мисли давлатҳои ҷаҳони мутамад­дин ташаббусҳои қонунгузории Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар такмилу инкишофи қонунгузорӣ, идоракунии соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа, роҳандозии ислоҳоти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таҳким ва ҳимояи дастовардҳои истиқлолияти давлатӣ, расидан ба ҳадафҳои стратегии давлат дар бахши таъмини истиқлолияти энергетикӣ, раҳоӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ ва ҳифзи амнияти озуқаворӣ, рушди соҳибкории хурду миёна ва фаъолияти озоди иқтисодӣ, танзими фаъолияти низоми бонкӣ, амалӣ гаштани сиёсати андозу молия бағоят калон аст.

Ташаббусҳои созандаи Сарвари давлати соҳибистиқлоли Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон доир ба рушду нумӯи ҷомеа ҳанӯз дар Иҷлосияи таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон оғоз мешаванд. Дар ҳамин иҷлосияи таърихӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вазифаи Раиси Шӯрои Олӣ интихоб гардида, бо як қатор таклифҳои муҳим оид ба таъмини волоияти қонун, ҳифзи ҳуқуқҳои шаҳрвандон, алалхусус гурезаҳо ва такмили қонунгузорӣ сухан мекунанд. Дар суханрониҳои Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар иҷлосияи таърихӣ ва пас аз баргузории он эъмори давлати ҳуқуқбунёд, демократӣ ва дунявӣ мақсади стратегии давлати Тоҷикистон эълон карда мешавад. Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳамаи давлатҳо ва созмонҳои байналмилалӣ изҳор мекунад, ки ҷонибдори давлати ҳуқуқбунёд ва ҷомеаи шаҳрвандӣ, пуштибони ҳуқуқу озодиҳои дахлнопазири инсон ва шаҳрванд мебошад.

Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонов дар ҳамин иҷлосия дар хусуси аҳамияти Қонуни асосии давлати тозабунёди тоҷикон изҳор доштанд: «Муҳимтарин ҷиҳати ин вазифа то сатҳи ҳуқуқӣ ва маънавии ҳуқуқи байналмилалӣ ва тадбирҳои ҳамагонии онҳо баланд бардоштани қонунгузории давлатист. Аз ин ҷиҳат мо ба хулоса омадем, ки низоми ҷории қонунҳоямонро ба экспертизаи байналмилалӣ фиристем ва ҳам дар баррасии Қонуни асосиамон аз кумаки машваратии ташкилотҳои дахлдори байналмилалӣ истифода барем».

Дар солҳои минбаъдаи истиқлолият бо дарназардошти пешрафти ҷомеа ислоҳоти конститутсионӣ идома ёфт. Аз ҷумла, ба Конститутсияи Тоҷикистони соҳибистиқлол се маротиба, солҳои 1999, 2003 ва 2016 аз тариқи раъйпурсии умумихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда шуданд. Тибқи ин тағйиру иловаҳо парламенти думаҷлисаи доимамалкунандаи касбӣ ба фаъолият шурӯъ намуда, салоҳияти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон  дар соҳаи таъсису барҳам додани вазорату кумитаҳои давлатӣ, мустақилона ба раъйпурсии умумихалқӣ баровардани масъалаи тағйиру иловаҳои Конститутсия, мустақилона таъин намудани намояндагони Тоҷикистон (сафирон) ва дар бахшҳои дигари ҳаёти давлату ҷомеа васеъ гардид. Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шароити мураккаби сиёсии кишвар, тағйиру иловаҳои саривақтӣ ба он, ки бо маслиҳату пешниҳодҳои Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон ва бо дарназардошти шароити бамиёномада ва талаботи рӯзафзуни ҳаёти ҷомеа сурат гирифтанд, барои рушди минбаъдаи ҷомеаи Тоҷикистон, ҳимояи дастовардҳои истиқлолияти давлатӣ ва таъмини амнияту суботи ҷомеа аҳаммияти басо муҳим доранд.

Ҳамаи ташаббусҳои қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади ташкилу таҳкими заминаҳои ҳуқуқии ҳаёти ҷомеа ва давлат, таъмини волоияти қонун, таъ­мини рушду нумӯи ҷомеаи Тоҷикистон ва танзими қонунии муносибатҳои нави ҷомеа амалӣ гардидаанд.

Хурсандиовар аст, ки имрӯз инкишоф ва такмили минбаъдаи қонунгузории кишвар ҷузъи сиёсати ҳуқуқии давлат гардида, Президенти Тоҷикистон дар самти таъмини сифати баланди қонунҳо, риояи қоидаҳо ва усулҳои техникаи қонунгузорӣ, ба меъёрҳо ва принсипҳои ҳуқуқи байналмилалӣ мутобиқ гардонидани санадҳои қонунгузорӣ, таъмини волоияти қонун дар ҳамаи соҳаҳои ҳаёти ҷомеа ва давлат таваҷҷуҳи хосса зоҳир менамоянд. Дар давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон шаклҳои нави амалӣ гаштани ташаббусҳои қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ташаккул ёфтанд. Дар ин давра асосан ду шакли амалишавии ташаббуси қонунгузории Сарвари давлати Тоҷикистон васеъ истифода шуд: 1) дар шакли пешниҳоди лоиҳаи қонун бевосита аз ҷониби Сарвари давлат; 2) дар шакли пешниҳодҳои қонунгузорӣ, яъне пешниҳодҳо дар хусуси зарурати таҳия ва қабули қонунҳо.

Ташаббусҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон вазифаҳои асосии фаъолияти ҳуқуқэҷодкуниро иҷро мекунанд. Тавассути онҳо қонунҳои нав қабул мешаванд ва ба қонунҳои амалкунанда тағйиру иловаҳо ворид карда мешаванд.

Аз ҷумла, бо ташаббусҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон кодексҳои мурофиавии гражданӣ, мурофиавии ҷиноятӣ, мурофиаи судии иқтисодӣ ва ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ, қонунҳо «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи мавқуф (мораторий) гузоштан ба ҳукми қатл», «Дар бораи авфи шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон бинобар қонунигардонии баъзе маблағҳои онҳо», «Дар бораи авфи шаҳрвандон ва шахсони ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон бинобар қонунигардонии молу мулк», «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон», «Дар бораи муқовимат ба қонунигардонии (расмикунонии) даромадҳои бо роҳи ҷиноят бадастоварда ва маблағгузории терроризм», «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» ва як силсила қонунҳои дигар қабул шуданд.

Дар солҳои истиқлолияти давлатӣ таҷрибаи миллии амалӣ гаштани ташаббусҳои қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ташаккул ёфт. Ҳоло дар Тоҷикистони соҳибистиқлол таҷрибаи ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гаштани лоиҳаи қонунҳои муҳимтарин, ки бо ташаббуси Сарвари давлат таҳия мешаванд, ба ҳукми анъана дарамадааст. Муҳокимаи умумихалқии лоиҳаи қонунҳои муҳимтарин, ки бо ташаббуси Сарвари давлат сурат мегирад, таҷрибаи нодир дар таърихи давлатдории тоҷикон маҳсуб мешавад. Ин таҷрибаи бағоят муҳим собит менамояд, ки муҳокимаи умумихалқии лоиҳаи қонунҳои муҳим ва баррасии пешакии онҳо бо иштироки намояндагони аҳли ҷомеа барои баланд шудани фарҳанги ҳуқуқии шаҳрвандони Тоҷикистон ва ҷалби бевоситаи онҳо ба фаъолияти қонунгузорӣ аҳаммияти ҳаётӣ дорад.

Дар ҷараёни ташаббуси қонунгузорӣ, одатан, консепсияи қонун пешниҳод мешавад. Дар он ҳадафҳо ва вазифаҳои қонун, доираи муносибатҳои ҷамъиятии танзимшаванда, манфиатҳои давлат, ҷомеа ва шаҳрвандон сабт мешаванд. Минбаъд дар ҷараёни муҳокимаи консепсияи қонун, аз ҷумла ҳангоми муҳокимаҳои умумихалқӣ бо иштироки олимон, мутахассисон ва аҳли ҷомеа консепсияи қонун мушаххастар мешавад, ба талаботи ҷомеа наздик карда мешавад, иродаи шаҳрвандонро инъикос мекунад. Дар ҷараёни муҳокимаи консепсияи қонун сатҳи баланди омодагии касбӣ, хоҳиши дигаргуниҳои ҷиддии ҳаёти ҷомеа, марому мақсади доираи васеи шаҳрвандон, фаъолнокии иҷтимоии субъектҳои ҳуқуқэҷодкунӣ ва махсусан аҳолӣ ба мушоҳида мерасад. Аз ин рӯ, ба муҳокимаи аҳли ҷомеа гузоштани лоиҳаи қонун зимни ташаббусҳои қонунгузории Сарвари давлат аҳаммияти муҳим дорад.

Ширкати бевоситаи шаҳрвандон дар муҳокимаи лоиҳаи қонун, ки зимни ташаббуси Сарвари давлат сурат мегирад, як қатор хусусиятҳои нав касб мекунад. Якум, лоиҳаи қонун бевосита аз ҷониби Сарвари давлат, чун мақоми волои давлат, ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод мешавад. Дуввум, муҳокимаи умумихалқӣ шакли ошкор ва муайян намудани афкори аҳли ҷомеа мегардад. Саввум, сатҳи эътиқод ва боварии мардум ба сиёсати пешгирифтаи давлат муайян мешавад. Чаҳорум, ширкати аҳолӣ дар муҳокимаи лоиҳаи қонун шакли амалӣ гаштани демократияи бевосита мегардад.

Муҳокимаи умумихалқии лоиҳаи қонунҳои муҳим, ки ҳоло дар Тоҷикистони соҳибистиқлол пойдор гаштааст, минбаъд такмил меёбад. Дар робита ба ин масъала, метавон якчанд омилеро зикр намуд, ки ба муҳокимаи умумихалқии лоиҳаи қонун таъсири амиқ мерасонанд:

• Афзоиши батадриҷи фарҳанг, тафаккур, иттилоъ, дониш ва маърифати аҳолӣ;
• Баланд шудани сатҳи шуур ва фарҳанги ҳуқуқии аҳолӣ;
• Беҳтар гаштани сатҳ ва доираи иттилои аҳолӣ дар хусуси равандҳои ҳаёти ҳуқуқии кишвар ва ҷаҳон, инчунин самтҳои сиёсати ҳуқуқии давлат;
• Васеъ гаштани иттилои гурӯҳҳои алоҳидаи аҳолӣ оид ба проблемаҳои мавҷудаи ҳаёти ҷомеа, ки танзими ҳуқуқиро талаб мекунанд;
• Ҷалби ҳарчи бештари аҳолӣ ба фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ;
• Инкишофи қобилияти шаҳрвандон дар соҳаи дарку эҳсоси талаботи ҳалталаби ҳаёти ҷомеа, алалхусус, дар самти танзими ҳуқуқӣ.

Забони давлатӣ яке аз нишонаҳои соҳибистиқлолӣ маҳсуб мешавад. Аввалин Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон«Дар бораи забони давлатӣ» 22 июли соли 1989 қабул шуда буд. Бо қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба забони тоҷикӣ мақоми забони давлатӣ дода шуд. Бо та- шаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон лоиҳаи Қонун «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» пешниҳод гашта, он моҳи октябри соли 2009 аз тарафи Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид.

Бо қабули қонуни мазкур истифодаи ҳатмии забони тоҷикӣ чун забони давлатӣ дар фаъолияти мақомоти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот, инчунин шахсони ҳуқуқӣ, новобаста аз шакли ташкилию ҳуқуқӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ (фермерӣ) ва соҳибкорони инфиродӣ ба ҳукми қонун даромад. Донистани забони давлатӣ вазифаи ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон эълон шуд. Ба зиммаи мақомоти ҳокимияти давлатӣ, худидоракунӣ ва шахсони ҳуқуқӣ вазифа гузошта шуд, ки барои омӯхтани забони давлатӣ ва такмили забондонии кормандон шароит фароҳам оранд. Забони давлатӣ забони коргузории мақомоти ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ, забони санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, забони Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон эълон гардид.

Қонунҳое, ки бо ташаббуси қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қабул шудаанд, анъанаҳои миллӣ, суннатҳои давлатдории миллӣ, фарҳанги миллӣ ва манфиатҳои миллии Тоҷикистонро ифода мекунанд. Ин хусусияти асосии ҳамаи қонунҳое мебошад, ки лоиҳаи онҳо бевосита аз ҷониби Сарвари давлати Тоҷикистон пешкаш шудаанд.

Бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон лоиҳаи ду қонуни ҳаётан муҳимми миллӣ «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо» ва «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод шуд ва аввалин маротиба дар таҷрибаи ҳуқуқии Тоҷикистони соҳибистиқлол муҳокимаи умумихалқии лоиҳаи қонун баргузор гардид.

Аҳамияти муҳокимаи умумихалқии лоиҳаи қонун дар он зоҳир мешавад, ки тавассути он, аз яктараф, ифодаи манфиатҳои миллионҳо нафар шаҳрвандон дар матни қонун таъмин карда мешавад. Аз тарафи дигар, шаҳрвандон бевосита дар муҳокимаи лоиҳаи қонун ва такмили он ширкат варзида, бо ҳамин роҳ масъулияти онҳо дар пешрафти ҷомеа баланд мешавад. Шаҳрвандон зимни ширкат дар муҳокимаи лоиҳаи қонун худро ҳамчун ширкаткунандаи бевоситаи раванди ҳуқуқэҷодкунӣ ва ҳаёти давлат эҳсос мекунанд. Ин, дар навбати худ, боиси баланд гардидани ҳисси масъулияти шаҳрвандӣ мегардад.

Ташаббуси қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо истифода аз марому иродаи халқ сурат мегирад. Яке аз шаклҳои ифодаи иродаи шаҳрвандон дар фаъолияти қонунгузорӣ, аз ҷумла дар ҷараёни амалӣ гаштани ташаббусҳои қонунгузории Сарвари давлат, ширкати бевосита ва фаъолонаи онҳо дар муҳокимаи лоиҳаи қонунҳое маҳсуб мешавад, ки бевосита бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон таҳия шуда, ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гардидаанд.

Чунончи, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар барои масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» ба ҳамин тартиб муҳокимашуда, сипас аз ҷониби парламенти кишвар қабул гаштанд.

Қонунҳои мазкур анъанаҳои аҷдодӣ ва меъёрҳои таърихан ташаккулёфтаи халқи тоҷикро дар бобати гузаронидани ҷашну маросимҳои мардумӣ, тарбия ва таълими фарзанд инъикос намуда, дар танзими ҷашну маросимҳо дар шароити таъсири буҳрони  ҷаҳонии молиявию иқтисодӣ, сарфакорӣ, истифодаи оқилонаи маблағт ва  пасандозҳо,  инчунин тарбия ва таълими кӯдакону наврасон ва ҷавонон дар рӯҳияи арзишҳои миллӣ, анъанаҳои фарҳангӣ, худшиносии миллӣ, ватандӯстӣ ва хештаншиносӣ нақшимуҳимдоранд.

Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» бо мақсади танзими оқилонаи анъанаҳо ва ҷашну маросимҳои мардумӣ, ки зарурат ба он дар натиҷаи аз ҳад зиёд серхарҷгардидани ҷашну маъракаҳо ва анъанаҳои мардумӣ, тақлидкорӣ ва рақобати бемантиқ дар гузаронидани тӯю маъракаҳо ва ба бори гарони зиндагӣ табдил ёфтани маросимҳои дафну азодорӣ ба вуҷуд омада буд, қабул гардид.

Бо дарназардошти он, ки қонуни мазкур ба танзими расму оинҳо ва анъанаву маросимҳои мардумӣ дахл дорад, лоиҳаи он ба муҳокимаи умумихалқӣ гузошта шуд. Дар муҳокимаи лоиҳаи қонун, ки беш аз ду моҳ идома дошт, зиёда аз 20 ҳазор пешниҳоди шаҳрвандон доир ба такмили матни қонун манзур гардиданд. Бо ташаббуси Ҷаноби Олӣ ва дастгирии мардуми Тоҷикистон Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» 8 июни соли 2007 қабул гардид ва аллакай дар муддати начандон тӯлонӣ зарурат ва аҳаммияти мусбати худро дар беҳтар кардани вазъи иқтисодиву иҷтимоии аҳолии кишвар ва сатҳи зиндагии мардум собит намуд.

Қонуни дигаре, ки дар даврони соҳибистиқлолии кишвар бо чунин тарз, яъне бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешакӣ аз ҷониби омма мавриди муҳокима қарор дода шуд, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар барои масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» ба ҳисоб меравад. Президенти кишвар вобаста ба аҳаммияти қонуни мазкур дар вохӯрии худ бо табақаҳои гуногуни аҳолӣ 14 декабри соли 2010 аз ҷумла иброз доштанд: «бо дарназардошти талаботи ҷомеа ва аҳаммияти бузурги таълиму тарбияи насли наврас зарурате ба миён омадааст,ки доир ба ин масъала қонуни махсус қабул карда шавад. Зеро имрӯз, яъне дар замони ҷаҳонишавии босуръати проблемаҳои башарӣ ва омезиши арзишҳо, ки нақш ва нуфузи таълиму тарбия ҳамчун меъёри иҷтимоӣ ба хотири рушди инсон ва таҳкими сармояи зеҳнӣ асоси бунёди ҷомеаи навро ташкил менамояд, қабули чунин санади муҳим иқдоми саривақтӣ мебошад».

Лоиҳаи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар барои масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», ки аз ҷониби Президенти кишвар ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гардида буд, тайи беш аз се моҳ дар байни аҳолии Тоҷикистон мавриди таҳлил ва муҳокима қарор гирифт. Лоиҳаи қонун аз тариқи матбуоти мустақили кишвар, расонаҳои расмӣ, радио ва телевизион, маҳфилу суҳбатҳои мухталиф мавриди таҳлилу муҳокима қарор гирифта, ҳамчунин ба шакли китобчаи алоҳида бо теъдоди 200 ҳазор нусха ба нашр расида буд. Лоиҳаи қонун 14 декабри соли 2010 ба муҳокимаи умумихалқӣ пешниҳод гардид. Дар муҳокимаи лоиҳаи қонун беш аз 2 миллион нафар шаҳрвандони Тоҷикистон иштирок намуда, 8 ҳазор пешниҳоди онҳо пурра ё қисман ба инобат гирифта шуд. Дар ҷараёни муҳокимаи лоиҳаи қонун аз тарафи беш аз 80 мақомоти давлатӣ, садҳо корхонаву муассисаҳо, 11 ҳазор нафар шаҳрвандон тариқи хаттӣ муроҷиат карда шуд. Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон 15 июни соли 2011 қонуни мазкурро қабул намуд.

Қонуни мазкур барои пурзӯр намудани масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд, дар рӯҳияи инсондӯстӣ, ифтихори ватандорӣ, эҳтироми арзишҳои миллӣ, умумибашарӣ ва фарҳангӣ, инчунин ҳифзи ҳуқуқу манфиатҳои фарзанд ва ба ин васила паст кардани сатҳи ҳуқуқвайронкунӣ дар байни аҳолӣ аз ҷумла ноболиғон, мусоидат ба эҳтиром ва таъмини риояи Конститутсия ва қонунҳои амалкунанда, ташаккулдодани бовар ва эътиқод нисбат ба қонун ва мақомоти давлатӣ мусоидат намуд.

Таърих гувоҳ аст,  ки аҷдоди мо аз қадим ба таълим ва тарбияи фарзандон ва умуман насли наврас аҳаммияти хоса медоданд. Мутафаккирони форсу тоҷик дар эҷодиёти худ ба ин масъала аҳаммияти ҷиддӣ дода, тавассути осори худ тарбияи дурусти насли наврасро пайваста таб­лиғ мекарданд. Ҷамъияти демократию ҳуқуқбунёд низ маҳз ба ҷаво­ноне такя мекунад, ки саводи сиёсиву ҳуқуқӣ дошта, волоияти қонунро асоси фаъолияти худ қарор дода, ба бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ омодаанд ва расидан ба ин ҳадаф масъулияти баланди падару модаронро тақозо дорад.

Ҳамин тариқ, дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар солҳои соҳибистиқлолӣ бо иқдоми Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон раванди демократии фаъолияти қонунгузорӣ такмил ёфта, дар раванди қонунгузорӣ, аз ҷумла дар рафти амалӣ гаштани ташаббуси қонунгузории Сарвари давлат зуҳуроти нав ошкор шуданд, ки аҳаммияти зиёди илмиву амалӣ дошта, заминаи таҳқиқоти нави илмӣ гаштанд.

Пеш аз ҳама, ташаббусҳои қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон шаклҳои гуногуни зуҳуроти хешро соҳиб гашта, мазмунан ғанӣ гашт.

Ҳамин тариқ, таҷрибаи муҳокимаи пешакии лоиҳаи қонунҳое, ки бо ташаббуси Сарвари давлат сурат мегирад, шакли амалӣ гаштани меъёрҳои дахлдори Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва қонунҳои дигар маҳсуб мешавад. Аз ин рӯ, ба муҳокимаи умумихалқӣ баровардани лоиҳаи қонунҳо зимни ташаббусҳои бевоситаи Сарвари давлати Тоҷикистон аҳаммияти амалӣ дорад, аз ҷумла барои инкишоф ва такмили қонунгузорӣ мусоидат мекунад. Ва бояд гуфт, ки аз ин таҷрибаи ватанӣ минбаъд васеъ истифода кардан зарур аст.

Ҳуқуқэҷодкунӣ яке аз самтҳои муҳимми сиёсати ҳуқуқии давлати тоза­бунёди Тоҷикистон мебошад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба такмили фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ ҳамеша таваҷҷуҳи махсус ме диҳанд. Вобаста ба ин, дар Паёми худ ба Маҷлиси Олӣ аз 16 апрели соли 2005 Сарвари давлат бо мақсади такмили фаъолияти қонунэҷокунӣ оид ба зарурати таҳия ва қабули қонуни нав дар соҳаи фаъолияти қонунгузорӣ пешниҳод манзур менамоянд.

Дар робита бо қонуни мазкур Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла зикр мекунанд:

«Қабул шудани чунин қонун субъектҳои ташаббуси қонунгузориро вазифадор месозад, ки ҳангоми таҳия ва пешниҳоди лоиҳаи қонунҳо бояд зарурат, аҳаммият ва дурнамои танзими муносибатҳои ҷамъиятӣ, асосҳои иқ тисодиву молиявӣ, тартиби татбиқи қонунҳо, аз нигоҳи ҳуқуқӣ дуруст ба низом даровардани меъёрҳои қонун ва тартибу усули ҳуқуқии амалигардо­нии қонунҳоро дар мадди назар дошта бошанд».

Тавре аз матни суханронии сарвари давлат бармеояд, дар Паёми маз­кур вазифаҳои зерини субъектҳои фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ, пеш аз ҳама, субъектҳои ташаббуси қонунгузорӣ муайян мешаванд:

— ба инобат гирифтани зарурати танзими муносибатҳои нави ҷамъиятӣ дар заминаи таҳлили ҳаматарафаи талаботи воқеии ҳаёти ҷомеа, пеш аз ҳама, бо дарназардошти манфиатҳои давлат ва ҷомеаи Тоҷикистон;

— ба назар гирифтани аҳаммияти танзими ҳуқуқии муносибатҳои ҷамъ­иятӣ барои амалӣ намудани талаботи рӯзафзуни аъзои ҷомеа, ҳимояи ҳуқу­қу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, манфиатҳои ҷомеа ва давлати Тоҷикистон;

— муайян намудани дурнамои инкишофи ҷомеа ҳангоми танзими ҳуқу­қии муносибатҳои нави ҷамъиятӣ дар иртибот бо ҳадафҳои олӣ ва вазифа­ҳои стратегии давлат, таъмини рушди ҷомеа ва давлат, таъмини шароити зиндагии арзанда ба ҳар аъзои ҷомеа;

— ба назар гирифтани асосҳои иқтисодиву молиявӣ ҳангоми таҳия ва қабули қонунҳо бо мақсади таъмини амалишавии саривақтии қонунҳо, гуза­ронидани экспертизаи иқтисодиву молиявии лоиҳаи қонунҳо, ҷалби захи­раҳои кофии иқтисодиву молиявӣ дар ҷараёни татбиқи қонунҳои нав;

— ба инобат гирифтани тарзу усулҳо ва қоидаҳои маъмули татбиқи қо­нунҳо дар асоси дастовардҳои назария ва амалияи ҳуқуқӣ, ҷустуҷӯи шакл­ҳои самараноки татбиқи қонунҳо бо дарназардошти шароити тағйирёбан­даи ҳаёт, наздик намудани талаботи қонун ба масъалаҳои мушахха си ҳаёт, таъмини сифати баланди санадҳои татбиқи ҳуқуқ;

— таъмини низоми ягонаи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар заминаи волоияти қонун бо мақсади аз байн бурдани ихтилофоти байни меъёрҳои ҳуқуқӣ, мувофиқати санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба Конститутсияи Тоҷикис­тон ва қонунҳо, таъмини қонунияти конститутсионӣ;

— ба назар гирифтани тарзу воситаҳо ва усулҳои маъмули танзими ҳуқуқӣ ҳангоми таҳияи лоиҳаи қонунҳо ва қабулу амалигардонии онҳо, аз ҷумла бо дарназардошти танзими ҳуқуқии муносибатҳои нави хусусӣ дар соҳаи моликиятдории хусусӣ, соҳибкории хусусӣ ва шаклҳои дигари фаъо­лияти иқтисодӣ ва ғайра.

Якҷо бо талаботи фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ дар Паёми мазкур ҳамчунин зарурати ба инобат гирифтани манфиатҳои умумидавлатӣ дар матни лоиҳаи қонунҳо зикр гардид. Тавре Сарвари давлат таъкид мекунанд, «аз нигоҳи манфиати идоравӣ таҳия ва пешниҳод кардани лоиҳаи қонунҳо» амалияи номатлубест, ки «дар ҷараёни қонунгузорӣ ба мушоҳида мерасад». Аз ин рӯ, ба назар гирифтани манфиатҳои умумии давлат ва ҷомеа дар ҷараёни таҳияи лоиҳаи қонунҳо, баланд гузоштани манфиати умумидавлатӣ аз манфиатҳои идоравӣ, ба манфиатҳои умумии давлат тобеъ намудани манфиатҳои идоравӣ вазифаи муҳимми субъектҳои ҳуқуқэҷодкунӣ дониста мешавад.

Таъкиди ин нукта аз он ҷиҳат муҳим аст, ки қонун ҳамеша манфиатҳои умумидавлатиро ифода ва ҳифз мекунад. Маҳз бо ҳамин хусусияташ қонун аз дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии зерқонунӣ фарқ мекунад. Ҳамин нишо наи қонун волоияти онро дар низоми санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ таъмин мекунад.

Дар Паёми зикршуда, ҳамчунин, зарурати риояи қоидаҳои техникаи ҳуқуқӣ ҳангоми таҳияи лоиҳаи қонун, ки дар маҷмӯъ заминаи таъмини сифати баланди қонун мебошанд, таъкид мешавад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин хусус чунин ибрози ақида мекунанд: «Масъалаи дигаре, ки ҳангоми қонунэҷодкунӣ ба мушоҳида мерасад ва ҳалли ҷиддии худро тақозо мекунад, ин таҳия ва пешниҳоди лоиҳаи қонунҳо ба забони давлатӣ, истифодаи якхелаи истилоҳоти ҳуқуқӣ, таъмини низоми мантиқии меъёрҳои қонун мебошад, ки дар маҷмӯъ сифати қонунҳоро таъмин мекунанд».

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон хотирнишон намуданд, ки дар тамоми кишварҳои мутараққӣ ва ҷомеаи мутамаддин «инсон ва ҳуқуқу озодиҳои ӯ ҷавҳари асосии сиёсати давлатро ташкил медиҳад», вале «амалӣ намудани ин ҳадафҳои олӣ бе қонунҳои муосири ҷавобгӯи талаботи ҷомеаи демократӣ ва танзимкунандаи фаъолияти бонизоми мақомоти давлатӣ ғайриимкон аст». Дар ин замина ҳадафҳои асосии фаъолияти қонунгузорӣ дар самти танзими муносибатҳои ҷомеа бо дарназардошти ҳадафҳои давлати демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ аниқ карда шуданд. Аз ҷумла, Сарвари давлат дар бобати вазифаҳои мақоми қонунгузори мамлакат чунин ибрози ақида намуданд: «Танзими ҳуқуқи итамоми муносибатҳое, ки дар раванди эъмори давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёду дунявӣ ба вуҷуд меоянд, яъне таъмини заминаҳои қонунии соҳаҳои гуногуни фаъолияти давлат ва ҳаёти ҷомеа рисолати мақоми олии қонунгузори кишвар мебошад ва ин мақоми ҳокимияти давлатӣ қонунҳои ба меъёрҳои пазируфтаи умумибашрӣ мутобиқ ва ҷавобгӯи талаботи ҷомеаи шаҳрвандиро баррасӣ ва қабул менамояд».

Ҳамчунин ҳадафҳои қонунҳои қабулшаванда дар замони муосир муайян шуданд. Дар ин бора Сарвари давлати Тоҷикистон чунин таъкид намуданд: «Қонунҳои қабулшуда, пеш аз ҳама, ба таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, таҳкими муносибатҳои ҷамъиятӣ ва тартиботи ҳуқуқӣ, ҳифзи саломатии аҳолӣ, рушди соҳаи маорифу фарҳанг ва беҳдошти вазъи иқтисодии кишвар, аз ҷумла фазои соҳибкорӣ равона карда шудаанд».

Таҷрибаи қонунгузории Тоҷикистони соҳибистиқлол далели он аст, ки пешниҳодҳои қонунгузории Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон бо қонунҳо ва масъалаҳои қонунгузорӣ маҳдуд намешавад. Қабул ва амалӣ намудани консепсия ва барномаҳои кӯтоҳмуддат ва дарозмуддати давлатӣ ҳоло дар инкишофу рушди ҷомеаи Тоҷикистон нақши ҳалкунанда дорад. Дар солҳои истиқлолияти давлатӣ садҳо барнома ва нақшаҳои стратегии давлатӣ дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа, аз қабили Консепсияи рушди энергетикаи Тоҷикистон барои давраи то соли 2015, Барномаи рушди содироти Тоҷикистон барои давраи то соли 2015, Барномаи дарозмуддати бунёди силсилаи нерӯгоҳҳои хурди барқӣ дар давраи солҳои 2009-2020, Барномаи давлатии сохтмон ва таъмиру азнавсозии мактабҳо барои солҳои 2008-2015, Стратегияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи илм ва технология барои солҳои 2010-2015, Барномаи татбиқи дастовардҳои илмию техникӣ дар истеҳсолоти саноатии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2010-2015, Нақшаи стратегии таҷдиди муассисаҳои тиббии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи солҳои 2011-2020, Барномаи тайёр намудани кадрҳои тиббӣ барои солҳои 2010 2020, Барномаи ислоҳоти судиву ҳуқуқӣ барои солҳои 2011-2013, 2015-2017, 2019-2021 ва дигарҳо қабул шуданд.

Ташкили асосҳои ҳуқуқии соҳибкории истеҳсолӣ яке аз афзалиятҳои сиёсати ҳуқуқэҷодкунӣ дониста мешавад. Бо дарназардошти саҳми соҳибкорон дар рушди иқтисодиёти мамлакат дар Паёми мазкур пешниҳод мешавад, ки лоиҳаи Қонун «Дар бораи ҳимояи давлатӣ ва дастгирии соҳибкорӣ» дар таҳрири нав таҳия карда шавад. Қонуни мазкур бо дарназардошти ҳавасманд гардонидани соҳибкорӣ, алалхусус соҳибкории истеҳсолӣ бояд қабул шавад.

Дар Паёми зикршуда пешниҳодҳои нави Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар соҳаи рушди соҳибкорӣ садо доданд ва рушди соҳибкории истеҳсолӣ, истифодаи таҷҳизот ва технологияи муосир ҳамчун афзалиятҳои сиёсати иқтисодӣ эълон карда шуданд. Ҳамзамон бо ин, дар Паём таъкид гардид, ки Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи санҷиши фаъолияти субъектҳои хоҷагидорӣ» ба талаботи замона ҷавобгӯй нест. Зикр шуд, ки қонуни мазкур шумораи аз ҳад зиёди мақомоти назоратӣ ва санҷишҳои беасосро пешбинӣ мекунад. Аз ин хотир, пешниҳод шуд, ки заминаи нави ҳуқуқии фаъолияти соҳибкорӣ фароҳам оварда шавад. Ба зиммаи парламенти Тоҷикистон вазифаи такмили қонунгузории соҳаисоҳибкорӣ гузошта шуд. Аз ҷумла, пешниҳод шуд, ки лоиҳаи Қонуни нав «Дар бораи санҷиши фаъолияти субъектҳои соҳибкорӣ» таҳия карда шавад.

Вазъи ҳуқуқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чун иштирокчии фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ аз вазъи ҳуқуқии иштирокчиёни дигари ин фаъолият фарқ дорад. Вазъи ҳуқуқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чун субъекти фаъолияти ҳуқуқэҷодкунӣ бо дарназардошти салоҳияти Сарвари давлат, ки дар м.69 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ шудааст, муайян карда мешавад. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чун Сарвари давлат ва ҳокимияти иҷроия (Ҳукумат) дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа, ҳалли масъалаҳои ҳаётан муҳимми давлатӣ чи дар дохил ва чи дар хориҷи кишвар салоҳияти зиёд дорад.

Тибқим.70КонститутсияиҶумҳурииТоҷикистон:

«Президент дар доираи салоҳияти худ фармон мебарорад ва амр медиҳад, дар бораи вазъи кишвар ба ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон маълумот медиҳад, масъалаҳоеро, ки заруру муҳим мешуморад ба муҳокимаи ҷаласаи якҷояи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон пешниҳод менамояд».

Фармонҳои меъёрии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, ки оид ба масъалаҳои ҳаётан муҳим қабул мешаванд, дар такмили қонунгузорӣ нақши ҳалкунанда доранд. Дар навбати худ, фармонҳои меъёрии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таносуб бо дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқии Тоҷикистон хусусият ва афзалиятҳои зерин доранд:

1. Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба муҳимтарин масъалаҳои ҳаёти давлат ва ҷомеа, аз қабили таъсиси вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, Шӯрои амният, таъини раъйпурсӣ, интихоботи Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон, ихтиёрдории сармояи захиравӣ, танзими низоми пулӣ, шаҳрвандӣ ва монанди инҳо қабул мешаванд.
2. Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади таъмин ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд қабул карда мешаванд. Бо ин мақсад дар солҳои истиқлолияти давлатӣ аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон фармонҳо оид ба баланд бардоштани музди меҳнат мунтазам қабул шуданд. Бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мақоми зан дар ҷомеа, аз ҷумла дар идоракунии давлатӣ баланд гардид. Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи ҳалли масъалаҳои шаҳрвандӣ, бахшиши ҷазо ва монанди инҳо ифодаи сиёсати инсондӯстии Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳсуб мешавад.
3. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон кафили ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, сохти конститутсионӣ, пойдории давлат мебошад. Мутобиқи м.64 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон: «Президент ҳомии Конститутсия ва қонунҳо, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, кафили истиқлолияти миллӣ, ягонагӣ ва тамомияти арзӣ, пойдориву бардавомии давлат, мураттабии фаъолияти мақомоти давлатӣ ва ҳамкории онҳо, риояи қарордодҳои байналмилалии Тоҷикистон мебошад». Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки роҳандозии тадбирҳои иқтисодӣ, молиявӣ, кадрӣ, ташкилӣ ва тадбирҳои дигарро пешбинӣ менамоянд, барои таъмини волоияти Конститутсия ва қонунҳо, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд кафолатҳои зарурии ҳуқуқиро муҳайё месозанд. Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон чун Сарфармондеҳи Олии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон кафолати истиқлолияти миллӣ, ягонагӣ ва тамомияти арзӣ, пойдориву бардавомии давлат мебошанд. Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи роҳбарӣ ба татбиқи сиёсати хориҷӣ, имзои қарордодҳои байналмилалӣ ва ғайра риояи қарордодҳои байналмилалии Тоҷикистонро таъмин мекунанд.

• Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон замина барои қабули қарорҳои Ҳукумати Тоҷикистон, санадҳои меъёрии ҳуқуқии вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, идораҳои давлатии Тоҷикистон, мақомоти маҳаллии ҳокимияти намояндагӣ ва иҷроия, мақомоти худидораи шаҳраку деҳот ва такмили қонунгузории кишвар мебошанд. Дар ҳолатҳои зарурӣ барномаҳо ва консепсияҳои давлатӣ бо фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда мешаванд. Чунончи, барномаҳои ислоҳоти судӣ-ҳуқуқӣ барои солҳои 2007-2010, 2011-2013, 2015-2017, 2019-2021 бо фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ карда шудаанд.

Дар солҳои истиқлолияти давлатӣ аз ҷониби Пешвои миллат, Эмомалӣ Раҳмон фармонҳо оид ба масъалаҳои ҳаётан муҳим қабул карда шуданд.

Дар солҳои 1996-1999 бо мақсади таъмини рушди соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа ва давлат фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи таъсиси стипендияи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон барои аспирантҳои таълими рӯзона» аз 24 феврали соли 1996, «Дар бораи ҳавасманд гардонии рушди истеҳсоли металлу сангҳои қиматбаҳо» аз 18 марти соли 1996, «Дар бораи тадбирҳои иловагии танзими сафарҳои хизматӣ» аз 4 марти соли 1997, «Дар бораи тадбирҳои пурзӯр кардани мубориза бо терроризм» аз 21 апрели соли 1997 «Дар  бораи ҷудо кардани 25 ҳазор гектар замин барои хоҷагии ёрирасони шахсии шаҳрвандон» аз 1 декабри соли 1997, «Дар бораи зиёд кардани маоши ҳадди ақал, музди меҳнати кормандони ташкилоту муассисаҳои буҷетӣ, нафақа ва стипендия» аз 27 декабри соли 1997, «Дар бораи тадбирҳои иловагии пурзӯр намудани мубориза бар зидди ҷинояткорӣ дар соҳаи иқтисод ва коррупсия (ришвахӯрӣ)» аз 21 июли соли 1999, «Дар бораи тадбирҳои иловагии татбиқи Барномаи миёнамӯҳлати иқтисодии Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 1998-2001» аз 22 октябри соли 1999, «Дар бораи дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2000-ум гузаронидани соли байналмилалии фарҳанги сулҳ» аз 27 октябри соли 1999, «Дар бораи таҳкими ҷараёни демократику нонии ҳаёти ҷамъиятӣ сиёсӣ дар ҷумҳурӣ» аз 1 декабри соли 1999, «Дар бораи тадбирҳои навбатии таъмини кафолатҳои иҷтимоӣ ва баланд бардоштани нафақаҳои иҷтимоӣ» аз 1 декабри соли 1999, «Дар бораи тадбирҳои рушди минбаъда ва баланд бардоштани самарабахшии ислоҳоти иқтисодӣ» аз 1 декабри соли 1999 ва ғайра қабул карда шуданд.

Бо мақсади таъмини волоияти қонун дар ҷомеа, баланд бардоштани сатҳи дониши ҳуқуқии аҳолӣ ва пешгирии қонуншиканиҳо 9 апрели соли 1997 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон «Дар бораи сиёсати ҳуқуқӣ ва таъмини тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул карда шуд. Фармони мазкур барои таъмини тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон, баланд бардоштани фарҳанги ҳуқуқии ҷомеа, беҳтар намудани тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон аҳаммияти аввалиндараҷа дорад. Бо мақсади иҷрои Фармони зикршуда Барномаи омӯзиш ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон таҳия гардид, Донишкадаи такмили ихтисоси кормандони роҳбарикунандаи ҳокимияти давлатӣ, ҳокимияти маҳаллӣ, кормандони мақомоти ҳифзи ҳуқуқ, адлия ва маъмурини шӯъбаҳои ҳуқуқии корхонаҳо, муассисаҳо ва ташкилотҳо таъсис гардид, дар назди Вазорати адлия нашриёти «Қонуният» ва маҷаллаи «Ҳаёт ва қонун» таъсис дода шуд.

Дар асоси Фармони зикршуда Барномаи таълим ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2009-2019 қабулгардида, ҳоло давра ба давра амалӣ шуда истодааст. Баланд бардоштани сатҳи донишҳои ҳуқуқи ишаҳрандон, алалхусус, наврасону ҷавонон, фарҳанги ҳуқуқии роҳбарони корхонаҳо, муассисаҳо, ташкилотҳо, тарғиби донишҳои ҳуқуқӣ, ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд аз ҷумлаи мақсадҳои асосии барномаи мазкур мебошанд.

Фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ба вусъати фаъолияти мураттабсозии қонунгузорӣ такони ҷиддӣ бахшиданд. Аз ҷумла, 24 феврали cоли 2000 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи Маҷмӯи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул карда шуд. Тибқи фармони мазкур Маҷмӯи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон нашри расмӣ ҳисобида мешавад. Омодасозӣ ва таҳияи Маҷмӯи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон барои мураттабсозии қонунгузории Тоҷикистон, таҳияи санади ягонаи расмии мураттабгашта, аз байн бурдани ихтилофоти байни санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, тарғиботи ҳуқуқӣ, паҳннамудани иттилооти ҳуқуқӣ ва баланд бардоштани фарҳанги ҳуқуқии аҳолӣ аҳамияти калон дорад.

Бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 26 декабри cоли 2001 Низомнома дар бораи Маҷмӯи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар таҳрири нав тасдиқ гардид. Омодасозӣ ва нашри Маҷмӯи қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ба зиммаи Вазорати адлия гузошта шуд.

3 декабри соли 1999 Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тадбирҳои баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа» қабул гардид. Фармони мазкур бо мақсади таъмини иштироки васеи занҳо дар ҳаёти ҷомеа ва идоракунии давлат, беҳтар намудани вазъи иҷтимоии занҳо, солимгардонидани генофонди миллӣ фаъол намудани саҳми занҳо дар  пойдории арзишҳои ахлоқӣ ва сулҳу ваҳдат қабул карда шудааст.

Тибқи фармони мазкур Ҳукумати Тоҷикистон бо мақсади баланд бардоштани мақоми зан дар ҷомеа, амалӣ гардидани ҳуқуқу озодиҳои конститутсионии онҳо, баланд намудани масъулияти падару модар дар тарбияи кӯдакон, аз байн бурдани урфу одатҳои куҳнаи зараровар ва ташаккули оилаи солим Барномаи давлатии «Мавқеъ ва нақши зан дар ҷомеа»-ро таҳия ва амалӣ менамояд. Бо мақсади иҷрои фармони зикршуда занҳо бо дарназардошти истеъдоду малака, сифатҳои касбӣ ва кордонӣ ба ҳайати роҳбарикунандаи вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, идораҳо, корхонаҳо, муассисаҳо ва ташкилотҳои давлатӣ, мақомоти прокуратура ва судҳо, муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ва дигар муассисаҳои таҳсилотӣ таъин карда мешаванд.

Ҳамчунин аз ҳисоби занҳои мутахассиси босалоҳият ва таҷрибадор яке аз ҷонишинони роҳбарони вазоратҳо, кумитаҳои давлатӣ, идораҳо, мақомоти назди Ҳукумати Тоҷикистон, муассисаҳои давлатӣ, ширкатҳо, иттиҳодияҳо, ташкилотҳо, корхонаҳо, вилоятҳо, шаҳрҳо, ноҳияҳо, шаҳраку деҳот, мақомоти прокуратура ва судҳо, муассисаҳои таҳсилоти олӣ ва миёна, муассисаҳои фарҳанг ва тандурустӣ таъин карда шуданд.

Тибқи фармони мазкур мақомоти прокуратура, Вазорати адлия, Вазорати корҳои дохилӣ вазифадор карда шуданд, ки муборизаро бо ҳодисаҳои ошкоршудаи истифодаи зулм нисбат ба занҳо, паст намудани қадри онҳо, бисёрзанӣ, маҳдуднамудани ҳуқуқҳои занҳо ва духтарон пурзӯр намоянд.

Саҳми Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди қонунгузории миллӣ назарра буда, дар оянда низ Сарвари давлат бо истифода аз ташаббуси қонунгузорӣ хеш барои пойдории Истиқлолияти давлавлатӣ, мустаҳкам намудани пояҳои давлати демокративу ҳуқуқбунёд, ҷиҳати танзими муносибатҳои нави ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон ва баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон саҳми арзанда хоҳанд   гузошт.

        (Бознашр аз китоби Мактаби давлатдории Эмомалӣ Раҳмон:масъалаҳои ташаккул ва рушд, ҷилди 3, Душанбе, соли 2021)

 

 

 МАКТАБИ ИДОРАКУНИИ ПРЕЗИДЕНТИИ АСОСГУЗОРИ СУЛҲУ ВАҲДАТИ МИЛЛӢ — ПЕШВОИ МИЛЛАТ МУҲТАРАМ ЭМОМАЛӢ РАҲМОН. Мулоҳизаҳои Прокурори генералӣ Юсуф Раҳмон бахшида ба Рӯзи Президент

 

Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон ва Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон. Андешаҳои олим ва коршинос Муҳаммадӣ Сафолзода

ДУШАНБЕ, 08.09.2021. /АМИТ «Ховар»/. Дар таърихи мамлакатҳо Истиқлолияти давлатӣ аз ҷумлаи мафҳумҳо ва арзишҳои муқаддасе ба шумор меравад, ки миллатҳо ва халқҳои ҳар як кишвар ба хотири дастёбӣ ба он кӯшишу талош меварзанд.

Андешаҳои олими шарқшиноси тоҷик, коршиноси равобити байналмилалӣ Муҳаммадӣ САФОЛЗОДА доир ба ин мавзӯъ манзури хонандагон мегарданд.

-Ин давраи муҳиме ба шумор меравад, ки дар дар замири худ эҳёи давлатдории миллати тоҷикро баъди ҳазорсолаҳо таҷассум намуда, амалӣ гаштани орзуву омолест, ки дар мавриди он наслҳои зиёди гузаштагони мо орзу мекарданд ва ҷиҳати дастрасӣ ба он саъй доштанд.

Ҳарчанд муддати 30  сол аз нигоҳи таърихӣ ба ҷуз аз лаҳзае беш неш нест, аммо дар ҷавҳари худ барои бештари мардуми дунё  он тавонистааст замони навсозӣ ва истиқрорро дар бар бигирад.

Дар робита ба халқи тоҷик ин давра ба таври куллӣ аз таърихи халқҳои дигар, ба шумули ҷумҳуриҳои собиқ Шўравӣ фарқ менамояд, зеро он дар оғози худ аз ҳаводиси фоҷиабор пур аст, ки саҳифаҳои ваҳшатноки ин давраи мушаххаси таърихӣ ҷанги шаҳрвандии таҳмилӣ ба шумор меравад ва дар фарқият аз Ҷумҳурии Тоҷикистон, шуморе зиёде аз мамолики ҷаҳон натавонистанд ба таври шоиста аз он берун шаванд.

Муҳимияти мавзуъ дар он зоҳир мегардад, ки ин давраи таърихӣ на танҳо лаҳазоти мушкилоти фарогир, балки замони музаффарият, дастовардҳои навро низ таҷассум менамояд, ки ҷавҳари онро барқарории сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон, ба сатҳи баланд бардошта шудани вазъи иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва фарҳангии халқ, ҳамзамон боло шудани обрў ва эътибори кишвар дар сатҳи байналмилалӣ ташкил медиҳад.

Дар ин давраи таърихиву тақдирсоз ва воқеии таърихи Тоҷикистони замони Истиқлолияти давлатӣ бузургтарин нақш ва хизмат ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии  Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тааллуқ дорад.

24 августи соли 1990 Декларатсияи истиқлолияти давлатии Тоҷикистон эълон карда мешавад. Аммо, дар ин муддат бо дарназардошти вобастагиҳои муайяне, ки дар Тоҷикистон рух доданд, ба мисли тазоҳуроти ғайриқонунӣ, истеъфоҳои сиёсӣ тавонистанд вазъи ҷомеаи кишварро бесубот созанд.

Маҳз дар ҳамин ҷараёни бесуботӣ ва номуайянии самти сиёсии мамлакат, 9 сентябри соли 1991 Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии  Тоҷикистон эълон гардид.

Баъди ба даст овардани истиқлолият Тоҷикистон ба туфайли хиёнати неруҳои муайяни дохилӣ ва хоҷагони хориҷиашон ба тӯфони ноооромиҳо рў ба рў гардид.

Натиҷаи он ҷанги таҳмилӣ барои кишвари мо беш аз 150 ҳазор нафар кушта, зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоӣ хисороти молӣ ва болотар аз 50 ҳазор нафар атфолро бесаробон сохт.

Табиист, ки саволе ба миён меояд, ки ин ҳама талафотро кӣ ҷуброн хоҳад кард, ки бузургтарин ва ҷуброннопазиртарини он ҳаёти инсонҳо – сокинони Тоҷикистон аст?

Маҳз дар чунин як давраи тақдирсози давлати Тоҷикистон, таърих дар ҷаласаи XVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, шахсияти таърихиеро интихоб намуд, ки ў ба бунёди зиндагии нав ва эҳёи кишвар санги асос  гузошт.

Агар ба саҳифаи таърихи гузаштаи он замон назар биафканем, нақши тақдирсози Пешвои муаззами миллат ҷиҳати  овардани сулҳу субот ва бозсозии мамлакат аз он рўзҳо медурахшид.

Мисоли равшани онро метавон дар «Муроҷиатнома ба халқи Тоҷикистон» дид, ки ин санад 12 декабри соли 1992, ҳанўз як моҳ ҳам аз рўзи интихоби Сарвари Давлати Тоҷикистон нагузашта буд, ки ў тавонист тамоми орзу ва омоли ҳазорсолаи сокинони ин марзу бумро инъикос диҳад. Аз ҷумла, дар Муроҷиатнома омадааст: «Дар чунин шароити ба амаломада, нахустин вазифаҳо аз ҳадфҳои зерин иборат мебошанд:

— ба таври фаврӣ барқарор намудани ниҳодҳои қонунии ҳокимият ва идораи давлатӣ, таъмин кардани фаъолияти таъхирнопазир ва муназзами онҳо, таъсиси сохтори амалкунандаи мақомоти ҳифзи ҳуқуқ дар маҳалҳо, таъмини шароити зарурӣ, ҷиҳати иҷрои вазоифи касбии онҳо, ки барои ҳифзи шараф ва ифтихороти онҳо, амнияти сокинони ҷумҳурӣ равона гардидааст.

— баргардонидани муҳоҷирони иҷборӣ ба маҳалли зисти доимии онҳо, таъмини онҳо бо сарпаноҳ, либос, маводи ғизоӣ, маводи сўхт, барқ, оғоз намудани корҳо ҷиҳати барқарор намудани объектҳои вайронгардида.

Хамзамон, дар ин санади муҳим омадааст, ки:

— корҳо ҷиҳати гузариши иқтисодиёти кишвар ба муносибатҳои бозорӣ идома дода шуда, дар ин чаҳорчўб барномаҳои махсуси  иҷтимоӣ оид ба ислоҳот дар соҳаи хоҷагии қишлоқ, системаи молиявӣ-қарзӣ ва бонкӣ, истифодаи захираҳои табиӣ, омода кардани кадрҳои насли нав, ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, хосатан қишри камбизоат дар назар гирифта шавад.

Дар ин росто вобаста ба вазифаҳои ҳаётан ва аз нигоҳи стратегӣ муҳим зикр гардидааст: навсозии бунёди қонунгузории ҷумҳурӣ ва мутобиқ сохтани он ба меъёрҳои байналмилалӣ ва ҳуқуқӣ; ташаккули Тоҷикистони нави демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ; таъсиси артиши миллии худ ва ҳифзи сарҳади давлатии Тоҷикистон; ворид гардидани Тоҷикистон ба ҷомеаи байналмилалӣ ва барқарор намудани робитаҳои дипломатӣ бо тамоми кишварҳое, ки мехоҳанд бо кишвари Тоҷикистон ҳамкории баробарҳуқуқ ва мутақобилан судманд ба роҳ монанд.

Дар ин маврид бояд ташаббуси созандаи ўро ба таври хос зикр намуд, ки дар оғози Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, бо тақсим намудани 75 ҳазор гектар замин тавонистанд мардумро аз гуруснагӣ наҷот диҳанд.

Тамоми он нақшаҳое, ки дар ин муддат тарҳрезӣ гардида буданд, бошарафона иҷро шуданд.

Аз дурии 30 сол агар ин нақшаҳои ба миён омадаро таҳлил намоем, ба таври баръало намоён аст, ки дастовардҳои мамлакат дар ин муддат таҳти роҳбарии хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон шоёни таҳсин ва мояи ифтихори ҳар шаҳрванди Тоҷикистон аст.

Ҳамзамон бояд тазаккур дод, ки он ҳаводисе, ки 30 сол пеш дар Тоҷикистон ба вуқуъ пайваст, дар таносуб бо он дигаргуниҳои хатарзое, ки дар ҷаҳон мегузаранд, шурӯъ аз «баҳори араб» то ба инқилобҳои «ранга» ва «лолагӣ», минҷумла дар баъзе кишварҳои минтақаи Африқои Шимолӣ, Шарқи Наздик ва Миёна, ки дар ҷараёни онҳо триллион доллари ИМА барои нобуд сохтани терроризми байналмилалӣ, экстремизм ва барқарории сулҳу субот сарф мегардад, хизмати бузурги Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аҳамияти боз ҳам бештари таърихӣ ва тақдирсоз касб менамояд.

Танҳо мавзӯи бозгашти муҳоҷирини иҷбории Тоҷикистон аз хориҷи мамлакат ба ҷойҳои муқимиашон, ки теъдоди онҳо болотар аз як миллион буд, аз ҷумлаи он ибтикороти Пешвои муаззами миллат ба шумор меравад, ки дар партави ҳодисаҳои имрўзи ҷаҳон мавриди таҳсин аст.

Табиист, ки аз ҷумлаи он шоҳкориҳои бешумору беназире, ки Пешвои муаззами миллат дар баробари манфиатҳои миллии Тоҷикистон анҷом додаанд, барҷастатарини онҳо барқарории сулҳу суботи устувор дар мамлакат ба шумор меравад, ки санади таърихии он таҳти унвони Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон 27 июни соли 1997 дар шаҳри Маскав ба имзо расида, мавриди омўзиши ҷомеаи башарӣ қарор дорад.

Дастоварди ин ҷараён, ки таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид ва кишварҳои кафили сулҳи Тоҷикистон, аз ҷумла Федератсияи Русия сурат гирифтааст, дар кишвар ба онҳо бо назари қадршиносӣ менигаранд.

Аммо, чуноне, ки таърихи ҳаллу фасли низоъҳо дар ҷаҳон нишон медиҳад, нақши таърихӣ ва тақдирсози шахсиятҳо дар ин росто бунёдӣ аст, ки нишонаи барҷастаи он ҷоннисориҳои бемисли Пешвои муказзами миллат ба ҳисоб мераванд. Аз раванди музокироти баёни тоҷикон танҳо даври панҷуми онро метавон мисол овард, ки он муддати 75 рўз идома ёфтааст ва таърихи музокироти дипломатӣ чунин ҷараёнро ёд надорад. Яъне, дар ин миён шартҳое ба вуҷуд меомаданд, ки ҳадафи онҳо ҳалли мушкилоти имконнопазир буд. Аммо бо вуҷуди ин ҳама, Пешвои муаззами миллат ба хотири манофеи миллии Тоҷикистон, ки миллионҳо нафар дар мамлакат чашм ба сўи ин шахсияти таърихӣ дӯхта буданд, мушкилтарин шартҳоро пазируфтанд, то дар хонадони тоҷикистониҳо сулҳу суботи деринтизор таъмин гардад.

Маврид ба зикр аст, ки ин дастоварди нодир аз ҷониби собиқ Котиби Генералии Созмони Милали Муттаҳид Кофи Аннан низ ҳамчун таҷрибаи омўзанда иброз шуда буд.

Ин нукта ҳам бояд ёдовар шавад, ки дар даҳаи аввали Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон яке аз мавзӯъҳои стратегӣ мубориза бо терроризми байналмилалӣ буд, ки ин падидаи хатарнок дар айёми ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ Тоҷикистонро ҳадафи худ қарор дода буд.

Дар ин росто, таҷрибаи Пешвои муаззами миллат дорои аҳаммияти хос аст, ки дар он маврид борҳо аз минбарҳои сатҳи баланди созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ онҳо ибрози назар кардаанд.

Вобаста ба ин метавон аз суханронии Президенти Ҷумҳурии  Тоҷикистон 21 октябри соли 2002 ёдовар шуд, ки дар мулоқоти Котиби Генералии Созмони Милали Муттаҳид Кофи Аннан бо аъзои Шўрои ҷамъиятии Ҷумҳурии Тоҷикистон баён гаштаанд ва бо он диди мутафаккиронаи дурнамои мубориза бо ин вабои аср ибрози назар карданд ва бо мурури замон таъкидҳояшон на танҳо ҷиҳати таъмини амнияти миллии Тоҷикистон, кишварҳои минтақа, балки барои тамоми ҷомеаи байналмилалӣ аз аҳамияти хос бархўрдор аст.

Нуктаи муҳим вобаста ба ин масъала дар он зоҳир мегардад, ки Пешвои муаззами миллат бо назардошти асосҳои бунёдӣ ва сабабҳои паҳн гаштани терроризм дар мамлакатҳои аз нигоҳи иқтисодӣ начандон бой бар ин назаранд, ки муқовимат ба таҳдидҳои террористӣ – бо назардошти гуногунпаҳлую гуногунсатҳ ва амиқ будани решаҳои ин падидаи барои тамаддуни инсоният бегона, — чунин мешуморад, ки он вазифаи дарозмуддат дар назди инсоният ба шумор меравад.

Дар ин маврид таъкид бар он сурат гирифтааст, ки дар ин муборизаи ягона, бар иловаи иродаи муштарак, муттаҳид сохтани захираҳо ва таҳкими асосҳои меъёрӣ-ҳуқуқии байналмилалӣ, кӯшишҳое, ки баъди ҳаводиси 11 сентябри соли 2001 аз ҷониби Эътилофи байналмилалии зиддитеррористӣ ба миён омадаанд, бояд ба аз байн бурдани сабабҳои решавии терроризм, ки дар танзим нагардидани низоъҳою бесобиқатарин нобаробарии иҷтимоиву иқтисодии байни мамлакатҳои бой ва камбағал зоҳир мегардад, равона карда шаванд.

Даҳаи дуюми Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон – замони тавсеаи уфуқҳои давлатдории кишвар ба шумор меравад, ки дар баробари дастовардҳои назарраси иҷтимоию иқтисодӣ ва фарҳангӣ, имиҷи байналмилалии мамлакат баланд гардид.

Табиист, ки дар баробари иштироки фаъоли Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муборизаи муштараки ҷомеаи байналмилалӣ алайҳи терроризми байналмилалӣ, ки дар заминаи ибтикороти созандаи Пешвои муаззами миллат сурат гирифта буданд, дар раванди сиёсати хориҷии  кишвар сиёсати «дарҳои кушод» мақом манзалати хоссае ба худ касб намудааст.

Бар ин асос, ҳоло Ҷумҳурии Тоҷикистон бо 178 кишвари ҷаҳон равобити дипломатӣ дошта, иртиботи мутақобилан судманд ба роҳ мондааст.

Даҳаи сеюм идомаи он шоҳкориҳои Пешвои муаззами миллат аст, ки тавонистааст дар кишвар се ҳадафи муҳими стратегӣ: таъмини амнияти озуқаворӣ, таъмини амнияти энергетикӣ ва баровардани мамлакат аз  бунбасти коммуникатсиониро ҳал намояд.

Дар заминаи дастовардҳои муҳими иҷтимоию иқтисодӣ, ҳадафи чаҳорум — саноатикунонии босуръати мамлакат идома дорад.

Дар ин роҳи пуршарафи таърихие, ки кишвари мо бо дастовардҳояш тай намудааст, Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо кору пайкори беназир ва номи пуршарафи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тавъам аст ва ин амалҳои шоистаи таҳсин нишонаи дурахшон ва қутбнамо барои наслҳои оянда ба шумор меравад.

 

МАСЪАЛАИ ТАШАККУЛИ ИНСОН ДАР ТАЪЛИМОТИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ. Мулоҳизаҳои доктори илмҳои сиёсӣ, узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон С. Ятимов

ДУШАНБЕ, 24.04.2021 /АМИТ «Ховар»/. «Муҳтавои таълимоти Пешвои миллат дар соҳаи тарбия, дар маҷмӯъ ва дар Паёми навбатӣ аз ҷумла дар он аст, ки тамоми фаъолияти ҷомеа, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ, мактаб, маориф, зиёиён ба бедор кардани ҳисси хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ равона карда шаванд. Муҳтаво ва ҳадафи кори тарбиявӣ дар ин самт моил кунонидан ба «худшиносии эътирофгардида»-и миллии ҳар як узви ҷомеа мебошад. Натиҷаи ҳама гуна тарбия бояд муътақидгардонӣ ба идеяҳои давлати миллӣ бошад. Бидуни чунин дастоварди заҳматталаб ва мақсаднок раванди эъмори давлати миллӣ ва ҳифзи амнияти ҷомеа дар ҳар як марҳалаи таърихӣ зери суол хоҳад рафт. Маҳз ба ҳамин хотир Паёми навбатии Пешвои миллат дар масъалаҳои рушди маънавиёти миллӣ ва давлати миллӣ ҳамчун роҳнамо хизмат мекунад», — навиштааст доктори илмҳои сиёсӣ, узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон Саймумин Ятимов зимни мақолаи худ таҳти унвони «Масъалаи ташаккули инсон дар таълимоти Пешвои миллат», ки маҷаллаи «Илм ва Ҷомеа» чоп шудааст.

Матни пурраи мақоларо дар зер пешниҳоди хонандагон менамоем.

Муқаддима

Дарки воқеияти иҷтимоӣ, муайян кардани ниёзҳои мардум, масъалагузорӣ ва ҳаллу фасли онҳо аз рукнҳои асосии сиёсати давлатдорӣ мебошанд. «Тавре мебинем, ҳама гуна давлат як навъ муколамаро мемонад, машварат ҳам кӯшиши (stokhadzontai) ин ё он некӣ карданро дорад. Гузашта аз ин, аз ҳама бештар ва аз ҳама накуиҳо оне волотар аст, ки муҳимтарин бошад ва чунин муколама кулли самтҳоро дар бар гирад. Ана ҳамин муколама давлат ном дорад ё ин ки муколамаи сиёсист» (Аристотель. Политика. − М.: Рипол классик, 2010. − С. 24).

Паёми навбатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба Маҷлиси Олии мамлакат (26-уми январи соли 2021) ҳамин манзалатро дорад.

Дар Паём муҳимтарин масъалаҳои ҳаёти давлат – сиёсати иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, боз ҳам баланд бардоштани иқтидори мудофиавӣ ва таъмини амнияти давлатӣ, мубориза ба муқобили терроризм ва экстремизм мавриди таҳлил, арзёбӣ ва хулосабарорӣ қарор гирифтаанд.

Илова бар ин, рушди фитрати инсонӣ, аз ҷумла, масъалаҳои таълим ва тарбияи омма, ташаккули хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ аз мавзӯъҳои калидии Паём маҳсуб мегарданд.

Боиси қаноатмандист, ки зери сиёсати хирадмандонаи Пешвои миллат дар соҳаи мактаб ва маориф насли нав ба камол расид. Он дар кулли самтҳои ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва сиёсии кишвар муваффақона фаъолият мекунад. Имрӯз ва ояндаи рушди мамлакат ба дониш, касбият, таҷриба, ҷаҳонбинӣ, маънавиёт, эҳсоси масъулият ва ҷавонмардӣ, яъне сифатҳои шахсии насли нав пайвастагӣ дорад. Ва маҳз ба ҳамин хотир ин ҷараёни солим ва табиии рушди ҷомеа сазовори дастгирии ҳамаҷониба мебошад.

Сиёсати маорифпарваронаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба таҳқиқоти алоҳидаи мукаммал ниёз дорад. Он бояд дар асоси методҳои сирф илмӣ мавриди омӯзиши густурда қарор бигирад. То насли имрӯза ва оянда бидонанд, ки дар солҳои навадуми асри гузашта ва даҳсолаҳои минбаъда тавассути хизматҳои ҷоннисоронаи Сарвари давлат дар мамлакат чӣ гуна инқилобҳои маданӣ ва фарҳангӣ сурат гирифтанд ва онҳо дар рушду такомули инсон ва ҷомеа чӣ натиҷаҳо ба бор овардаанд.

Кӯшиши ҳаддалимкони дарки муҳтавои Паёми Пешвои муаззами миллат дар соҳаи маънавиёт, илму маориф ва тарбияи инсон мавзӯи баҳси мо мебошад.

Иқтисодиёт ва маориф

Маълум аст, ки дар муносиботи ҷамъиятӣ ҷанбаҳои иқтисодӣ мавқеи муайянкунанда доранд. Ва муҳтавои ҷаҳонбинӣ, шеваи тафаккури инсон дар ҷомеа аз онҳо сарчашма мегирад.

Арзишҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва маънавиёт, маҳз тавассути муносибатҳои истеҳсолӣ ташаккул меёбанд ва низоми муайян пайдо мекунанд. Дар ин ҷараён омилҳои дигар, аз қабили характери миллӣ, оила, муҳит, муҳтавои тарбия ва таълим низ, албатта, таъсиргузор ҳастанд. Аммо шакли иштирок дар фаъолияти дастҷамъонаи истеҳсолӣ, ки ба пешрафти ҳаёти рӯзмарраи ҷомеа нигаронида шудааст, дар рушди инсон нақши аслӣ дорад.

Маҳз ба ҳамин хотир, Роҳбари давлат ҳангоми муҳокимаҳои муҳимтарин масъалаҳои давлатдорӣ қисмати асосии суханрониҳои хешро дар асоси маълумоти дақиқ ва таҳлилҳои амиқ ба соҳаҳои иқтисодиёт ва иҷтимоиёти мамлакат мебахшад. Ҳамзамон бо ин, илм, фарҳанг ва маънавиёти ҷомеаро ҳамчун ҷузъи ҷудонашавандаи пойдевори мамлакат мешуморад. Кӯшиш менамояд, ки ҷаҳонбинии ҷомеа аз ҷараёни тараққиёти иқтисодии давлат ақиб намонад ва ҳатто дар ҳолатҳои муайян аз он пештар қадам гузорад ва омили таконбахши рушди ҷомеа бошад.

Омӯзиши асарҳо, аз ҷумла Паёми Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нишон медиҳад, ки масъалаҳои ҷаҳонбинӣ ва ба ҳаёти давлатдории навин мувофиқ гардонидани маънавиёти миллиро Сарвари кишвар дар алоқамандии ногусастанӣ бо таърихи миллат мешуморад. Усули ба эътибор гирифтани ирсият, пайдарпайӣ, яъне муттасилиро дар ташаккули маънавиёти миллӣ омили муассири бунёди давлати миллӣ медонад.

Принсипи таърихият ва масъалаҳои рушди тафаккур

Роҳбари давлат ҳанӯз дар солҳои аввали истиқлолият дар сарсухани худ ба «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров аз ҷумла таъкид карда буд: «Агар мо аз роҳи тайкардаи пур аз шебу фарози миллати худ огоҳии нисбатан пурра медоштем ва аз хатоҳои содирнамудаи ниёгонамон сабақ мегирифтем, шояд тӯфони офатбори ҷанги гражданӣ, ки мо ба он дучор омадем, чунин ранги фоҷиавӣ намегирифт. Охир як сарчашмаи худшиносии миллӣ маҳз ошноӣ бо мероси таърихӣ аст. То хотираи қавии таърихиро, ки дар осори фарҳангиву илмии бостон маҳфуз аст, ҷомеа аз худ накунад, аз хираду заковати гузаштагонамон баҳраманд нашавад, дар тамоми риштаҳои зиндагӣ ба дастовардҳои дилхоҳ ноил шуда наметавонад» (Б. Ғафуров. «Тоҷикон. Таърихи қадимтарин, қадим, асрҳои миёна ва давраи нав». – Душанбе: Дониш, 2008. − С. 5).

Таваҷҷуҳи хос ба принсипи таърихият дар Паёми навбатии Пешвои миллат аз ҳамин мантиқи хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ сарчашма мегирад: «Дар ин сол мо ҷашнҳои 5500 – солагии Саразми бостонӣ ва 700 – солагии Камоли Хуҷандиро дар асоси қарори созмони бонуфузи байналмилалии ЮНЕСКО таҷлил кардем».

Таҳқиқ ва омӯхтани маводи таърихӣ дар асоси далелҳои муътамад ба мақсади муайянсозии ҳақиқати таърихӣ яке аз ҷанбаҳои мавриди таваҷҷуҳи махсуси Раҳбари давлат мебошад. Ӯ донистани қонунмандӣ ва ҳаракати тафаккурро ба хотири дарки раванди шаклгирии воқеияти тақдири миллат пояи маърифатнокӣ мешуморад.

Ҷараёни расидан ба қадри Ватани аҷдодӣ, шинохти аслияти фардӣ ва арзишҳои миллиро бо зарурати дарки суботу оромиш ва сулҳу осоиш ҳамчун асоси пешравии ҷомеа, дар андухтани донишҳо, аз бар кардан ва омӯхтани сарнавишти миллати тоҷик медонад.

Мантиқи диалектикӣ ва инкишофи ҷаҳонбинӣ

Яке аз муҳимтарин масъалаҳое, ки дар назди давлати миллии мо қарор дорад, сохтани ҷаҳонбинӣ, ба вуҷуд овардани ҳисси баланди хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ аст. Таъкиди доимии Пешвои миллат иборат аз он аст, ки тарбия ва таълим бояд қудрати бузурги дигаргун сохтани инсонро ба манфиати ҷомеа ва рушду нумӯи он дошта бошад.

Бидуни шак, аз ёд кардани порчаҳои назмиву насрӣ, хондани китоб ва аз худ намудани донишҳо оғози кор аст.

Агар мағзи инсон тамоми асрори дунёро дар худ ҷо кунад, аз донишҳо ғанӣ гардонад, аммо онҳоро таҳлил, баррасӣ, арзёбӣ ва ҳамвазн бо воқеияти зиндагӣ истифода карда натавонад, рафтору амали ҳаррӯзаи хешро тибқи ин донишҳо ҷараён набахшад, монанд ба китобхонае мешавад, ки пур аз сарвати илму маърифат, аммо беҷон аст. Амал карда наметавонад.

Ақидаҳои хурофотие, ки ҳатто ба тафаккури мардуми доно ва огаҳ, дар ҷанбаҳои гуногуни илм, махсусан илмҳои дақиқ, аз ҷумла зистшиносӣ, одамшиносӣ ва табиатшиносӣ ҳоким ҳастанд, аммо моҳияти масъалаҳои тараққиёти табиат, ҷамъият ва тафаккурро ҳамчун падидаи фавқуттабиӣ мефаҳманд ва тафсир мекунанд, аз ҳамин мафкура маншаъ мегиранд. Яъне доштани тавони инъикоси объективии шаклҳои мантиқӣ бо хосияти аслии онҳо дар майнаи инсон кори чандон саҳлу осон нест.

Қонунмандии ҳаракат ё наздикшавии тафаккур ба донистани воқеияти реалӣ тавассути донишҳои илмӣ ҷузъи муҳимми мундариҷа ва сифати идрок аст. Ин нукта водор месозад, новобаста аз ҳуҷҷати тасдиқкунандаи тахассусмандӣ, дараҷаи маълумот (миёна, олӣ, унвонҳои илмӣ), машғулият дар сохтори давлати дунявӣ (миллӣ) ба инобат гирифта шавад, ки дараҷаи тасаввуроти илмии шахсияти мавриди назар дар кадом поя аст. Соҳибилм аст ё донишу ҷаҳонбиние, ки дорад, ҳанӯз ба илм тавъам ва ҳамвазну ҳамгун нагаштааст, «зуҳуроти хизматӣ», муваққатӣ, аз рӯйи зарурат, як навъ намоишкорӣ ва ҳатто тавре ки маъмулан мегӯянд, «изҳори фазл» аст.

Дар истиноди ёдшудаи Роҳбари давлат дар муқаддимаи асари «Тоҷикон»-и Б. Ғафуров, ки қимати як асари бузурги илмиро дорад, мантиқи диалектикӣ бо истифода аз ҷумлаҳои мураккаби сертаркибаи мансуб ба шарт, сабаб ва натиҷа омадааст ва дар он омилҳои фоҷиаи дарозмуддати миллӣ ниҳоят дақиқ, амиқ, возеҳу равшан, бо дарки масъулияти бузурги давлатдорӣ ва тақдирсозии ҳидояткунанда, асоснок тафсир шудаанд. Аз нигоҳи ӯ маҳз надонистани гузаштаи миллат «сабабгори тӯфони офатбори ҷанги шаҳрвандӣ» гардидааст, ки бешубҳа ва бемуболиға дуруст аст.

Дар таълимоти Пешвои миллат илм, дониш, маърифат ва фарҳанг аз омилҳои наҷотбахши давлати миллӣ дар замони ҷаҳонишавӣ шуморида мешаванд. Аз мантиқи даъвати рӯй бар ин ганҷ ниҳодани Сарвари кишвар бармеояд: мо ҳамон вақт ҳадафмандона, оқилона ва муваффақона давлати миллии худро месозем ва онро аз таҳти дил, бо тамоми ҳастӣ − бошуурона ҳимоя карда метавонем, агар хонем, омӯзем.

Озмунҳои «Тоҷикистон − Ватани азизи ман», «Фурӯғи субҳи доноӣ китоб аст» ва «Илм – фуруғи маърифат» дар баробари ин ки инқилоби фарҳангии Пешвои миллат доир ба ташкилу танзими тарзи ҳаёти нав мебошанд, оғозгари таҳавуллоти ҷиддиву бунёдӣ дар соҳаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоии мамлакат низ ба шумор мераванд.

Методологияи таҳияи Паём ва сохтори мантиқии он низ, тавре хотирнишон шуд, таваҷҷуҳи махсусро талаб мекунад. Яъне мардум вақте ҷиддан, бори дигар дар сатҳи олӣ ба хондани китоб даъват гардид, ки имконоти комил ва дастрасӣ ба ин ғизои маънавиро пайдо кард: Ватанаш осуда, хонааш обод, дастархонаш пур аз неъмат, хотираш ҷамъ гашт. Мулк равшан шуд. Корхонаҳо ба кор даромаданд. Киштзору мазраву боғҳо сабзу хуррам ва серҳосил шуданд. Роҳу нақбҳо бунёд гардид. Дидори якдигарии қавми чор мулки асл, ки қаблан фаслҳо дошт, васл ва муттасил гашт. Тибқи урфу одати миллӣ қонунмандӣ пайдо кард. Мулк ваҳдатобод, Тоҷикистон гулистон ва умедгоҳи ҳама ҳамватанон шуд. Беҳтарин мактабҳо бо шароиту имконоти сатҳи олӣ, ки макони хуби донишандӯзианд, бунёд гардиданд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо истифода аз усули муқоисавӣ−таърихӣ рақамҳоеро мисол меорад, ки умумият ва фарқияти соҳаи маорифро дар самти тайёр кардани кадрҳо дар гузашта ва имрӯз баръало нишон диҳад: «Чунонки борҳо хотирнишон карда будам, то замони истиқлол дар Тоҷикистон ҳамагӣ 13 муассисаи таҳсилоти олии касбӣ бо 69000 донишҷӯ фаъолият мекард.

Имрӯз шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ба 41, донишҷӯён ба 245 ҳазор ва бо иловаи донишҷӯёне, ки дар хориҷи кишвар таҳсил мекунанд, ба 285 ҳазор нафар расидааст» (Ҳамон ҷо. − С. 25).

Сифат ва масъалаҳои таълим

Дар баробари дастовардҳо дар соҳаи рушди инфрасохтории маориф, Роҳбари давлат ба он ишора мекунад, ки тағйироти миқдорӣ ҳанӯз нишонгари дараҷаи касбият ва тахассусмандии хатмкардагони мактабҳои олӣ буда наметавонад. Зеро ниёзҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар маҳз тавассути сатҳи баланди касбии кадрҳо таъмин карда мешаванд. Аз ин рӯ, ӯ доир ба касбомӯзӣ ва омодагии кадрҳо сухан ронда, таъкид месозад, ки кордонӣ, ташаббускорӣ, масъулиятшиносӣ бояд сифатҳои воқеии корманд бошанд.

Тағйироти мусбати миқдории инфрасохтори соҳаи маорифро ёдовар шуда, Сарвари миллат ҳамчунон ишора мекунад: «Бо вуҷуди ин, таъкид месозам, ки аз ҷониби роҳбарони Вазорати маориф ва илм, муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар масъалаи қабули довталабон ва тарбияи кадрҳо, пеш аз ҳама, ба сифат эътибори аввалиндараҷа дода шавад» (Ҳамон ҷо. − С. 5).

Тахассусмандӣ ва сифатҳои шахсии соҳибкасб аввалин аломатҳое ҳастанд, ки омма онҳоро зуд эҳсос мекунад. Интизории ҷомеа аз хатмкардагони мактабҳои миёна, олӣ, соҳибунвонҳои илмӣ он аст, ки тибқи дараҷаи эълоншудаи маълумот шахс аз худ амалҳои судманди баробарвазн ва ҳатто зиёда аз онро нишон диҳад.

Маориф ва сиёсат

Маънии марказонидашудаи давлат – таъмини амнияти ҷомеа, рушди иҷтимоӣ ва иқтисодӣ аст. Ин мафҳумҳо бо мактаб, маориф, ҷаҳонбинӣ ва маънавиёти ҷомеа робитаи мустақим доранд.

Одамон ҳама вақт дар он сохти ҷамъиятие зиндагӣ мекунанд, умр ба сар мебаранд, ки дар натиҷаи тарбия ва таълим ба он расидаанд. Ба ибораи дигар, ҷомеа сазовори сохти давлатдорӣ ва сифати зиндагиест, ки афроди он дар давраи муайяни таърихӣ, тавассути ҳосил кардани донишҳо, сохтани ҷаҳонбиниҳо, эътиқодҳо ва боварҳо ҳамин сохти давлатдорӣ ва сифати зиндагиро ба вуҷуд овардаанд. Зеро низомҳои сиёсие, ки аз беруни давлат ба ҷомеа таҳмил карда мешаванд, тарзе таърих исбот кард, ноустувор ва ҳалокатбор хоҳанд буд.

Дар ҷомеае, ки ба пайдоиши аломатҳо ва зуҳуроти бегонапарастӣ, зиддимиллӣ, иртиҷоӣ, хурофотӣ бетафовутӣ зоҳир шудааст, гурӯҳҳои муайяни ҳукуматхоҳ аз фурсат истифода карда, қудрати сиёсиро ба даст гирифтаанд. Дар ин раванд, арзишҳои миллӣ, ки асоси истиқлолият ва рушди давлатро ташкил мекунанд, поймол мешаванд. Мардумони ғафлатзадаи он то даҳсолаҳои дигар ҳам умеди бозгашт ба асли хешро надоранд. Ҳамин тариқ, муътақид бояд буд: «Шакли раҳбарӣ, пешбарии қудрате, ки мо дорем, қисмате аз тарбияи моро ташкил мекунад» (К. Гельвеций. О человеке. − М.: Азбука, 1928).

Тарбия ва таълим муҳимтарин воситаҳои ҳимояи сохти давлатдорианд. Зеро, дар сурати беэътиноӣ маҳз онҳо омили тағйири сифатӣ − шикасти давлат ва ҷомеа шуда метавонанд.

Вақте дар бораи тарбия сухан меравад, он танҳо мактаб ва низоми маорифро дар назар надорад. Дар ин маврид, муносибат ва имконоти таъсиррасонии давлат ба ҳар як шаҳрванд, сарфи назар аз синну сол, шуғл, манзалати иҷтимоӣ, эътиқодмандӣ ва макони зисти ӯ низ ба эътибор гирифта мешавад. Манзалати ифтихории «шаҳрванд» − ҳуқуқ ва вазифаҳои ӯ чунин муносиботи ҷамъиятиро танзим мекунад, таъмин месозад ва кафолат медиҳад.

Кӯшишҳои нобасомони гурӯҳакҳое, ки мехоҳанд масъулияти давлатро нисбат ба тарбияи кӯдак, наврас ва калонсолон зери шубҳа гузоранд, содалавҳӣ, ғайриилмӣ, аммо бошууронаву мақсаднок ва аз лиҳози ҳуқуқию сиёсӣ комилан беасос аст.

Принсипҳои соҳибистиқлолӣ, ҳуқуқбунёдӣ, ягонагӣ ва дунявият талаботеро ба миён мегузоранд, ки давлат барои нигоҳ доштани сохти конститутсионӣ, ташаккули ҷаҳонбинии ба он мувофиқ уҳдадорӣ ва вазифаи истисноии худро мустақиман, аз ячейкаҳои одӣ то сатҳи олии ҷомеа бояд иҷро кунад. Ин вазифаи давлат, ҳамчун шахси ҳуқуқӣ, ихтиёрӣ нест. Онро Конститутсия муайян кардааст. Давлат тавассути ҳукумат муваззаф аст, масъулияти хешро «бо кулли имконоти дарихтиёрбуда» (ибора аз Конститутсияи ИМА) таъмин намояд.

Ҳамин тариқ, муайян кардани барнома, мундариҷа, моҳияти тарбия ва таълими омма аз вазифаҳои бузурги давлатдорӣ маҳсуб мегарданд.

Баъзе мухолифони сохти давлатдории миллии мо бар зидди ин воқеияти ҳуқуқӣ амал карда, бо ҳамин роҳ фитнабарангезӣ карданӣ мешаванд. Тавре мебинем, чунин амали хато аз адами завқи ҳузуру надонистани назми умури давлатдорӣ, ки барабас орзуи онро доранд, шаҳодат медиҳад.

Алоқамандии бевосита ва масъулияти давлатро дар тарбияи одамон дар доираи мактаб, маориф, донишгоҳ, коргоҳҳои хизмати давлатӣ, ташкилоту муассисаҳо, сарфи назар аз шакли моликият, масҷид, маъракаҳои суннатӣ ва муассисаҳои таълими динӣ бузургтарин мутафаккирони олам Афлотун, Суқрот, Абулқосим Фирдавсӣ, Унсуралмаолӣ Кайковус, Низом ул Мулк, Саъдии Шерозӣ, Аҳмад Махдуми Дониш, Садриддин Айнӣ ва садҳо хирадмандони дигар низ эътироф, таъйид ва ҳамчун рукни асосии давлатдорӣ таъкид кардаанд.

Барои мисол, Аристотел, ки ӯро аз асосгузорони илмҳои энсиклопедии олам – фалсафа, сиёсатшиносӣ, тиб, математика, назмшиносӣ ва мантиқ шинохтаанд, ҳанӯз дувуним ҳазор сол пеш ба ин савол посух дода, бе дудилагӣ ва қотеона таъкид кардааст: «Дар он давлатҳое, ки ба ин масъала (тарбия − С. Я.) беэътиноӣ мекунанд, худи сохти давлатдорӣ зарар мебинад. Охир, барои ҳар як сохти давлатдорӣ – тарбияи ба он мувофиқ аз вазифаҳои аввалиндараҷа ба ҳисоб меравад. Ҳар як сохти давлатдорӣ бо хосияти алоҳидаи худ аз дигараш фарқ мекунад. Он чизе, ки ба тарзи маъмулӣ барои ҳимояи ин сохти давлатдорӣ хизмат мекунад ва онро аз аввал муайян месозад, тарбия аст» (Аристотель. Политика. − М.: Рипол классик, 2010. − С. 352).

Аристотел, барҳақ, таъкид кардааст, ки зуҳури давлат худ як нақша ё ин ки барнома аст. Он тибқи мақсадҳои мушаххас арзи вуҷуд мекунад. Ана маҳз ҳамин мақсад бояд тавассути тарбия рӯйи кор оварда шавад ва амалӣ гардад. Зарур аст, дар ҷомеа ҳама аз рӯйи як барнома – он чиро ки худи давлат мақсадгузорӣ кардааст, таълиму тарбия бигиранд: «Ба хотири он ки тамоми давлат фақат як мақсадро пайгирӣ мекунад, ҳамакнун аниқ аст, ки барои тамоми шаҳрвандон тарбияи якхела зарур аст. Аммо масъулият барои тарбия бояд ташаббуси давлат бошад, на ташаббуси шахсӣ» (Ҳамон ҷо. – С. 352).

Таҳлил, баррасӣ, арзёбӣ ва хулосабарориҳо оид ба сабаб ва оқибати ширкат дар ҳаракатҳои террористӣ, аз ҷумла, «Ансоруллоҳ»-и собиқ ҳизби террористиву ифротгарои наҳзати ислом, «Ихвон-ул-муслимин», «ал-Қойида», «Давлати исломӣ» ва ғайраҳо аз он шаҳодат медиҳанд, ки таълиму тарбияи берун аз доираи барномаи давлатӣ суратгирифта хизмати мустақим ба равияҳои зиддимиллӣ, пеш аз ҳама, созмонҳои террористӣ мебошад.

Ба ақл, хирад, дониш ва дурандешии Аристотел дар бораи мафҳум, мантиқ ва табиати давлатдорӣ эҳтиром бояд гузошт. Ӯ дар бораи муҳтавои тарбия ва таълим сухан ронда, таъкид мекунад: «Набояд фикр кард, ки гӯё ҳар як шаҳрванд − худ ба худ аст; не, ҳамаи шаҳрвандон ба давлат тааллуқ доранд, барои он ки ҳар яки онҳо пораи давлат мебошанд. Ғамхорӣ дар бораи ҳар кадоми онҳо, табиист, ки ғамхорӣ (тарбия ва нигоҳубин – С. Я.) нисбат ба ҷамъият аст». (Аристотель. Политика. − М.: Рипол классик, 2010. − С. 352).

Мафҳуми давлат, сохти давлатдорӣ ва тарбияи шаҳрванд истилоҳоти аз лиҳози маънӣ ҳамсанганд. Файласуфи машҳури фаронсавӣ Клод Адриан Гелветсий (1715-1771) таъкид мекунад: «Дар ҳар як давлат санъати ташаккули инсон то дараҷае ба шакли давлатдорӣ пайванд мебошад ва бисёр шубҳаовар аст, ки ворид кардани тағйирот дар тарбияи ҷамъиятӣ бе тағйир додани сохти давлатдорӣ имкон дошта бошад» (К. Гельвеций. Об уме. – М.: 1938).

Модоме ки тамоми хушбахтиҳо ва бадбахтиҳо аз тарбия вобастагӣ дорад, он таваҷҷуҳи афрод ва қувваҳои гуногуни ҷомеа ва пеш аз ҳама, бозигарони геополитикиро ба худ ҷалб мекунад. Гелветсий дар ин маврид менависад: «Низоми тарбия ҳама вақт баҳснок аст ва агар кулли ин фаъолиятро ба мақсади ягона пойбанд накунанд, номуайян мемонад. Ин мақсад чӣ гуна бояд бошад? – Манфиатдории бештари ҷомеа аз чунин некӣ, қаноатмандии аз ҳама бештари ҷомеа аз натиҷаи ин навъи накукорӣ, хушбахтии бештари шаҳрвандон аз ин амал» (К. Гельветсий. О человеке. − М.: Азбука, 1938. − С. 5).

Саволи ниҳоят одӣ, аммо пурмаънои Роҳбари давлат, ҳамчунон посухи мантиқии ӯ: «Мамлакатро кӣ обод мекунад? Мутахассис, соҳибкасб, шахси донишманд!» паёми абадии шахсияти бузурги илммеҳвар аст. Акси ин садо мудом саросари кишварро пахш мекунад.

Ба ақидаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, инсон як умр бояд илм омӯзад. Аз фарҳанг ва таҷрибаи зиндагӣ баҳравар бошад. Аз онҳо хулоса барорад. Дар ин маврид, мухотаби Сарвари давлат танҳо хонандагон ва толибилмон нестанд. Миллат, тамоми мардум аст.

Воқеан, дониш андӯхтан, илм омӯхтан ҷараёни беохири бархӯрди инсон бо табиат, ҷамъият ва тафаккури зудтағйирёбанда мебошад. Дар ин маврид, муҳандиси бузурги рӯҳи инсон Гелветсий менависад: «Ҳоло ҳам ман омӯзиши худро давом медиҳам; тарбияи ман ҳанӯз ба охир нарасидааст. Охир, кай он тамом мешавад? Вақте ки ман дигар қудрати онро надорам: пас аз марги ман. Воқеан, гуфтан лозим аст, ки тамоми ҳаёти ман як тарбияи бардавомро мемонад» (К. Гельвеций. О человеке. − М.: Азбука, 1938. − С. 10).

Тавре таъкид гардид, сохти конститутсионии давлатдорӣ ҳам аз лиҳози ҳуқуқӣ, илмиву назариявӣ ва амалияи сиёсӣ бо мактаб, ки қисмати ҷудонашавандаи он аст, дар алоқамандии муайянкунанда қарор дорад. Маҳз ба ҳамин хотир, Пешвои миллат мақсади ниҳоии худро нисбат ба дастгирии ҳаматарафаи илм ва маориф эътимодбахш эълом медорад: «Ҳадафи роҳбари давлат аз ин ташаббусҳо баланд бардоштани сатҳи саводу маърифатнокии мардум ва дар навбати аввал, наврасону ҷавонон, тақвияти ҳисси миллӣ, ватандӯстиву ватанпарварӣ, ҳувияти миллӣ, арҷгузорӣ ва омӯхтани таърих, фарҳанги бостонии тоҷикон, тавсеаи доираи донишу ҷаҳонбинии илмиву техникӣ ва илмҳои дақиқу табиӣ дар кишвар мебошад» (Ҳамон ҷо. − С. 28).

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳазорсолаи ахир ҳамчун асосгузори давлати миллии тоҷикон ворид гардид. Ӯ раванди воқеоти таърихии ташаккули халқи хеш, марҳалаҳои онро аз давраҳои қадим то замони нав, бори дигар аз нигоҳи илмӣ омӯхт. Омилҳои таъсис ва сабабҳои воқеии парокандагиву суқути давлатҳои бузургро, ки ин миллат аз сар гузаронидааст, аз дидгоҳи нав таҳлил, таҳқиқ, арзёбӣ ва дар ин асос хулосабарорӣ кард. Таҷрибаи таърихии халқҳои пешқадами дунё, сохти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва ҷаҳонбинии онҳоро дар муносибат ба эҳёи муассисаи пешбарандаи ҷомеа – давлат гаштаву баргашта мавриди омӯзиш ва арзёбӣ қарор дод. Самараи неки чунин иқдомоти ватанхоҳона дар назария ва амалияи сиёсии Пешвои тоҷикон ҳамакнун пешкаши чашми ҳақбин аст.

Маориф ва масъалаҳои ҷаҳонбинии миллӣ

Ҷонфидоиҳои Роҳбари тоҷикон ва мақсаднокии заҳматҳои шабонарӯзии ӯ дар даҳсолаҳои гузашта барои ташкил ва таъсиси давлати миллӣ, ки барқарории сулҳу субот ва таъмини рушди устувор аз рукнҳои аслии он ба шумор мераванд, аз воқеият сарчашма мегиранд.

Хулосаи Сарвари кишвар дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун ташаббускор, раҳбар ва ҳаммуаллифи ин санад, паёмҳо, инчунин суханрониҳои барномавии Пешвои миллат барои имрӯз, даҳсолаҳои минбаъда ва ояндаи дури таърихӣ иборат аз он аст, ки танҳо сохти давлатдории миллӣ омили аслии пойдорӣ, истиқлолу озодӣ ва рушди устувор шуда метавонад.

Интихоби сохти давлатдории миллӣ барои Ҷумҳурии Тоҷикистон падидаи фавқулода нест. Заминаи онро таърих ва тамаддуни зиёда аз шашҳазорсолаи миллати тоҷик, муборизаи беамони фарзандони он барои истиқлоли милливу давлатӣ ташкил мекунад.

Аз ҳамин лиҳоз, ташаккули ҷаҳонбинии миллӣ аз мавзӯъҳое мебошад, ки дар маркази таваҷҷуҳи Сарвари давлат ва табақаҳои пешқадами миллӣ қарор дорад. Муҳтавои аслии сарсухани ёдшудаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба китоби «Тоҷикон»-и Бобоҷон Ғафуров ҳанӯз дар оғози давлатдорӣ шаҳодати ин андеша аст. Ва ҳидоятҳои Пешвои миллат дар Паёми навбатӣ аз ҳамин азму разм сарчашма мегиранд.

Муҳтавои таълимоти Роҳбари давлат, ҷавҳари онро хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ ташкил мекунад. Зеро «ҳақиқати шуур худшиносӣ аст ва ин охирин таҳкурсӣ, асоси шуур мебошад» (Г. В. Ф. Гегель. Сочинения. Т. 3. − М.: Наука, 1956. − С. 214).

Бояд иқрор шуд, ки ҷанги шаҳрвандии солҳои навадуми асри гузашта аз ҷониби аҷнабиён тарҳрезиву ташкил ва тавассути хоинони миллат амалӣ гашт. Дар ин ҳаводиси хуношом тӯдаи ҷавонони гумроҳ ва қисме аз намояндагони зиёиёни думрав ба рисолати таърихии худ хиёнат карда, ҳамчун олот истифода шуданд. Аз тарс ва беҳавсалагӣ бо онҳое ҳамроҳ гаштанд, ки ормонҳои миллии истиқлолхоҳиро ба ҷанги хонумонсӯзи дар пояи фанатизми динӣ алангагирифта мубаддал сохтанд. Ин ҳолат борҳо хотиррасон мегардад. Бойгониҳо ҳуҷҷату аксу наворҳоро барои таърих ва рӯзи мабодо нигаҳ медоранд. Аммо муҳим он аст, ки наслҳои имрӯз ва оянда ин ҳақиқатро донанд, то он рӯзгор такрор наёбад. Ба ҳамин маънӣ, шоир ва мутафаккири олмонӣ Гёте таъкид месозад: «Ҳақиқатро бояд доимо такрор кард, чунки дар атрофи мо раҳгумзадагӣ, гумроҳӣ доимо тарғиб карда мешавад» (И. В. Гёте (1749-1832). Собрание сочинений. Т. 1-13. − М.: 1932.)

Худшиносии миллӣ мафҳуми хизматӣ, шиорпартоии расмӣ, мавзӯи одии ҷаласаҳо ва сарлавҳаи рӯзномаву маҷаллаҳо нест. Гегел дар ин маврид истилоҳи «хештаншиносии эътирофгашта»-ро истифода мебарад ва таъкид мекунад: «Ана ин хештаншиносӣ барои хештаншиносӣ аст, мустақиман, ҳамчун дигар зуҳурот барои зуҳуроти дигар аст. Ман дар чунин хештаншиносӣ худро ҳамчун «Ман»… дар муқобили дигар худшиносии ҳамчун мани мустақил мешиносам» (Г. В. Ф. Гегель. Сочинения. Т. 3. − М.: Наука, 1956. − С. 220). Намояндаи халқи дар олам барои эъмори давлатдории воқеан миллӣ ва бо характери созандаи миллӣ эътирофгашта хештаншиносиро як навъ муборизаи қавӣ мешуморад: «Чунин муқобилистӣ касро ба як навъ худогоҳии озод ва барои дигаронро бо ҳамин сифати воқеӣ эътироф ва моил кунонидан ҳидоят мекунад» (Г. В. Ф. Гегель. Сочинения. Т. 3. − М.: Наука, 1956. − С. 220).

Хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ навъи амал аст. Падидаи хомӯш, беранг, бефарқ, бетавофут, беҳаракат ва албатта, худнамоишдиҳӣ нест. «Ин гуна тазод, муқобилистӣ мубориза аст; барои он ки ман наметавонам дар «дигар» (кас, зуҳурот, падидаи ҷамъиятӣ − С. Я.) ҳамчун худ, худро бишиносам. Барои он ки «дигар» барои ман воқеияти мустақими ҳастӣ аст» (Ҳамон ҷо. – С. 220). Суханашро идома дода, Гегел ҷиҳати иродатманд ва соҳибамал будан, ба каси дигар таъсири мусбати барои миллат муфид расониданро таъкид месозад: «… ман барои ҳамин кӯшиш мекунам, ҳамин гуна як навъ мустақимиро бишиканам» (Ҳамон ҷо. – C. 220). Ӯ дар ин маврид хулосаи қотеона мебарорад: «Мубориза барои эътироф кардан (худшиносӣ − С. Я.) ҳамчун натиҷаи амал, мубориза барои марг ва ҳаёт аст» (Ҳамон ҷо. − С. 221).

Шуури миллӣ ва тавассути он ҳувияти миллӣ низоми ягонаи ҷаҳонбинии шахс дар бораи худ, падару модар, аҷдод ва умуман таърихи миллати хеш мебошад, ки тӯли ҳазорсолаҳо, хосатан, дар ҳамин сарзамин чашм ба олами ҳастӣ кушодаанд. Ба воя расидаанд. Кору фаъолият кардаанд. Забон, урфу одат ва тамаддуни он шакл гирифтааст. Афроди миллат дар рақобат, муборизаҳо ва ҷонбозиҳои шадид сарзамин ва арзишҳои миллии худро ҳифз кардаанд. Маҳз бо ном ва ба хотири ҳамин миллат дар набардҳо ва муборизаҳои хунини таърих тавонистаанд ҳувияти миллии хешро нигоҳ доранд. Давлат созанд. Дар олам бо номи миллати худ муаррифӣ гарданд.

Аммо бедор кардани шуури хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ дар шароити вобастагӣ аз шуури ғайримиллӣ, ки садсолаҳо дар мағз андар мағзи одамон ҷой гирифтааст, кори саҳл нест. Он муборизаи дастҷамъонаро тавассути имконоти давлатдорӣ − оила, мактаб, илм, маориф, фарҳанг, васоити ахбори умум ва муҳимтар аз ҳама рӯҳи ба андозаи қавӣ ташаккулёфтаи зиёиёни миллиро тақозо дорад.

Аммо бо вуҷуди баъзе кӯшишҳо нақши «синфи соҳибтафаккур», ки мансуб ба «мағзи миллатанд» (истилоҳоти истифодашуда дар фалсафаи илмӣ), ҳоло ҳам дар ташаккули хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ, дар алоқамандӣ бо вазъи воқеӣ – муборизаҳои иттилоотӣ, ки як падидаи одӣ, аммо барои одамони ноогоҳ хатарнок ва пешгӯишавандаи ҷараёни зиндагии рӯзмарраи давлати миллӣ аст, муассир нест.

Фаъолияти иттиҳодияҳои соҳибқаламон, мутахассисони соҳаҳои журналистика, илм, кафедраҳои ҷамъиятии мактабҳои олӣ, муассисаҳои фарҳангӣ дар майдони набард бо душманони сохти давлатдории миллӣ, бедор кардани ҳисси хештаншиносӣ, худшиносии миллӣ, фош кардани омилҳои пайдоиш ва густариши ақидаҳои бегонапарастӣ, экстремизми динӣ ва хурофотпарастӣ самаранок ба назар намерасад. Дар маҷмӯъ, зарур аст ба эътибор гирифта шавад, ки «илм он қадар зуҳуроти қаноатбахшандаи худпарастӣ нест ва касони хушбахте, ки метавонанд хешро ба иҷрои вазифаҳои илмӣ бахшанд, худашон аввалин шуда, бояд донишҳояшонро ба мардум расонанд» (Пол Лафарг).

Масъалаи хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ − масъалаи пойдорӣ, устуворӣ, бақои миллат ва давлати миллӣ аст. Ҷойи онро қудратмандтарин падидаи дигар (артиш, силоҳи ҳастаӣ, мақомоти амниятии муҷаҳҳаз бо кулли имконот), ҳатто ҳукумати аз лиҳози сиёсати иҷтимоӣ муваффақ гирифта наметавонад. Таҷрибаи сиёсии ду садсолаи ахир инро бори дигар тасдиқ кард. Бузургтарин артиш «дасти қудрату мансаби соҳибҷоҳӣ»-и миллат (Ҳофиз) рӯҳи миллат аст. Чизи дигаре нест.

Хулоса

Дар Паёми Пешвои миллат ба Маҷлиси Олӣ вазъияти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии мамлакат дар навтарин давраи таърихӣ мавриди таҳлил ва арзёбӣ қарор дода шуда, вокуниши баробарвазни Ҳукумати мамлакат нисбат ба ин воқеият возеҳу равшан тафсир гаштааст.

Тавре хотирнишон гардид, тибқи супориши Пешвои муаззами миллат, масъалаи маънавиёт, ҷаҳонбинии миллӣ, хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ, мувофиқ кунонидани вазифаҳои тарбияи омма, мактаб ва маориф бо талабот ва зарурати минбаъд ҳам мустаҳкам гардонидани пояҳои давлати миллӣ аз муҳимтарин вазифаҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, вазорату кумитаҳо ва мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатӣ шуморида мешавад.

Агар ба воқеияти раванди эъмори давлати миллӣ назар андозем, мебинем, ки тавассути заҳматҳои шабонарӯзии Роҳбари давлат «дунё дигар ва сарзамини тоҷикон гулбасар шуд» (М. Турсунзода). Аммо аз лиҳози ҷаҳонбинӣ қисмати ҷомеа ниёз ба таваҷҷуҳ ва роҳнамоии маънавӣ дорад.

Тағйироти куллӣ дар соҳаи тарбияи хештаншиносӣ танҳо бо фидокориҳои як нафар ба амал намеояд. Таълим, махсусан тарбия муносибати муназзам ва фаъолсозии кулли ҷомеа, алалхусус, зиёиёни миллиро тақозо мекунад.

Муҳтаво ва мундариҷаи ҷаҳонбинии сохти давлатдории мо аз лиҳози ҳуқуқӣ ва мантиқи сиёсӣ давлатдории миллӣ мебошад. Бо такя ба таърихи зиёда аз шашҳазорсолаи миллат, забон, фарҳанг, анъана, урфу одат ва маданияти миллии мо рӯҳи миллӣ асоси маънавиёти давлат ҳисобида мешавад. Дигар шаклҳои афкори ҷамъиятӣ, мисли давлатҳои мутамаддин, ин ҷаҳонбиниро қувват мебахшанд. Барои ваҳдат, ягонагӣ, сулҳу субот ва рушди миллӣ ба рӯҳи миллӣ, ки ҳамчун пойдевори истиқлолият ва абадияти давлати миллӣ таъйиноти таърихӣ дорад, ба тарзи мусолиҳатомез, содиқона, рӯирост ва ошкоро хизмат мекунанд.

Рӯҳи миллӣ, ҳамчун низоми ҷаҳонбинӣ, ахлоқ ва маънавиёт қавитарин шакли шуури ҷамъиятӣ маҳсуб мегардад. Агар он ҳамчун асоси тарбия барои сохтан ва пойдор нигоҳ доштани давлати миллӣ истифода шавад. Таърихи пурғановат, тамаддуни бесобиқаи оламшумул, забони муқтадир, характери миллӣ − намунаҳои олии ҷоннисории фарзандони миллат дар роҳи ҳимояи марзу буми хеш бар зидди аҷнабиён, ҷаҳонбинии харобиовари онон тавони мубориза бурдан, истодагарӣ карда тавонистан ва ғолиб омаданро дорад.

Дар ин раванд, рӯҳи миллӣ бо сифатҳои олӣ, муқоисашаванда ва озмудашуда ба давлати миллӣ ҳамчун ҷавшан хизмат мекунад. Ақидаҳои апологетикии сирф бегонапарастонаи террористӣ-экстремистии наҳзатия, ваҳҳобия, салафия, ихвония ва монанди инҳоро, ки бозигарони глобалӣ ва минтақавӣ ба мағзи ҷавонони тоҷик ворид сохта, онҳоро дар амалҳои террористӣ истифода менамоянд, фақат бо шуури миллӣ метавон хунсо ва нобуд кард.

Масъалаи тарбияи ҷаҳонбинии миллӣ, дар маҷмӯъ, ду субъекти асосӣ дорад: ҷомеа ва давлат.

Ба қисмати аввал, пеш аз ҳама, зиёиёни воқеан миллӣ дохил мешаванд. Дар шароити фавқулодаи таърихии мо тақдир даст дод, ки миллати ҳазорсолаи азияти бедавлатӣ кашида соҳиби давлати миллӣ гардад.

Пешвои миллат на танҳо давлати тоҷиконро асос гузошт, балки рӯҳи миллиро аз лиҳози назариявӣ ва сиёсиву амалӣ ҳамчун ҷаҳонбинии миллӣ эҳё кард, қувват бахшид. Аз ин имконоти таърихӣ синфи соҳибтафаккури мубориз бояд истифодаи аъзам намояд. Донад ва хулоса кунад, ки ояндаи миллат ва давлати миллӣ маҳз ва танҳо аз тарбияи ҷаҳонбинии миллӣ вобастагӣ дорад.

Аммо дар ҳар сурат масъули асосии ташкил ва роҳандозии тарбияи ҷаҳонбинии миллӣ давлати миллӣ ва тамоми зинаҳои сохторҳои давлатӣ мебошанд. «Нақши тарбиявии давлат нисбат ба бошандагони давлат иборат аз он аст, ки ҳар як нафарро аъзои давлат гардонад, ба хотири он ки онҳо (шаҳрвандон − С. Я.) мақсадҳои шахсиро ба мақсадҳои умумӣ (ҷамъиятӣ − С. Я.) табдил диҳанд, барои он ки бешуурии дағалро ба ангезаҳои иродатманди ахлоқӣ мубаддал созанд … шахсияти алоҳидаро ба тарзи зиндагии кулл сафарбар намоянд ва дар маҷмӯъ, ҷаҳонбинии кулл дар шуури ҳар як фарди алоҳида таҷассум ёбад» (Мысли и изречения. Составитель С. Х. Карин. Алма – Ата: 1964. − С. 311).

Муҳтавои таълимоти Пешвои миллат дар соҳаи тарбия, дар маҷмӯъ ва дар Паёми навбатӣ аз ҷумла дар он аст, ки тамоми фаъолияти ҷомеа, мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатӣ, мактаб, маориф, зиёиён ба бедор кардани ҳисси хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ равона карда шаванд. Муҳтаво ва ҳадафи кори тарбиявӣ дар ин самт моил кунонидан ба «худшиносии эътирофгардида»-и миллии ҳар як узви ҷомеа мебошад.

Натиҷаи ҳама гуна тарбия бояд муътақидгардонӣ ба идеяҳои давлати миллӣ бошад. Бидуни чунин дастоварди заҳматталаб ва мақсаднок раванди эъмори давлати миллӣ ва ҳифзи амнияти ҷомеа дар ҳар як марҳалаи таърихӣ зери суол хоҳад рафт.

Маҳз ба ҳамин хотир Паёми навбатии Пешвои миллат дар масъалаҳои рушди маънавиёти миллӣ ва давлати миллӣ ҳамчун роҳнамо хизмат мекунад.

 

С. ЯТИМОВ,
доктори илмҳои сиёсӣ,
узви вобастаи Академияи миллии
илмҳои Тоҷикистон

Бознашр аз маҷаллаи «Илм ва Ҷомеа»
№ 2 (24), соли 2021

 

АКС аз Хадамоти матбуоти Президенти ҶТ

 

Маҷаллаи «Vostok»-и Германия: «Даври панҷуми фаъолияти президентии Эмомалӣ Раҳмон» 

ДУШАНБЕ, 18.03.2021 /АМИТ «Ховар»/.Чанде пеш дар маҷаллаи «Vostok»-и Германия маколаи рӯзноманигори тоҷик, сармуҳаррири рӯзномаи «Садои мардум» Самариддин Асозода таҳти унвони «Даври панҷуми фаъолияти президентии Эмомалӣ Раҳмон»  бо забони олмонӣ ба чоп расид. АМИТ «Ховар» мақолаи мазкурро бо забони тоҷикӣ манзури хонандагон мегардонад.

Даври панҷуми фаъолияти президентии Эмомалӣ Раҳмон

Муҳимтарин рӯйдоди сиёсии Тоҷикистон дар соли 2020 интихоботи президентӣ ба ҳисоб мерафт, ки он 11 октябри соли 2020 мутобиқ ба Конститутсия, қонунҳои амалкунанда ва бо риояи маҳдудиятҳои марбут ба COVID-19 баргузор гардид. Новобаста аз вазъи муташанниҷ дар кишварҳои дӯст, интихоботи Тоҷикистон дар фазои орому субот баргузор шуд. Ҷиҳати назорати раванди интихобот нозирони байналмилалӣ аз Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ), Созмони Аҳдномаи амнияти дастаҷамъӣ (СААД), Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Созмони ҳамкории Шанхай (СҲШ), инчунин вакилон аз парлумонҳои кишварҳои дӯст даъват гардиданд.

Панҷ номзад аз ҷониби Комиссияи марказии райъпурсӣ ва интихоботи Ҷумҳурии Тоҷикистон (КМИР) ба ҳайси номзад ба президентӣ сабти ном шуданд. Дар баробари президенти амалкунанда Эмомалӣ Раҳмон, ҳамчунин номзадии Рустам Латифзода аз ҷониби Ҳизби Аграрии Тоҷикистон, Рустам Раҳматзода аз Ҳизби Ислоҳоти Иқтисодии Тоҷикистон, Мироҷиддин Абдуллоев аз Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон ва Абдуҳалим Ғафоров (Ғаффорзода) Ҳизби Сотсиалистии Тоҷикистон пешбарӣ гардида буданд.

Мутобиқи иттилои Комиссияи марказии райъпурсӣ ва интихоботи Ҷумҳурии Тоҷикистон, ҳозиршавии интихобкунандагон 85,39 дарсад ё 4,22 миллион райъдиҳандаро ташкил додааст. Нозирон бар он назаранд, ки ин нишондод аз ҳисси баланди иштироки аҳолӣ дар ҳаёти сиёсии кишвар гувоҳӣ медиҳад.

Эмомалӣ Раҳмон бо касби 3,83 миллион овози интихобкунандагон, ки 90,92 дарсадро ташкил медиҳад, аз нав Президент таъйин шуд. Ба ҷонибдории Рустам Латифзод 3,03 фоиз, Рустам Раҳматзода — 2,14, Абдуҳалим Ғафоров — 1,49 ва Мироҷиддин Абдуллоев 1,17 дарсад овоз доданд.

Ба ақидаи нозирони тоҷикистонӣ, теъдоди зиёди шаҳрвандон саҳми Президент Эмомалӣ Раҳмонро маҳз дар хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ дар соли 1997, таъсиси давлатдории миллӣ, раҳоии кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ, рушди иқтисод ва таҳкими сулҳу субот дар минтақа медонанд. Барномаи интихоботии Эмомалӣ Раҳмон пешрафти устувори иқтисодӣ, тақвияти нерӯи инсонӣ, ҳамчунин рушди соҳаҳои иҷтимоӣ-иқтисодии ҷамъият, сиёсӣ ва фарҳангиро фаро мегирад.

Тоҷикистон ҳамчун ҳамсояи наздики Афғонистон бо беш аз 1300 километр марзи тӯлонии муштарак дар минтақаи ҳассос ва нуқтаи муҳими рақобати геополитикӣ ҷойгир шудааст. Дар ҳафт соли охир рушди иқтисодиёти кишвар ҳар сол ба ҳисоби миёна 7 фоиз таъмин гардида, суръати афзоиши маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ (ММД) аз 45,6 миллиард сомонӣ (3,4 миллиард евро) ба 87,4 миллиард сомонӣ (6,5 миллиард евро) баробар шуд. Дар баробари ин, ҳаҷми умумии даромади буҷет қариб ду маротиба афзуда, аз 12 миллиард сомонии (890 миллион евро) соли 2013 ба 23 миллиард сомонӣ (1,7 миллаирд евро) дар соли 2020 баробар шуд. Бинобар зиёд шудани даромадҳо, маблағҳо барои беҳтарсозии соҳаи тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ, тақвияти муассисаҳои иҷтимоӣ, инчунин ҳимояи модару кӯдак равона гардиданд.

Дар натиҷаи тадбирҳои андешидашуда дар 7 соли охир ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ аз 10 миллиард сомонӣ (742 миллион евро) ба 27,5 миллаирд сомонӣ (2,04 миллиард евро) расид, ки танҳо соли 2019 се маротиба афзуд. Ҳиссаи саноат дар низоми ММД аз 12,6 дарсад ба 17,7 фоиз баробар шуд, ки ин нишондод барои роҳандозии соҳаҳои нави ҳамкорӣ бо сармоягузорони хориҷӣ дар бахшҳои саноати хӯрокворӣ, сохтмон, кӯҳӣ, коркарди металу минералҳо ва дигар ашёи хом шароити мусоид фароҳам овард.

Барономаи президентии Эмомалӣ Раҳмон то давраи соли 2027 идомаи мантиқии барномаи қаблӣ буда, дар он масъалаҳои баланд бардоштани самарнокии иқтисодиёт, тавсеаи занҷираи арзиш, афзоиши ҳаҷми истеҳсоли маҳсулоти дохила ва беҳтарсозии сатҳи даромаднокии аҳолӣ пешбинӣ шудаанд. Дар назар аст, ки даромади буҷет то соли 2027 нисбат ба соли 2020 ба андозаи 4,2 миллирд евро бештар аз ду маротиба афзоиш ёбад. Истиқлолияти энергетикӣ яке аз соҳаҳои муҳим ба шумор рафта, бо ба итмом расидани  сохтмони Нерӯгоҳи барқи обии “Роғун” Тоҷикистон  метавонад ҳамчун кишвари пешсафи содиркунандаи қувваи барқ дар Осиёи Марказӣ бошад. Тоҷикистон ба нерӯҳои барқароршаванда ва рушди “иқтисоди сабз” диққати махсус медиҳад, ки ин барои рушди бемайлони сайёҳии экологӣ бо зерсохтори шабакавӣ ва хизматрасониҳои сифатнок эҷод хоҳанд кард.

Барои Тоҷикистон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ пешбурди масъалаҳои тағйирёбии иқлим ва об муҳим арзёбӣ мегардад. Зери роҳбарии Президент Эмомалӣ Раҳмон кишвар бештар ба мавзӯи тағйирёбии иқлим, дар мисоли таъсиси Бунёди байналмилалии ҳифзи пиряхҳои бо мусоидати ЮНЕСКО ва СММ дар Осиёи Марказӣ талош мекунад. Дар зарфи 15 соли охир Тоҷикистон муштаракан бо давлатҳои узви СММ ва ниҳодҳои зертобеи он чанд ташаббуси барҷастаи глобалӣ, аз ҷумла “Соли байналмилалии оби тоза-2003”, Даҳсолаи байналмилалии “Об барои ҳаёт 2005-2015”, “Соли байналмилалии ҳамкориҳо дар соҳаи об-2013” ва Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, 2018-2028”-ро роҳандозӣ ва татбиқ намуд. Табиист, ки Тоҷикистон ба ҳама кӯшишҳои таъмини сулҳу субот дар Афғонистон низ таваҷҷуҳи махсус медиҳад.

Инчунин, Тоҷикистон мехоҳад ба гурӯҳи кишварҳои даромади иқтисодиашон миёна бипайвандад, ки вобаста ба ин дар самти ислоҳоти иқтисодӣ баъзе аз корҳо ба анҷом расонида шуданд. Бо гузаштан ба моделҳои нави рушди иқтисод бояд ҳадафҳои “Стратегияи миллии рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон барои давраи то соли 2030” татбиқ гарданд. Ҳадафи афзалиятноки ҳафтсолаи оянда таъмини рушди устувори иқтисоди миллӣ маҳсуб меёбад. Ба ин раванд бахши хусусӣ ба рушди иқтисод ҷалб мегардад ва тавассути бунёди корхонаҳои нави истеҳсолӣ, маҳсулоти ватанӣ бештар рақобатпазир ва содиршаванда хоҳад шуд.

Тоҷикистон дар арсаи байнламилалӣ ҳамчун кишвари пешбарандаи сиёсати хориҷии сулҳҷӯёна ва конструктивӣ эътироф гардидааст. Бо шарофати сиёсати хориҷии “дарҳои боз” муносибатҳои муфид ва мутақобилан судманди дуҷониба бо бисёр кишварҳои ҷаҳон барқарор шуданд. Ҳамгироии кишвар дар муносибатҳои байналмилалӣ ҳамчун омили муҳим ҷиҳати баланд бардоштани самаранокии иқтисодиёт ва оғози раванди саноатикунонӣ арзёбӣ мегардад. Тоҷикистон минбаъд низ барои идомаи тақвияти ҳамкорӣ бо ҳамсоякишварҳо дар соҳаҳои иқтисод ва сиёсати савдо қадамҳои ҷиддӣ мегузорад. 

 

«БАРОИ ПЕШРАФТИ ТОҶИКИСТОН ВА ЗИНДАГИИ ШОИСТАИ МАРДУМИ ОН!». Чуни аст ҳадафи асоси Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон

Вақте, ки мо дар мавриди ҳизби сиёсӣ ҳарф мезанем ва ё андеша меронем, бояд ин нуктаи бунёдӣ ҳамеша мавриди назар бошад, ки ҳизб ташкилоти ҷамъиятиест, ки бо мақсади таъмини иштироки шаҳрвандон дар ҳаёти сиёсии ҷомеа тавассути ташаккул ва ифодаи иродаи сиёсии онҳо, иштирок дар ҳамоишҳои сиёсиву ҷамъиятӣ, интихоботу раъйпурсиҳо, инчунин, ҳимояи манфиатҳои шаҳрвандон дар мақомоти ҳокимияти давлатӣ ва худидораи маҳаллӣ таъсис дода мешавад.

Ҳадафи асосии ҳизби сиёсӣ ин:

-ташаккул додани афкори ҷамъиятӣ;

-маърифати сиёсӣ ва тарбияи шаҳрвандон

-ифодаи назару андешаи шаҳрвандон доир ба масъалаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа, расонидани ин андешаҳо ба таваҷҷуҳи ҷомеа ва мақомоти давлатӣ;

-пешбарии номзадҳо дар интихоботи зинаҳои гуногун, вазифаҳои баландпояи ҳокимияти иҷроия, мақомоти қонунгузори ҳокимияти давлатӣ ва мақомоти маҳаллии ҳокимият аст.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон низ бо ибтикор ва тасмими Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар доираи ҳамин арзишҳои бунёдии демократӣ таъсис ёфт, ки дар марҳилаи хеле душвор ва мураккаби сиёсӣ ҷиҳати муттаҳид намудани қишрҳои гуногуни ҷомеа хизмати арзишмандеро анҷом дод.

Пешвои миллат, Раиси муаззами ҲХДТ дар суханронии худ дар Маҷлиси васеи Кумитаи иҷроияи марказии ҳизб, ки моҳи феврали соли 2019 баргузор гардид, доир ба зарурати таъсиси ҳизб ба таври хеле возеҳу равшан андешаҳои худро чунин  баён намудаанд: “Тавре дар хотир доред, ҳанўз дар айёми бисёр ҳассос — замоне, ки кишвари мо дар оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ месўхт ва мардум интизори паёми сулҳ буданд, зарурати таъсис додани ҳизби сиёсие пеш омад, ки бояд фарогири назару андешаҳои гурўҳҳои мухталифи ҷомеа бошад.

Моро зарур буд, ки мардумро дар меҳвари як мафкураи созанда муттаҳид намуда, ба мухолифату даргириҳои фоҷиабори сиёсӣ хотима бахшем.

Баъди таҳлили ҳамаҷонибаи вазъи сиёсии кишвар ва бо дарназардошти назару андешаҳои табақаҳои мухталифи ҷомеа ба хулосае омадем, ки тарҳи ҳизби нави сиёсиеро омода намоем, ки тавонад ҳизби ормонҳои мардумӣ бошад, дар меҳвари идеяи созандаи худ қишрҳои гуногуни ҷомеа – зиёиёну олимон, ҳунармандон, коргарону кишоварзон ва ҳатто рўҳониёнро муттаҳид созад.

Дар ин замина, тарҳи Ҳизби ХалқииТоҷикистонро, ки баъдтар вобаста ба таҳаввулоти сиёсии ҷомеа онро Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон номидем, омода сохтем ва фикр мекунам, ки иштибоҳ накардем.

Баъдтар, раванди муборизаҳои сиёсӣ дар ҷомеа собит намуд, ки аҳзоби сиёсие, ки барномаи худро бар асоси ақидаи як гурўҳи маҳдуди сиёсӣ, мисли атеизм ё исломгароӣ роҳандозӣ намуданд, муваффақ нагардиданд ва қисми зиёди ҷонибдорони худро аз даст доданд».

Пешниҳод ва назару андешаҳои Пешвои миллат, ки ифодакунандаи афкори қишрҳои мухталифи ҷомеа, мисли зиёиён, коргарону кишоварзон, соҳибкорон, рўҳониён, бонувон, ҷавонон буд, дар меҳвари ғояҳои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон қарор гирифт, ки ба ҳайси як омили муҳими муттаҳидкунанда нақши хеле бориз дошт.

Агар таърихро ҳамчун арсаи тағйироту руйдодҳои ҷамъиятӣ арзёбӣ намоем, пас дар даврони Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таҳкиму усувории пояҳои он нақши Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, ки бевосита бо ташаббусу роҳнамоии маънавию ғоявии Пешвои миллат ташаккул ёфт, хеле бузург ва барҷаста аст.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар шароити мушкили ҳаёти ҷамъиятии Тоҷикистон ташаккул ёфта, бо саъю талошҳои пайвастаи сарвари сиёсии худ дар роҳи таъмини сулҳу ваҳдати миллӣ, эҷоди низоми мукаммали давлатдории миллӣ, таъмини рушди муназзам ва устувори тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷомеа  дар байни мардум сазовори обрў ва эҳтироми шоиста гардид. Зери роҳбарии хирадмандонаи сарвари нобиғаи хеш, тавассути фаъолияти пурсамар, талошҳои созанда, ҳифзи манфиатҳои бунёдии мардуми ин сарзамин дар шароитҳои тақдирсози таърихӣ, ки ҷасорату матонати бемислро тақозо мекарданд, дар ҷомеа мақоми ҳизби роҳнаморо соҳиб шуд.

Комилан аён аст, ки Пешвои миллат, Сарвари муаззами ҳизб дар лаҳзаҳои хеле ҳассосу тақдирсози таърихӣ масъулияти бузурги бунёд ва таҳкими пойдевори низоми нави давлатдориро ба дўши худ гирифта, бо қабули қарорҳои муҳиму калидӣ, татбиқи воқеии онҳо дар як марҳилаи кўтоҳи таърихӣ кишварро аз хатари маҳвшавӣ наҷот доданд ва Тоҷикистон дар радифи кишварҳои фазояш амну ором ва рў ба тараққӣ қарор гирифт. Бешак ҳақ ба ҷониби он соҳибназароне аст, ки кору пайкори Роҳбари муаззами Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистонро дар радифи шахсиятҳои бузурге, ки дар тақдири миллат нақши муҳиму бориз доштанд, қарор додаанд.

Табиист, ки аксари ҳаводорон ва ё рақибони ҳизб гоҳҳо бо мақсади сабақомўзӣ ва баъзан аз рўи ҳасаду нотавонбинӣ пайваста ҷўёи посух ба саволе ҳастанд, ки омилҳои маҳбубияти ҳамешагии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ва Сарвари ҳизб аз куҷо маншаъ мегирад?

Дар умум ин омилҳоро ба се бахш метавон гурўҳбандӣ кард. Аввалан, ҲХДТ ҳамеша дар лаҳзаҳои мушкилу печидаи ҳаёти ҷамъиятӣ иродаи матини пешниҳоди аз чунин вазъиятҳо баромаданро бо ҳисси масъулияти баланд ба зиммаи худ гирифта, маҳбубияташро миёни мардуми ин сарзамин афзудааст. Агар тасвири ин лаҳзаҳоро дар оинаи таърих пеши назар орем ба хубӣ мебинем, онҳо лаҳзаҳое буданд, ки дар бисёр мавридҳо ҳисси ноумедию ҳаросро дар кунҷи дили бештари мардум ҷой медоданд, вале боз ҳам ҳамон иродаи масъулиятшиносию ташаббускории ҳизб онҳоро ба уммеду бовармандӣ нисбати имрўзу ояндаи давлатамон ҳидоят мекард. Мисолҳо дар ин маврид хеле зиёданд ва аз намунаҳои равшани он посухи муносиби ҷомеаи мо ба гурўҳҳои иртҷоие, ки мехостанд сулҳу ваҳдати миллиро халалдор сохта, дар ҷомеа тухми нифоқу хушунатро сабз кунанд ва ё агар аз гузаштаи начандон дур мисол орем, таҳдиди вусъатталабонаи вабои ҳамагири COVID-19 ба шумор меравад, ки рақибони сиёсии мо мехостанд аз он як ҳангомаи сиёсӣ созанд. Дар ин маврид ҳам, бо такя аз таҷрибаи андухтаи ҷомеасозии амалгароёна Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон тавонист бо дастури Раиси муаззами худ, мардумро дар атрофи ҳукумат муттаҳид созад ва тадбирҳои судмандро роҳандозӣ намояд. Дар баробари тадбирҳои андешидашуда, инчунин, иқдомҳои шуҷоатмандонаи Пешвои миллат, ки дар дар марҳилаҳои хуруҷи ин вабои ҳамагир дар байни мардум қарор доштанд, асари тарсу ноумедиро аз байн бурд. Ин қазия бозгўи он аст, ки дар ҳоли таъмини иттиход ва ҳамраъйии ҷомеа, низоми амниятии кишвари мо алайҳи чунин хатарҳо ҳамеша пойдор ва устувор бошад.

Омили дигари ҳамеша дар атрофи арзишҳову ғояҳои созандаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон самимона муттаҳид шудани мардуми кишвар ба он бастагӣ дорад, ки арзишҳои олии ватанпарварӣ, инсондўстӣ, илммеҳварӣ ва аз ҳама муҳим арҷ гузоштан ба таърихи фарҳанги ғановатманди миллӣ, аз арзишҳои меҳварии ҳизби мо маҳсуб мешавад. Яъне талошҳои дар канори мардум будани ҳизб танҳо ба хотири ба даст овардани имиҷи сиёсӣ набудааст, балки чунин амал аз сиёсати мардумсолории Роҳбари муаззами он ва ғояҳои бунёдиву барномавии ҳизб сарчашма мегирад.

Бинобар ин, Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ва Сарвари онро кулли сокинони кишварамон ба унвони «мардумӣ» эътироф кардаанд ва дар асоси иродаю боварии самимӣ атрофи онҳо муттаҳид мешаванд. Зеро унсури асосии мутаҳидсозию ба фаъолияти созанда раҳнамун сохтани ҷомеа пеш аз ҳама, дар асоси дарку амалисозии талаботу манфиатҳои мардум ба даст меояд. Далели барҷастаи чунин иқдоми наҷиб, яъне ҳамеша дар байни мардум будан, зимни сафару мулоқотҳои Раиси муаззами ҳизб ба тамоми гўшаву канори кишвар, пайваста ба назар мерасад. Чунин тарзи муносибат имконияти амиқ дарк намудани талаботу манфиатҳои қишрҳои гуногуни ҷомеаро фароҳам меорад, ва ин ғамхориро ба таври воқеӣ эҳсос мекунанд, бо чашми худ мебинанд ва шарики фаъоли ташаббусҳои созандаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон мешаванд.

Омили дигаре, ки дар татбиқи ҳадафҳо нақши калидӣ дорад, қонеъ гардонидани ниёзҳои мардуми кишвар, роҳандозии ташаббусҳо дар бахши иқтисодӣ ва иҷтимоии кишвар аст, ки мақсади ниҳои аз он баланд бардоштани сатҳи некуаҳволӣ ва таъмини зиндагии шоистаи мардум мебошад.

Ба шарофати саҳми сазовори Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар дигаргуниҳои ҳаёти ҷомеаи муосир суботи макроиқтисодӣ ва рушди иҷтимоию иқтисодии кишвар, аз ҷумла рушди устувори тамоми соҳаҳои иқтисоди миллӣ таъмин гардида, дар давраи татбиқи барномаи қаблии фаъолияти он ҳаҷми маҷмўи маҳсулоти дохилӣ (ММД) қариб 2 маротиба афзоиш ёфт. Дар натиҷа, сатҳи камбизоатии аҳолӣ дар кишвар аз 41 фоизи соли 2011 то 30 фоиз дар соли 2020 коҳиш дода шудааст.

Мақсади асосии ҳизби мо дар бахши иқтисод фароҳам овардани шароити мусоид барои зиндагии шоиста, таъмини ҳифзи иҷтимоӣ, фароҳам овардани заминаҳо барои таҳкими неру ва қобилияти ҳар як шаҳрванд мебошад. Тавре, ки дар Барномаи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон сабт шудааст, минбаъд низ ба масъалаҳои нигоҳ доштани суботи макроиқтисодӣ, таъмини амнияти энергетикӣ ва ғизоӣ, рушди афзалиятноки соҳаҳои истеҳсолот, тавсеаи сармоягузории дохиливу хориҷӣ, рушди инфрасохтори мамлакат ва табдили он ба кишвари транзитӣ, таъмини шуғли пурмаҳсул ва таъсиси ҷойҳои нави корӣ, инчунин, идомаи ислоҳоти сохторӣ дар соҳаҳои мухталифи иқтисодиёт чораҳои таъхирнопазир ва амалӣ афзалияти бештар дода мешавад.

Нуктаи муҳимми дигаре, ки дар барномаи ҳизб омадааст, таъмини рушди баробари минтақаҳои кишвар аст. Яъне, Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар барномаи амалии худ рушди баробари ҳамаи минтақаҳои кишварро пешбинӣ менамояд. Тавре маълум аст, ҳатто дар даврони Шўравӣ, ки имкониятҳои иқтисодӣ ва молиявӣ хеле густурда буданд, нобаробарии рушди минтақаҳои кишвар баръало эҳсос мешуд. Аммо, ҳоло ҳизби мо дар доираи сиёсати созандаи Роҳбари муаззами хеш ҳадаф гузоштааст, ки ин масъаларо дар меҳвари фаъолияти хеш қарор диҳад.

Дар баробари ин, як силсила омилҳои дигаре низ мавҷуданд, ки боиси маҳбубияту эътибори ҳизб гардидаанд, вале мутаассифона дар доираи як мақола шарҳу тавзеҳ додани он ғайриимкон аст.

Соли 2020 барои кулли мардуми Тоҷикистон, бахусус, аъзои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон соли санҷишҳои таърихӣ буд. Зеро дар таърихи даврони истиқлолияти кишвар нахустин маротиба дар як сол ду маъракаи муҳими сиёсӣ, интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Иоҷикистон ва интихоботи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сурат гирифт.

Мо шоҳиди он будем, ки буҳрони иҷтимоииву иқтисодӣ, паҳншавии бемориҳои сироятӣ ва дар натиҷаи он барҳам хўрдани низоми хамкориҳои байналмилалӣ, ки ҷаҳонро фаро гирифта буд, боиси ноором гардидани фазои сиёсии баъзе кишварҳо гардид. Сиёсатмадорон ва коршиносони тамоми дунё ба Тоҷикистон нигарон буданд, ки мардуми кишвар дар ин вазъи мураккаб маъракаҳои сиёсиро чи гуна ва бо кадом руҳия баргузор менамоянд.

Хушбахтона ин чорабиниҳои муҳими сиёсӣ дар сатҳи баланд доир гардида, мардуми мамлакат бо як иттиҳоду ҳамраъйи бори дигар собит намуданд, ки ҷонибдори сиёсати созандаи Пешвои миллат буда, ба ояндаи дурахшон ва фазои амну ороми кишвари хеш овоз медиҳанд.

Интихоботҳои гузашта муайян намуд, ки Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба яке аз ҳадафҳои калидии худ, маърифати сиёсии ҷомеа ноил гардида, тайи солҳои охир фарҳанги сиёсии шаҳрвандон дар сатҳи зарурӣ тақвият ёфтааст ва онҳо мавқеи худро мустақилона ва бидуни фишору таъсиррасонии беруна муайян менамоянд. Маҳз боло рафтани шуури сиёсии мардум моро водор ба он месозад, ки фаъолиятҳои таблиғотиро вусъат бахшида, дар татбиқи ғояҳои созандаи ҳизб саҳмгузор бошем.

Интихоботи Президенти кишвар собит намуд, ки Раиси муааззами ҳизбамон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз маҳбубияти хоссае миёни ҷомеа бархурдоранд. Маҳз ҳамин маҳбубияти Пешвои миллат ва Раиси муаззами ҳизб омили асосии мувафақияту комёбиҳои Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад, ки инро тамоми ҷомеа эътироф менамояд.

Дар Барномаи пешазинтихоботии Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, ки барои солҳои 2020-2025 қабул гардидааст ва самтҳои афзалиятноки пешрафти кишвар ва фаъолияти ҳар яки моро муқаррар менамояд, ба масъалаи таҳкими истиқлолияти давлатӣ, ваҳдату ягонагӣ ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ аҳамияти аввалиндараҷа дода шудааст. Дар он гуфта мешавад, ки “Вазифаи ҲХДТ дар иртибот ба фазои басо мураккаб, печида ва зудтағйирёбандаи ҷаҳони муосир, вазъи геополитикии сайёра ва минтақа афзудани тамоюлҳо ва хатарҳои терроризм, экстремизм, муомилоти ғайриқонунии маводи мухаддир, қочоқи силоҳ ва дигар ҷиноятҳои муташаккили фаромиллӣ дар минтақа аз он иборат аст, ки баҳри таҳкими истиқлолияти давлатӣ, суботу амнияти миллӣ, ваҳдати миллӣ, ягонагии халқи Тоҷикистон ва рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳамеша талош намояд”.

Маҳз ҳамин муқаррарот бояд маҳаки асосии фаъолияти моро дар фаъолиятҳои минбаъда ташкил диҳад.

Соли оянда мо 30 – солагии истиқлолияти давлатии Ҷумурии Тоҷикистонро таҷлил мекунем. Бинобар ин, ҳамаи чорабиниҳои оммавию сиёсӣ бояд ба таҳкими истиқлолият, ваҳдати миллӣ ва суботи ҷамъиятиву сиёсӣ мусоидат намоянд. Ин масъаларо ҳар як корманди масъули ҳизб, аъзо ва ҷонибдорони он бояд дар мадди назар дошта бошанд, таваҷҷўҳи дигар табақаҳои иҷтимоӣ ва доираҳои сиёсиро бо ин масъалаи ҳаётан муҳим ҷалб намоянд.

Нақши аҳзоби сиёсӣ, бахусус мавқеъ ва мақоми Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон, ки дар ҷомеа нуфузи хосса дорад, барои солимгардонии афкори мардум ва ба самти муайян сафарбар намудани онҳо аҳамияти аввалиндараҷа касб мекунад. Дар ин росто, ҳадафи аслии ҳизби мо ҷалби мардум ба корҳои созандагию бунёдкорӣ, таҳкими сулҳу субот ва таъмини зиндагии шоистаи сокинони кишвар мебошад.

Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар тўли фаъолияташ пастию баландиҳо, мушкилоту проблемаҳо ва дастоварду пирўзиҳои зиёдеро дидааст. Имрўз таҳти сарварии Пешвои миллат муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон ба як ниҳоди тавоное табдил ёфтааст. Дар сафҳои он қариб 500 ҳазор нафар аъзо муттаҳид гаштааст. Ин неруи қудратманд боз садҳо ҳазор нафар ҷонибдор дорад. Ҳамин аст, ки дар интихоботҳо аз ҷонибдорӣ ва дастгирии аксарияти мардум бархўрдор мешавем. Мо бояд ба ин неруи бузург такя намоем ва пайваста кўшиш ба харҷ диҳем, ки бо фаъолияти созандаву бунёдкоронаи худ дар ҷомеа эътибор ва маҳбубият дошта бошем. Аз дастовардҳои худ саргарм нашавем ва бо меҳнати суботкорона дар пайи ислоҳи камбудиҳо бошем. Бояд ин нуқта ҳамеша мавриди назар бошад, ки ҷомеа хамеша ба пешравӣ ва таҷдид ниёз дорад, мо низ ҳанўз камбудиҳо зиёде дорем, ки дар ҳалли онҳо бояд талош намоем. Аз фаъолияти худ ҳаргиз қонеъ набошем ва вобаста ба рушди ҷаҳони муосир дар фаъолияти худ тарзу усулҳои навро истифода намоем.

Рушду нумўи ҳаёти ҷамъиятӣ дар асоси равияҳои гуногуни сиёсиву мафкуравӣ, эътироф нагаштани афкори сиёсии ҳеҷ кадом аз ҳизбу ҳаракатҳо, иттиҳодияҳои ҷамъиятию динӣ ва созмонҳои дигар ба сифати мафкураи давлатӣ аз дастовардҳои муҳиме мебошанд, ки татбиқи меъёрҳои демократӣ ба он ноил гаштем. Бояд тазаккур дод, ки ҲХДТ мутобиқи талаботи Конститутсия, қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ” ва дигар санадҳои ҳуқуқӣ фаъолият карда, аз тариқи намояндагонаш дар ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ иштирок менамояд.

Дар Барномаи амали Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон ҳамаи паҳлўҳои ҳаёти ҷамъиятию сиёсӣ, иқтисодию иҷтимоӣ ва фарҳангии ҷомеа инъикоси худро ёфтааст. Мушкилоти мардум дар маркази таваҷҷуҳи ҳизб қарор дошта, барои ҳаллу фасли он аъзои ҳизб ва созмонҳои ҳизбӣ бояд ҳамеша тадбирҳои муассир андешанд. Ҳам вакилони мардумӣ аз фраксияи Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар парлумон ва ҳам кормандони масъули ҳизбии мо бо интихобкунандаҳо пайваста мулоқотҳо доир намуда, аз мушкилоту ниёзмандиҳои мардум огоҳ шаванд.

Дар ҳар як ташкилоти ҳизбии шаҳру навоҳӣ қабулгоҳҳои ҷамъиятӣ фаъол ҳастанд, ки онҳо низ ҳар кадом муроҷиату пешниҳоди корафтодаҳоро омўхта барои баррасӣ ва чорабинӣ ба ташкилотҳои дахлдор равона мекунанд. Ин самти кор яке аз бахшҳои асосии фаъолияти ҳизб маҳсуб гардида, бояд ҳамеша мавриди назар қарор дода шавад. Ҳизби мо ҳамеша ва дар ҳама ҳолат бояд дар байни мардум ва шарики ғаму шодии онҳо бошад. Зеро таъкиди Пешвои миллат, Раиси муаззами ҳизб муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста таъкид менамоянд, ки ”Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон зодаи истиқлоли кишвар буда, аз умқи мардум реша мегирад ва он ҳимояи манфиатҳои халқро ҳадафи асосии худ қарор дода, барои саодати халқ ва ободии ватан саъю талош меварзад”.

Тавре, ки дар оғози матлаб ёдовар шудем, Сарвари муҳтарами ҳизб Эмомалӣ Раҳмон дар марҳилаҳои аввали таъсиси он иброз дошта буданд, ки мақсади асосӣ аз созмон додани ин ҳизб муттаҳид кардани он нерўи пешқадам ва тавонои ҷумҳурӣ буд, ки ба хотири барпо кардани давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ, ҷомеаи аз ҷиҳати иқтисодиву иҷтимоӣ мутаррақӣ ва шароити арзандаи ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ талош варзад. Барои анҷом додани чунин рисолати пурифтихор ҳар як аъзои ҳизб бояд масъулияти бузург эҳсос кунад ва дар навбати худ вазифадор аст, мардумро барои чунин амри хайру созанда, ки ободии кишвар ва амнияти ҷомеа аз он вобаста аст, ташвиқу сафарбар намояд. Чунки шиори мо “Барои пешрафт ва зиндагии шоистаи мардум” аст ва мо ҳамеша ба он содиқ хоҳем буд.

                                                                Абдуҷаббор АЗИЗӢ,
                                                           Муовини аввали Раиси
                                                  Ҳизби Халқии Демократии Тоҷикистон

                                                  АМИТ «Ховар», 10 декабри соли 2020

 

 

МАСЪАЛАҲОИ ЗАБОНШИНОСИИ МИЛЛӢ ДАР ТАЪЛИМОТИ ПЕШВОИ МИЛЛАТ. Мақолаи доктори илмҳои сиёсӣ, узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон С. Ятимов

ДУШАНБЕ, 07.10.2020. /АМИТ «Ховар»/. Забон аз қадимтарин замонҳо то ба имрӯз муҳимтарин далели рӯҳи инсонӣ, воситаи асосии муоширати байни одамон, табодули захираҳои маънавӣ ва омили аслии пешрафти тамаддунҳо мебошад. Ва то  вақте ки ҷомеаи инсонӣ ҳаст, бо чунин сифатҳо боқӣ хоҳад монд.

Забон ҳамчун зуҳуроти ҷамъиятӣ, натиҷаи фаъолияти интеллектуалӣ, вокуниши одам ба ҳодисаҳои табиат, ҷамъият ва тафаккур аст.  Он хотираи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии миллат мебошад. Неруест, ки қудрат ва тавоноии худро дар ҷараёни ниҳоят мураккабу пурпечу тоби таърихӣ, ки аз муборизаҳо, бурду бохтҳо ва садоқату хиёнатҳо иборат аст, ба намоиш мегузорад.

Майдони набарди забонҳо майдони сиёсӣ аст. Дар ин набард, маъмулан забони гурӯҳҳо, табақаҳои ҷамъиятӣ, синфҳо ва ҳизбҳое, ки аз ҳокимияти сиёсӣ бархӯрдоранд, пирӯз мегардад. Забони ҳоким ҳамчун муҳимтарин абзори сиёсати давлат рафта-рафта чархро дар доираи қаламрави муайяни забонӣ оламгир мекунад.

Бисёр иттифоқ афтодааст, ки дар ҳолати адами қудрати сиёсӣ ҳатто забонҳои дорои собиқаи бузурги фарҳангӣ, захираи фарогири луғавӣ, сохти пурқувват ва озмудашудаи грамматикӣ, фонетика ва хосияти ниҳоят ҷаззоби орфоэпӣ аз байн рафтанд.

Аломатҳои номбаршуда дар роҳи ҳамвор, ҳолати абстракт, рукуди сарбастаи мантиқи семантикӣ, зарфияти маҳдуди ифодаи муҳтаво ва зуҳуроти ҳодисаҳои табиат, ҷамъият ва тафаккур пайдо намешаванд.

Қудрати забон – қудрати миллат ва намунаи олии дараҷаи рушди диалектикии ҳаёти сиёсию фарҳангии он дар тӯли ҳазорсолаҳост. Мусаллам аст, ки забон, фарҳанг ва тамаддуни миллӣ бидуни собиқа ва таҷрибаи давлатдорӣ, яъне пуштибонии сиёсӣ имкони такомул надоранд.

Неру ва тавонмандие, ки забон  дар тӯли ҳаёти инсон, дар фазо ва вақт нишон медиҳад, ифодакунандаи назарияи инъикос мебошад. Ҳамин тариқ, воқеият сабабгори пайдоиши мафҳумҳо аст. Мафҳумҳо, истилоҳот ва дефинитсияҳо вақте шакл мегиранд, ҳуқуқи зиндагӣ пайдо мекунанд, ки  ҳастӣ ё ниёзҳои ба он алоқамандро бо таркибҳои овозӣ дар худ таҷассум намоянд.

Ҳамзамон бо ин, қобилияти чунин инъикос дар сохтани дунёи нав, дунёи идеалӣ низ зуҳур меёбад. Он марбут ба мақсадгузорӣ, аз ҷумла,  таъсиси давлати миллӣ, ба вуҷуд овардани дунёи маънавӣ, фарҳанг ва маданияти миллӣ мебошад.

Дар тӯли таърих миллат (хонда шавад забон) ба сахттарин муқобилият ва гоҳо ҳатто тааррузи аҷнабиён ва душманони дохилии ҷонибдори бегонагон рӯ ба рӯ мегардад. Забони миллӣ вақте аз ин набард солим, бегазанд ва пурқувват бадар меояд, агар мардум, махсусан зиёиёни фидокор зарфият ва масъулияти ҳимояи манфиатҳои миллиро ба уҳда бигиранд ва амал кунанд.

Иқдоми ҷавонмардонаи Пешвои миллат барои эълони соли бузургдошти Имоми Аъзам, ҳамчун чеҳраи баргузидаи миллӣ, аз ҷасорати ин пири тариқат барои ҳимояи забони модарӣ, ҳувият ва асолати миллии тоҷикон сарчашма мегирад. Маводи таърихӣ шаҳодат медиҳад, ки ӯ бо дониш, ақлу заковат, далерӣ ва матонат ғосибонро маҷбур кард то бо эътироф кардани забон ба миллаташ низ эҳтиром гузоранд. Маҳз бо чунин сифатҳо забон ҳамчун организми зинда ва субъекти муносибот шинохта мешавад.

Забони комил қудрати фаъоли таъсиррасонӣ, дигаргунсозӣ ва ба тарзи диалектикӣ эҳё намудан, таҳаввулот ва пешрафти миллатро дорад. Дар тӯли таърих забони тоҷикӣ барои соҳибзабонон ҳамин гуна хизматро ба ҷо овардааст. Ва бо ин аломатҳо аз сарчашмаҳои муҳимми омӯзиши рӯзгори миллат гаштааст.

Забоншиносии тоҷик, ҳамчун соҳаи илм, марҳалаҳои гуногуни таърихиро дар бар мегирад. Тибқи он, дар ҳар давра масъалаҳои  ташаккул ва инкишофи лингвистика, лексикология, грамматика, забону услуби асарҳои  бадеӣ ва дигар масъалаҳои  қобили таваҷҷуҳи забонӣ мавриди  омӯзиш, таҳлил ва баррасӣ  қарор гирифтаанд.

Муборизаи устод Садриддин Айнӣ дар масъалаи воқеияти таърихӣ доштани миллати тоҷик аввалин набарди муваффақонаи забоншиносии тоҷик дар давраи нави таърихӣ буд. Дар ин мубориза се омил нақши давлатсозиро иҷро кардааст: якум, таърихи зиёда аз панҷҳазорсолаи миллати тоҷик бо забон ва фарҳанги оламшумули он, дуюм, шахсияте бо донишҳои энсиклопедӣ дар масъалаҳои таърих, забон, адабиёт, этнография, антропологияи миллати тоҷик ва мардумони минтақа, сеюм, сифатҳои ватанхоҳонаи худи Садриддин Айнӣ −  ҷасорат, мардонагӣ, рӯинтанӣ,  сарсупурдагӣ ва шинохти хеш ҳамчун вориси ҳақиқии  миллати тоҷик. Ин омилҳо дар якҷоягӣ сабабгори нотавонӣ, ақибнишинӣ ва оқибат мағлубияти  душманони асолати миллати тоҷик ва забону фарҳанги он гардиданд.

Замони истиқлоли давлатӣ аз лиҳози сиёсӣ, ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ, илмиву фарҳангӣ беҳтарин шароитро барои рушду нумӯи забон ва забоншиносии тоҷик фароҳам овард. Он, барҳақ, ба ҷонфидоӣ, суботкорӣ, ташаббус, кӯшишу ғайрати дар таърихи миллати тоҷик бесобиқаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон марбут аст.

Агар Исмоили Сомонӣ ҳамчун асосгузори аввалин давлати тоҷикон ва ҳомии забон, илм, маърифат, маданият, фарҳангу адаби миллати тоҷик маъруф гашта бошад, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз бузургтарин абармардони таърих аст, ки на танҳо давлати навини тоҷиконро дар шароити ниҳоят мураккаб ва фоҷиабори ҷанги таҳмилии дохилӣ, парокандагии миллӣ, рақобати шадиди геополитикӣ асос гузошт, балки дар роҳи эҳё ва ҳифзи арзишҳои миллӣ − таърих, забони модарӣ, маданият, фарҳанг, фидокориҳои бемисл нишон дод. Бо ибораи дигар, баробар бо наҷоти миллат нақши  наҷотбахши забони ӯро низ ба ҷо овард.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо ташаббусҳои шахсӣ тавассути Конститутсия, қонунҳои конститутсионӣ, дигар меъёрҳои ҳуқуқӣ ва иқдомоти баробар ба онҳо мақом ва нуфузи забони модариро дар баландтарин поя гузошт. Донистан ва дар фаъолияти расмии давлатдорӣ, муносиботи байналхалқӣ  афзалият бахшидан ба онро аз муҳимтарин вазифаҳои хизматчиёни давлатӣ, шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон эълон кард. Дар замони раҳбарӣ – давлатдории муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон забони тоҷикӣ ба манзалати фарогиру устуворе соҳиб гардид, ки дар тӯли таърихи чандҳазорсолаи мардуми тоҷик забони модарии мо дар чунин манзалат намеистод ва истода ҳам наметавонист.

Пешвои миллат дар китобу мақолаҳои илмӣ, суханрониҳои сиёсӣ, гуфтугӯҳои мустақим бо аҳли зиё ва мардум муҳимтарин масъалаҳои забоншиносии тоҷикро мавриди омӯзиши дақиқ, таҳлилу арзёбии амиқ қарор дод. Боиси ифтихор аст, Роҳбари давлат дидгоҳи хешро бо забони шево, лаҳни гуворо, барои омма фаҳмо, бо истифода аз далелҳои раднопазири таърихӣ ва санъати бузурги сухандониву суханварӣ иброз медорад.

Дар таҳқиқоти Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муҳимтарин масъалаҳои забон ҳамчун ҳодисаи ҷамъиятӣ, омилҳои иҷтимоии пайдоиш, ташаккул ва рушди забони модарӣ, муносибати забон ба сиёсат, иқтисодиёт, фарҳанг, нақши он дар хештаншиносӣ, худшиносии миллӣ ва пешрафти ҷомеа, таъмини ваҳдат, амнияти миллӣ, забон ва ҳусни баёни адибони классик ва муосир мавриди омӯзиши илмӣ қарор гирифтаанд.

Инҳо аз масъалаҳое мебошанд, ки предмети таҳқиқоти моро дар доираи рисолаи мазкур дар бар мегиранд.

 МЕТОДИ ТАЪРИХӢ ВА ТАҲҚИҚИ МАСЪАЛАҲОИ ЗАБОНШИНОСӢ

Дар маҷмӯъ, забоншиносӣ ҳамчун илм дар натиҷаи омӯхтани таърихи халқу миллатҳо арзи вуҷуд кардааст.

Ҳамчуноне ки барои донистани табиати инсон этнография, география, археология ва физиология аҳамияти басо муҳим доранд, барои дарки онтологии забоншиносӣ донистани таърихи забон ҳамин гуна нақшро мебозад. Ба ибораи дигар, «бе муносибати таърихӣ нисбат ба далели забон илм дар бораи забон вуҷуд дошта наметавонад» (А. С. Чикобава).

Ҳангоми таҳқиқи зуҳуроти марбут ба забон методҳои гуногуни таърихӣ истифода мешаванд. Методи таърихӣ-мантиқӣ яке аз онҳо ба шумор меравад. Арзишмандии объективӣ ва онтологии усули зикргардида иборат аз он аст, ки пайдоиш, инкишоф ва камолоти объекти омӯзиш аз оғоз, зина ба зина мавриди таҳқиқ қарор дода мешавад.

Дар чаҳорчӯбаи методи таърихӣ мундариҷаи омӯзиш ҷаҳони мушаххаси зуҳуротро ошкор месозад. Услуби мантиқи онро бо асоснок кардани алоқамандиҳои дохилӣ пурра мегардонад, тафсир менамояд (Ниг. Лысманкин Е.Н. Историческое и логическое в учении об общественно-экономических формациях//Проблемы социального познания. ­− М.: 1984).

Дар таҳқиқоти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин талабот ҳамчун асоси воқеӣ барои далелнок кардани назарияи пайдоиш ва рушду нумӯи предмети омӯзиш − забони тоҷикӣ  истифода мегардад: «Забони зиндаи тоҷикии форсии дарӣ идомаи таърихии ҳамон забонест, ки бо он «Авасто»-ро навиштаанд, ҳамон забонест, ки «Худойнамак»-у «Таърихи мулуки Аҷам»-ро навиштаанд, ҳамон забонест, ки бо такомулу таҳаввулаш дар даврони ислом «Шоҳнома»-ву «Маснавии маънавӣ»-ро навиштаанд, ҳамон забонест, ки дар ҷомеаи шӯравӣ ба ҳар навъе аз буҳрони фарҳангӣ худро ба саломат то истиқлолияти фарҳангиву сиёсӣ расонд ва ҳатто тавонист давоми сарнавишти соҳибашро бо қалами Айниву Турсунзода ва аллома Ғафуров бинависад» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 139-140).

Мақсади асосии илм муайян кардани воқеият мебошад. Ба хотири дарки  объекти омӯзиш, яъне мураккабтарин падидаи олами ҳастӣ − забон истифодаи усули таърихиву фарҳангӣ тавъам бо методи мантиқӣ имкони озоди таҳқиқи фарзияҳои пайдоиш ва инкишофи лафзи модариро фароҳам меоварад. Зинаҳои рушду камолот ва нерумандии забонро бо дарназардошти замону макон ва ҳадафи таҳқиқро барои дарки беҳтари хонанда равшан месозад: «Забони нобу шево ва ширину шоиронаи тоҷикӣ ҳанӯз дар дарбори Тоҳириёну Саффориён, сипас дар дарбори Сомониён чун забони идораи давлату коргузории вазоратхонаҳо ривоҷ пайдо карда буд» (Ҳамон ҷо. ­− С. 193).

Ин масъала аз ҷониби академик Бобоҷон Ғафуров ба чунин тарз таъкид мегардад: «Хуллас, дар асрҳои IХ-Х дар Мовароуннаҳру Хуросон умумияти азими этномадание ташаккул ёфт, ки давлати Тоҳириён, Саффориён ва алалхусус, Сомониён тақрибан пурра ба ҳайъати он дохил мешуданд» (Б. Ғафуров. Тоҷикон: Таърихи қадимтарин, қадим, асрҳои миёна ва давраи нав. – Душанбе:  Дониш, 2008. ­− С. 375).

Илова ба ин, аллома Бобоҷон Ғафуров таърихи пайдошавии вожаи «тоҷик» ва хосияти фарқкунандаи  рӯҳиву равонии ин  миллатро ҳамчун аломати фарқкунандаи қавмию нажодии он бо истинод ба сарчашмаҳои таърихӣ чунин таъкид месозад: «Ин умумияти этникӣ фақат дар миёнаҳои асрҳои Х-ХI ва ё худ дар нимаи аввали асри ХI соҳиби ном шуд. Ба қавли Байҳақӣ, соли 1043-44 яке аз муқаррабони султон гуфтааст: «Мо, ки тозик ҳастем…» То ин дам «тозӣ» гуфта, арабҳоро дар назар доштанд. Худи ҳамон Байҳақӣ ривоят мекунад, ки дар муҳорибаи назди Дандонақон (1040) ҳиндуву арабу курдҳо фирор карданд ва танҳо сарбозони тозик бо ҷасорат ҷангиданд.  Хуллас, дар нимаи аввали асри ХI истилоҳи «тоҷик» номи он халқе гардид, ки дар Осиёи Миёна ва Хуросон ташаккул ёфт» (Ҳамон ҷо. − С. 375).

Муаллифи китоби «Тоҷикон», ки барҳақ, аз ҷониби Сарвари давлат ба унвони олии Қаҳрамони Тоҷикистон мушарраф гардидааст,  дар баробари зикри далелҳои таърихӣ доир ба ҷараёни шаклгирии истилоҳи номи халқ, сифат ва маънавиёти фарқкунандаи ин падидаи этникиро низ ёдовар мешавад.

Кӯшишҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар масъалаҳои хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ аз таъкиди бевоситаи дарки аҳамияти забони модарӣ оғоз мегарданд. Сарвари тоҷикон ба ин масъала аз нигоҳи фарҳангӣ муносибат карда, назарияи худро нисбат ба масъалаҳои забоншиносии тоҷик бо истифода аз методи муқоисавию таърихӣ асоснок мекунад.

Ҳангоми омӯзиши назарияи Роҳбари давлат дар хусуси ҷанбаҳои таърихи тамаддуни миллати хеш суханони забоншиноси маъруфи немис Я. Гримм ба хотир мерасанд. Ӯ гуфтааст: «Забони мо таърихи мо мебошад». Ва дар асарҳои худ «Грамматикаи немисӣ», «Таърихи забони немисӣ»,  ки ба масъалаҳои омӯзиши забоншиносии таърихӣ бахшида шудаанд, махсус таъкид мекунад: – «Барои аз лиҳози таърихиву маданӣ бозсозӣ кардани халқҳо дар муқоиса бо устухонҳо, силоҳ ва қабрҳо, шаҳодати зиндае вуҷуд дорад – он забони ӯст» (J. Grimm. Geschichte der deutschen Sprache.  1880. – Р. 4.).

Ҳамин тариқ, дар илм мафҳуми забоншиносии палеонтологӣ пайдо шудааст, ки тавассути расидан ба умқи калима ва этимологияи он фарзияҳои гуногуни таърихӣ мавриди санҷиш, муқоиса ва хулосабарорӣ қарор мегиранд, ки онро метавон археологияи лингвистӣ низ номид.

Пешвои миллат дар таҳқиқи масъалаҳои забоншиносӣ принсипи таърихиятро тавъам бо методи системавӣ ва сохториву функсионалӣ муваффақона истифода бурдааст. Маҷмӯи чунин муносибат ба арзёбии муҳимтарин қисмати сарнавиштсози халқ имкон додааст, ки «имрӯза дар гузашта» бо далелҳои эътимодбахши дар муддати садсолаҳо тасдиқгардида исбот карда шавад: – «Тоҷикон дар миёни халқияту миллатҳои сершумори олам аз ҷумлаи мардуми соҳибтамаддуне мебошанд, ки забони чандинҳазорсоларо маҳфуз дошта, имрӯз низ шеъри Рӯдакӣ, Фирдавсӣ, Носири Хусрав, Саноӣ, Ҷалолиддини Балхӣ ва садҳо нафар шоирону адибони гузаштаро озодона мефаҳманд ва дар гуфтугӯйи ҳаррӯзаашон истифода мекунанд» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 190-191).

Ҳам дар таҳқиқоти Роҳбари давлат ва ҳам дар омӯзиш ва хулосабарориҳои илмии академик Б. Ғафуров масъалаҳои забоншиносии тоҷик дар алоқамандӣ бо воқеаҳои сиёсӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ − таҷрибаи таърихии миллати тоҷик дар муносибат бо дигар халқу миллатҳо  баррасӣ гардидаанд. Ба қавли асосгузорони материализми илмӣ «Сохтани алоқаҳо ва пур кардани онон бо далелҳо мумкин нест. Баръакс, алоқаҳоро аз маҷмӯи далелҳо бояд пайдо намуд». Омӯзиши саҳифаҳои таърихи Осиёи Марказӣ ва минтақаҳои фаротар аз он дар алоқамандӣ бо таърихи миллати тоҷик ва забони модарии мо аз ҳамин принсип сарчашма гирифтаанд.

СИЁСАТ ВА ЗАБОН

Тавре хотирнишон гардид, забон ҳодисаи ҷамъиятӣ аст ва ба ҳамаи табақаҳои иҷтимоии ҷомеа баробар хизмат мекунад. Дар айни замон, забон муҳимтарин воситаи амалӣ кардани мақсадҳои сиёсӣ низ мебошад. Ташаббускор ва барандаи сиёсати забонӣ − табақаи ҳукмрони ҷомеа аст, ки захира ва имконоти иқтисодиро дар ихтиёр дорад. Ин ҳолатро, тавре эътироф гардидааст, базис ё пойдевори давлат меноманд. Чунин сохтор ҷаҳонбинии ба худ мувофиқи сиёсӣ, ҳуқуқӣ, динӣ, адабӣ ва фалсафиро ба вуҷуд меоварад. Ба қавли асосгузорони материализми илмӣ идеологияи синфи ҳукмрон – идеологияи ҳукмрон хоҳад буд.

Асос гузоштан ва ташаккул додани тарзи ҷаҳонбинии ба сохти давлатдорӣ мувофиқ аз наздиктарин ва муҳимтарин вазифаҳои раҳбарияти сиёсӣ ба ҳисоб меравад. Табақаи ҳукмрон, сарфи назар аз майлу хоҳиши мардумони қаламрави зердаст, бо кулли имконот забон, фарҳанг, маданият ва урфу одати хешро ба хотири расидан ба мақсадҳои сиёсии худ ҷорӣ менамояд. Дар таърих ва замони муосир далелҳои зиёд ҳастанд, ки синфи ҳукмрон, новобаста аз мансубияти миллиашон, ба хотири нигоҳ доштани қудрати сиёсӣ, нисбат ба забони модарӣ, ба забони бегонагон афзалияти бештар додаанд ва ин амали худро ба сари миллат маҷбуран бор кардаанд.  Чунин тарзи ҳукмронӣ ба сохти теократии давлатдорӣ хос аст. Барои фаҳмидани ҳуҷҷатҳои расмии чунин кишварҳо хонанда бояд ба луғоти забони миллате муроҷиат кунад, ки решаи эътиқодот ба он мансуб аст.

Зуҳуроти ҷамъиятӣ, ҳам хосиятҳои умумӣ ва ҳам махсус доранд. Хосияти алоҳидаи зуҳурот онҳоро аз дигар шаклу падидаҳои ҷамъиятӣ фарқ мекунонад. Падидаҳое, ки бо аломатҳои сохторӣ ва функсионалии худ аз дигар зуҳуроти материалӣ ҷиддан фосилагирӣ мекунанд, муҳимтарин, асоситарин ва умдатарин хосияти фарқунандаи ҷисм мебошанд. Маҳз ҳамин аломати онро моҳият (ҷавҳар, асос)  номидан мумкин аст. Ҳар замоне ки моҳияти ҷисм аз лиҳози сохторӣ ва муайянкунандагӣ тағйир ёфт, зуҳуроти он низ шикаст мехӯрад. Талабот нисбат ба забон ҳам чунин қонунмандиро истисно намекунад. Дар ин маврид, Пешвои миллат, барҳақ, ҳушдор медиҳад: «Таърих бисёр мисолҳоро медонад, ки дар баробари аз байн рафтани забон миллат низ аз байн меравад. Ба ибораи дигар, фанои забон, фанои миллат аст» (Ҳамон ҷо. − С. 165).

Истилогарон, тавре ишора гардид, мекӯшанд ҷаҳонбинӣ ва маънавиёти худро, маҳз тавассути забони худ, ки таҷассумгари асосии сиёсат ва идеологияи онҳо мебошад, ба дигарон таҳмил кунанд.  Муносибати ғосибон ба забони миллатҳои зердаст аз ҳамин муҳтаво сарчашма мегирад. Аммо чунин андешаи бегонагон, мумкин аст на ҳама вақт амалӣ гардад. Он ба қудрати забон-лексика, семантика, семасиология, грамматика, фарҳанг ва иродаи соҳибзабонон − мардуми бумӣ вобастагӣ дорад.

Ба қавли академик Бобоҷон Ғафуров, истилои аҷнабиён дар асри VII ҷараёни ташаккулёбии халқи тоҷикро то як андоза ба таъхир андохт. Аммо то он замон забони дарии тоҷикӣ аз лиҳози таркиби луғавӣ ва сохти грамматикӣ дар тамоми соҳаҳо тасаллут пайдо карда буд. Дар минтақа бузургтар аз он неруи таҷассумгари «шакли материалии фикр» ва «воситаи муоширати байни одамон» вуҷуд надошт. «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ, асарҳои илмӣ ва бадеиву таърихӣ нишонгари фарҳанги воло ва василаи тавонои инъикоси зуҳуроти табиат, ҷамъият ва тафаккури давраи тоисломии халқи тоҷик мебошанд. Омили аслии ба вуҷуд наомадани ассимилятсияи забони тоҷикӣ ва эмин мондани тоҷикон ҳамчун падидаи ҷамъиятӣ забон ва абармардони миллат буданд.

Забони тоҷикӣ бо зарфияти бузурги маънавии хеш хосияти фарогирии оммаи васеъро дар қаламрави Мовароуннаҳр ва Хуросон дар худ нигоҳ медошт.  «Ба хотири он ки забон маҳсули тафаккур аст, тавассути он имкон надорад чизеро ифода кард, ки хосияти умумӣ надошта бошад» (Г. В. Ф. Гегель. Энциклопедия философских наук. Т. 1. Наука логики. − М.: Мысль, 1974. − С. 114). Муҳтаво ва қобилияти фарогир будан муҳимтарин сифати забонҳост. Хушбахтона, забони тоҷикӣ ба гурӯҳи чунин забонҳо дохил мешавад.

Б. Ғафуров, аз ҷумла, дар бораи мавқеи забони форсии дарӣ менависад: «Навиштаҷоти форсӣ (аниқтараш форсии миёна)-и асрҳои VII-VIII, ки дар қарибии Марв ёфт шудааст, равшан далолат мекунад, ки дар ин давра дар он ҷойҳо бо забони форсӣ (тоҷикӣ, ки онро «забони форсии дарӣ» ё худ «забони форсӣ» ҳам номидаанд) ҳарф мезаданд. Мувофиқи маълумоти пурарзиши ал-Чаҳшиёрӣ, то худи соли 742 дар Хуросон хати форсиро кор мефармуданд (эҳтимол, ин хат дар асоси ҳуруфоти паҳлавӣ тартиб ёфта буд) (Б. Ғафуров. Тоҷикон: Таърихи қадимтарин, қадим, асрҳои миёна ва давраи нав. – Душанбе:  Дониш, 2008. – С. 370).

Дар идомаи фикри худ академик Б. Ғафуров таъкид месозад, ки забони форсӣ то омадани арабҳо дар Балх ҳам паҳн гардида буд. Шеърҳои  ниҳоят машҳури мардумӣ, ҳаҷвияҳо дар бораи шикасти арабҳо, ки махсусан дар сарзаминҳои қисмати ҷанубии Мовароуннаҳр рӯй медод,  аз ҳамин хусус гувоҳӣ медиҳанд.

Дар ин шароит фарҳанг, забон, тарзи тафаккур, урфу одат ва рӯҳи ба он созгори тоҷикият, ки дар байни халқи тоҷик торафт решадор мегардид, ҳамчун идеяи сарҷамъкунанда ва ваҳдату ягонагӣ ба неруи воқеӣ мубаддал гардида, мардумро дар муқобили фарҳангу забони бодиянишинон қувват мебахшид.

Тибқи назарияҳои боэътимоди забоншиносии таърихӣ (В. С. Расторгуева, И. Абаев, А. Серебренников) яке аз воситаҳое, ки ба муқобили ассимилятсияи забонҳо ва ворид шудани калимаҳои бегона ба ин ё он забон истодагарӣ мекунад, сохти грамматикии забон мебошад. Ҳамзамон бо ин, таркиби бойи луғавӣ, ки барои  грамматика ҳамчун маводи тайёри ташаккули категорияҳои морфологӣ ва синтаксисӣ хизмат менамояд, иқтидори рақобатпазирии забонро таҳким мебахшад. Бояд гуфт, ки забони тоҷикӣ чунин сифатро ҳанӯз аз давраҳои бостон доштааст.

Дар ҷараёни истилои арабҳо, ки мақсад аз он тавассути ақидаҳои динӣ забт кардани қаламрави сарзаминҳои бегона буд, аҷнабиён на танҳо ба муқовимати шадиди мардумони Мовароуннаҳр дучор шуданд, балки баъди расидан ба мақсад ҳам наметавонистанд танҳо тавассути забону фарҳанги хеш нақшаҳои стратегии худро ба пуррагӣ роҳандозӣ намоянд. Онҳо маҷбур мешуданд аз забони дарӣ ҳамчун воситаи сиёсӣ истифода баранд. «Мувофиқи ривояти ҳадисҳо, забони форсӣ дар ҳамон давраҳо ва зотан дар давраҳои сонитар ҳам, василаи муҳимми тарғиби дини ислом буд. Ба қавли Наршахӣ (асри Х) дар як масҷиди Бухоро, ки соли 713 бино шуда буд, Қуръонро ба забони форсӣ қироат мекардаанд» (Ҳамон ҷо. – С. 371). Чунин вазъият аз шуҷоат, мардонагӣ ва рӯҳи шикастнопазири аҷдоди миллати тоҷик ва қудрати забони модарии мо шаҳодат медиҳад. Дар идомаи сухан аллома Бобоҷон Ғафуров бо ифтихор менависад: «Ҳодисае маълум аст, ки соли 728 яке аз воизони дини ислом аз тарғиби дин дар Самарқанд фақат ба ҳамин асос даст кашидааст, ки забони форсиро ба хубӣ намедонистааст» (Ҳамон ҷо. − С. 371).

Дар афкори муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон нақши фарзандони баору номуси миллат, ки ба ивази ҷони худ забон, фарҳанг, таърих, маданият ва анъанаҳои миллиро ҳифз кардаанд, мақоми хосса дорад.

Омӯзиши китобу мақолаҳои илмии Пешвои миллат аз он шаҳодат медиҳанд, ки зуҳуроти камназири таърихӣ – зинда мондани забони тоҷикӣ дар замони истилои араб ва ҳазорсолаи ҳукмронии бегонагон ҳамчун мавзӯъ ва ҳадафи илмӣ муайян шудаанд. Роҳбари давлат дар ин маврид ба ҳамаи саволҳо бо далелҳои эътимодбахш посух медиҳад. Хулосаи асосгузорони материализми илмӣ иборат аз он аст, ки «Идеяҳо, дар умум, ҳеҷ коре карда наметавонанд. Барои роҳандозӣ кардани идеяҳо одамон лозиманд, ки қувваи амалиро истифода баранд». Ҳангоми таҳқиқ Пешвои миллат хизматҳои фарзандони фарзонаи миллатро якояк номбар ва ҳамчун намунаи садоқат ба мардуми хеш муаррифӣ мекунад: «Маҳз бо кӯшишҳои Имоми Аъзам ба забони тоҷикӣ ҳамчун забони ибодати динӣ нақш ва аҳамияти махсус дода шуда, он дар байни диндорон ҳамчун забони дуюми аҳли биҳишт эътироф гардидааст» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 137).

Дар илми забоншиносӣ мафҳуми «буриши якдигарии забонҳо» маъруф аст. Он, махсусан, дар шароити нобаробарии сиёсӣ ҳамчун натиҷаи адами мувозинати иҷтимоии халқу миллатҳо ба вуҷуд меояд.

Тавре хотирнишон гардид, забони ҳоким бо истифода аз захираҳои сиёсиву ҳуқуқӣ ва кулли имконот мекӯшад дигар забон ё гурӯҳи забонҳоро дар худ «ҳазм кунад» ва ба ҳамин тариқ ғолибияти худро дар қаламрави мавриди таваҷҷуҳ таъмин созад. Ҷараёни ассимилятсияи забон ё гурӯҳи забонҳо маҳз дар чунин шароит ба вуҷуд меояд.

Дар ин ҳолат, забони мардуми  бумӣ ҳамчун муҳимтарин воситаи истодагарӣ кардан ва мубориза бурдан нақши худро на ба тарзи одӣ, абстракт, худ ба худ, балки тавассути бузургони миллат ба намоиш мегузорад. Эҷод кардан ва ба аҳли башар пешниҳод намудани   асарҳои илмӣ, илмиву таърихӣ ва бадеӣ воситаи аслии нишон додани   қудрати маънавии халқ барои ҳифз ва ҳимояи манфиатҳои миллӣ мебошад.

Роҳбари давлат ба қаҳрамониҳои фарзандони халқи тоҷик ҳамеша арҷгузорӣ мекунад. Кӯшиш менамояд, ки хотираи онҳоро ҷовидон гардонад. Тавассути овардани далелҳои таърихӣ ба ҳамватанон, махсусан зиёиён − шоирон, нависандагон, олимон, кормандони мақомоти ҳокимияти давлатӣ, муаллимони мактабҳои оливу миёна, донишҷӯён, касоне, ки мансуб ба табақаи андешаву эҷод ҳастанд, маъниву мантиқи арзишҳои тоҷикиятро гаштаву баргашта ва возеҳу равшан фаҳмонад ва бузургони гузаштаи миллатро ҳамчун намунаи пайравӣ муаррифӣ намояд: – «Лозим ба ёдоварист, ки дар аҳди Сомониён Қуръони маҷид ба забони тоҷикӣ тарҷума гардида, мардум ибодатро ба забони модарӣ анҷом медод». Ва хулосаи воқеии худро бо ифтихор эълон менамояд: «Ин нишони эҳтироми бепоёни мардум ба асолат ва забони модарӣ ва кӯшишҳои халқи тоҷик барои ҳифзи забон ва суннатҳои ниёгон буд» (Ҳамон ҷо. − С. 163).

Дар ин маврид таълимоти хирадмандонаи Пешвои миллати тоҷик дар бораи забон бо афкори  олимони маъруфи дунё мувофиқ  меояд. Чунончӣ, файласуфи машҳури немис Г. В. Ф. Гегел эълон медорад: «Забон бузургтарин неру дар ҷомеаи инсонҳост» (Г. В. Ф. Гегель. Работы разных лет в двух томах. Т. 2. − М.: Мысль, 1973. − С. 192).

Хотираи аслии миллат хат, осори хаттӣ ва муҷассамаҳои таърихи бостон мебошанд. Маводу масканеро, ки истилогарон имкон доранд, нобуд мекунанд, то чунин ёдгорӣ боқӣ намонад. Мақсад: наслҳои баъдина набояд гузаштаи худро донанд, онро тозаву равшан тасаввур намоянд, «одами нав», «олами нав» созанд, ҷаҳон ва таърихи онро аз дидгоҳи ғосибон бубинанд, арзёбӣ кунанд, нисбат ба таърихи миллати худ ҳамчун ба «даврони ҷоҳилия»  нафрат дошта бошанд, гузашта ва имрӯзи худро аз варақи сафед оғоз намоянд ва дар доираи ҷаҳонбинии фармоишӣ ҷонсупорӣ кунанд. Онҳо мекӯшиданд, ки маркази идоракунандаи маънавиёт ва арзишҳо на ҷавҳари хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ, яъне тоҷикият ва ватани аҷдодӣ, балки хосияти бегонагии фосилавӣ дошта бошад.

Фоҷиаи бузурги шикасти салтанати Сомониён, кӯшишҳои барқарор кардани ҳокимияти сулолаи Манғитиён тавассути ҳаракати зиддитоҷикии босмачигарӣ ва ҷанги шаҳрвандӣ бо зуҳуроти ба ном «муҷоҳидин» − генотсиди миллӣ  бо имконоти   пулӣ, молӣ ва пуштибонии маънавии аҷнабиён маҳз аз андешаи душманӣ нисбат ба асолати миллӣ сарчашма мегирад.

Бобоҷон Ғафуров дар ин маврид хотиррасон мекунад. «Истилои Эрон ва Осиёи Миёна аз тарафи арабҳо ва мусулмонкунонии аҳолии мамлакатҳои забтшуда (асрҳои VII-VIII ва давраҳои баъдина) пайваста бо нест кардани осори хаттии қадим ва алифбои мардуми гуногуни эронизабон – алифбои паҳлавӣ дар Эрон, суғдӣ ва хоразмӣ дар Мовароуннаҳр, бохтарӣ дар Бохтари таърихӣ (Тахористон) ва ба ивази онҳо зӯран ҷорӣ кардани забон ва алифбои арабӣ ба вуқӯъ меомад» (Б. Ғафуров. Тоҷикон: Таърихи қадимтарин, қадим, асрҳои миёна ва давраи нав. – Душанбе:  Дониш, 2008. − С. 374).

Ҳадафи аслии ин зӯргӯӣ батадриҷ аз байн бурдани забонҳои мардумони ин сарзаминҳо, анъана ва урфу одатҳои онон ва ба ҳамин тариқ ба асрҳои аср тамдид кардани султаи сиёсии аҷнабиён буд.

Маҳз дар чунин шароит зарурати омӯзиши таърихи забони модарӣ, махсусан, грамматика ва таркиби асосии луғавӣ, услуби баён, муқоисаи он бо захираи луғавии «забонҳои ҳоким», шакл,  мундариҷа ва неруи тафаккурии соҳибзабонон, қобилияти рақобати забони мардумони бумӣ дар муҳити нобаробари сиёсӣ ва иҷтимоӣ ба миён меояд. Чунин таҳлил дар шароити ниҳоят мушкили таърихӣ асоснокӣ ва зарурати омилҳои истодагарӣ карда тавонистани забони тоҷикиро дар муносибат бо дигар забонҳо, баръало нишон медиҳад.

Роҳбари давлат ҳамчун эҳёгари воқеии арзишҳои шукӯҳманди таърихӣ замони салтанати Сомониёнро бо ифтихори бузург ёдовар мешавад. Рушду нумӯи забони тоҷикиро натиҷаи истиқлоли давлатӣ мешуморад ва омилҳои асосиеро, ки забони модарии мо маҳз тавассути онон мақоми оламшумул пайдо кардааст, номбар мекунад: «Дар аҳди Сомониён забони тоҷикӣ ҳамчун забони шеъру шоирӣ, забони илму адаб бо покиву шириниаш воқеан оламгир шуд. Ва, албатта, ин мартабаи олиро ба забони тоҷикӣ, пеш аз ҳама, соҳиби он – халқи тамаддунофари мо, адибону олимони хушкалом ва меҳанпарастамон − бахшидаанд» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. – С. 161).

Ҳангоми арзёбии масъала Пешвои миллат ҳифз кардани бузургтарин арзишҳои миллиро яке аз мушаххасоти бузурги  забони тоҷикӣ медонад: «Забони тоҷикӣ на фақат ҷавҳари ҳастии миллати мо, балки нишонаи барҷастаи қадимӣ будани фарҳанги мост. Таърих гувоҳ аст, ки аҷдоди тоҷикон борҳо бо нерумандтарин истилогарон рӯ ба рӯ шудаанд, вале бо бартарии фарҳанг, асолати ойину суннатҳо ва андешаи миллии худ бар онҳо ғолиб омада, ҳувияти миллии худро нигоҳ доштаанд» (Ҳамон ҷо. – С.168).

Омӯхтани забон дар ҳама давру замон аз масъалаҳои рӯзмарраи забоншиносӣ мебошад. Муваффақ будани миллатро дар муҳимтарин соҳаҳои давлатдорӣ – назария ва  амалияи сиёсӣ  ва ҳуқуқшиносӣ, Гегел дар неруи тафаккури миллат, ки тавассути нутқ ифода мегардад, мешуморад. Сабаби «нишонрас будани муҳокимаронии франсавиҳо ба тарзи равшан ва мушаххас ифода кардани маъниҳо дар  нутқи  шифоҳӣ ва хаттии онҳост. Забони онон тавассути қоидаҳои ниҳоят ҷиддӣ танзим карда шуда, тартиби муайян ва алоқамандии фикрҳоро таъмин менамоянд. Маҳз барои ҳамин франсавиҳо намунаи барҳақи пайравӣ дар шакли ифодаҳои сиёсӣ ва ҳуқуқӣ мебошанд» (Г. В. Ф. Гегель.  Энциклопедия философских наук. Т. 2. Философия духа. – М.: Мысль, 1977. − С. 71).

Тафаккур муҳимтарин воситаест, ки маҳз тавассути он ҳодисаҳои табиат ва ҷамъият дар шакли идеалӣ ифода меёбанд. Чунин инъикос бо фонди луғавӣ ва сохтори грамматикӣ сурат мегирад. Аммо шакли материалии андеша фақат дар забон воқеият пайдо мекунад. Тавре дар назарияи Гегел мебинем, маҳз баробарвазнии ифодаҳо нисбат ба воқеият, ки илми мантиқ ҳам ба он вобаста аст, бо иловаи низоми ҷиддан обутобёфтаи морфологӣ ва синтаксисӣ забонро хосияти  ҷаҳоншумулӣ мебахшад. Тибқи меъёри номбаркардаи файласуфи немис ҷабҳаҳои сиёсӣ ва ҳуқуқӣ муҳимтарин майдони озмоиши забон мебошанд. Сеюм, зарфияти мавзӯъ, мундариҷа ва истилоҳоти илмиро дар доираи фонди луғавии забон низ бо боварии том метавон  ба он илова кард.

Андешаҳои Пешвои миллат хулосаҳои Гегелро дар бораи аломатҳои нерумандии забон тасдиқ мекунанд: «Ногуфта намонад, ки забони коргузорӣ ва илму адаби давлати Салҷуқиёни Рум забони тоҷикӣ буд ва ба шарофати чунин фазои мусоиди фарҳангӣ барои инкишофи илму ирфон, ҳикмату фалсафа ва шеъру адаби аҳли Хуросони Бузург ва сарзамини Эрон шароити  созгор фароҳам омада буд (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. – С. 137).

Ҳамин тариқ, забони тоҷикӣ дар муборизаҳои шадид бо забонҳои ғосиб ҳамеша ғолиб омадааст. Яке аз сабабҳои шикасти он забонҳо ҳолати ҳарбӣ ва маъмурӣ доштан ва бо забони мардумони бумӣ аз лиҳози сохти грамматикӣ ва захираи луғавӣ мусобиқа карда натавонистани онҳо буд.

Дар таълимоти Сарвари давлат манзалати сиёсӣ, яъне моҳияти забон муҳимтарин нишондиҳандаи мавқеи миллат дар низоми сиёсии ҷомеа дониста мешавад. Ин масъала дар забоншиносии тоҷик ба сатҳи барои ҷомеаи имрӯз ниҳоят зарур омӯхта нашудааст. Сухан дар бораи аз лиҳози гениалогӣ, системавӣ ва сохториву функсионалӣ боз ҳам асоснок кардани хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ дар асоси «рӯҳи забон» меравад. Зеро маълум аст, ки бо вуҷуди тазйиқи шадиди сиёсӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ дар замони ҳукмронии бегонагон, тоҷикон имкон пайдо карданд, ки сохторҳои сиёсии пурқуввати худро асос гузоранд: – «Ҳарчанд ки гузаштагони мо баъд аз қабули дини ислом ба муҳити фарҳангии исломӣ дохил гардиданд, вале тавассути забону фарҳанг ва суннату анъанаҳои бостонии худ ҳувияти миллиашонро нигоҳ доштанд ва бо роҳи эҳёву ҳифзи забони модарӣ ва анъанаҳои миллӣ тавонистанд давлатҳои Саффориёну Тоҳириён, баъдан давлати мутамаркази Сомониён ва сипас давлати Ғуриёнро таъсис диҳанд» (Ҳамон ҷо. − С. 121).

Дар натиҷаи таҳлил ва арзёбии далелҳои таърихӣ дар муддати ҳазорсолаи гузашта Пешвои миллат ба зарфияти ҳуқуқии забон таваҷҷуҳи хосса зоҳир мекунад. Муътақид аст, ки танҳо истиқлоли сиёсӣ омили аслии истиқлоли забонӣ мебошад. Бо таъкиди ин нукта ба тамоми даъвоҳои комилан ғайриилмӣ ва ниҳоят содалавҳона, ки дар замони ҳукмронии бегонагон забони тоҷикӣ танҳо забони дарбор ва аҳли ҳунар, фарҳанг ва адаб буд ва ин ҳолат дар сурати адами  истиқлоли давлатӣ метавонист то ба имрӯз идома ёбад, посух медиҳад.

Дар ин маврид, ёддоштҳои фарзанди нависандаи халқии Тоҷикистон Ҷалол Икромӣ – Ҷонон Икромӣ, доктори илмҳои химия, профессор, ҷолиби таваҷҷуҳи махсус аст. Ӯ аз нақли падараш менависад: «Тобистони соли 1927 С. Айнӣ ба Бухоро омад ва падарам бо дӯстони дигар хостанд аз ӯ хабар бигиранд. Онҳо дар китобхонаи Абӯалӣ ибни Сино вохӯрданд. Айнӣ ҳамаро бо дастфишорӣ пурсупос кард ва баъд ба падарам муроҷиат карда пурсидааст, ки хешу таборонаш киҳо ҳастанд, худаш дар куҷо таҳсил мекунад. Миллаташ чӣ аст. Падарам дар бораи худаш ва дар бораи хешу табораш нақл мекунад…» ва аз тоҷик буданаш мункир мешавад. «…Устод механдад ва мегӯяд: кӣ кӣ, аммо Шумо шахси ҷавон, ҳам аз пушти падарӣ ва ҳам аз пушти модарӣ тоҷик ҳастед ва бобокалони Шумо аз Ховалинг аст» (Джонон Икрами. Джалол Икрами неизвестные страницы. – Душанбе: Шарқи озод, 2010. − С. 32.)

Ҳамин тариқ, ба асли масъала бозгашта, таъкид бояд кард, ки бидуни падидаи забони аз ҷиҳати захираи луғавӣ дар олам эътирофгардида, сохти грамматикии мукаммал, ки тавассути ин ду фазилат ворисони миллат машҳуртарин асарҳои илмӣ, таърихӣ, бадеӣ, бадеиву таърихӣ эҷод ва мардумони он сарзаминро  дар олам муаррифӣ кардаанд, таъсис ёфтани давлати миллӣ номумкин аст.

Ҳамчунон, забон бе пуштибонии сиёсиву ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ наметавонад рушд кунад, инкишоф ёбад ва вазифаи таърихии худро иҷро намояд. Пешвои миллат дар ин маврид хотиррасон мекунад: «Пас аз давлати Сомониён забони миллии мо танҳо дар даврони истиқлолият дар мақоми забони давлатӣ қарор дода шуд. Аз ин рӯ, давлати Тоҷикистон ҳифзи арзишҳои миллии забониро аз вазифаҳо ва ҳадафҳои асосии худ барои насли имрӯзу фардои ҷомеа медонад ва ин арзишҳои муқаддасро гиромӣ медорад» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. – С. 125).

Пешвои миллат мафҳуми истиқлоли давлатиро бо истиқлоли забонӣ тавъам медонад. Дар забоншиносии умумӣ чунин ақида аҳамияти махсуси сиёсӣ, иҷтимоӣ, илмӣ, идеологӣ ва маънавӣ дорад. Чунин муносибат, арзёбӣ ва хулосабарорӣ моҳияти масъаларо дар бораи сохти давлатдории миллӣ рӯзмарра гардонида, сиёсати ҳуқуқиро дар доираи меъёрҳои конститутсионӣ нисбат  ба арзишҳои миллӣ қувват мебахшад: «Забони тоҷикӣ ва рушду ташаккули пайвастаи он дар мақоми забони давлатӣ муҳимтарин рамзи истиқлоли давлативу сиёсии мо ба ҳисоб меравад. Зеро маҳз истиқлоли забонӣ пояи истиқлолхоҳии кишварамонро ташкил медиҳад» (Ҳамон ҷо. – С. 115).

Яке аз муҳимтарин услуби забоншиносии таърихӣ омӯхтани таърихи миллат тавассути забон ва омӯхтани таърихи забон тавассути таърихи миллат мебошад. Дар таълимоти Пешвои миллат ин ду равиш муваффақона ва тавъам истифода шудаанд: «Ҳамеша дар хотир бояд дошт, ки дар тӯли гузаштаи пурфоҷиа забони мо барои бақо ва ҳастии миллат…хидмати бузург ва таърихӣ кардааст» (Ҳамон ҷо. − С. 161). Инчунин таъкид месозад: «Боиси ифтихор ва сарфарозист, ки дар ҳама ҳолат миллати тоҷик сипари боэътимод, ганҷи гаронбаҳои ниёгон – забони модариро аз даст надодааст» (Ҳамон ҷо. − С. 162).

 ЗАБОНИ МОДАРӢ ВА МАСЪАЛАҲОИ ХУДШИНОСИИ МИЛЛӢ

Ҳамасрони мо шоҳиданд, ки хештаншиносӣ, худшиносии миллӣ ва дар ҳамин замина сохтани давлати миллӣ, ки ормони ҳазорсолаи мардуми тоҷик буд, аз мақсадҳои меҳварии Роҳбари давлат маҳсуб мегардад. Суханони дар дили ҳар як шаҳрванди Тоҷикистон сабтшуда ва умедбахши Роҳбари нав интихобгардидаи миллати тоҷик  − «Ман ба шумо сулҳ меорам!» азми таърихӣ ва амалҳои ҷонфидоёнаи ӯ, навиди созандагӣ ба ҳар хонадони мамлакати ҷангзадаи дур аз маъмур ва мардуми хастаи ранҷур нур бахшид.

Азм ва иқдомоти гуногунҷабҳаи мушкил ба қутбнамо ва меҳроби ягонаи маънавию мафкуравӣ ниёз дошт. Мардумро мебоист ба орзуву мақсад, ба рӯшноие дар зулмот, ба соҳиле дар уқёнуси пурталотуми тақдир раҳнамун сохт ва сафарбар кард. Бовар кунонидани халқ ба асолати хеш, эҳсоси масъулияти бузург дар назди таърих, фарҳанг ва тамаддуни гузашта ва арҷгузорӣ ба онҳо аз муҳимтарин вазифаҳое буд, ки Роҳбари давлат онро боисрор ва пайгирона таъкид мекард. Дар ин маврид, забони модарӣ – забони тоҷикӣ нақди барҷастаи яқин барои муътақид кардани мардум ба асолати хеш буд.

Ҳамин тариқ, дар таълимоти Пешвои миллат худшиносии миллӣ ҳамчун мафҳуми иҷтимоиву сиёсӣ ва фарҳангиву маънавӣ натиҷаи ташаккули ҷаҳонбиниест, ки аз маҷмӯи мураккаби мафҳум ва категорияҳои сохториву функсионалӣ иборат мебошад. Аз худ кардан, дарк намудан, ба умқ ва арзишмандии чунин категорияҳо расидан, онҳоро дар низоми ягонаи ҷаҳонбинӣ ба мақсади таъмини амният ва рушду нумӯи Ватани азиз дидан ва амал кардан муҳимтарин ҷузъиёти таркибии ҷаҳонбинии ҳар шахс ба шумор меравад.

Роҳбари давлат вазифагузорӣ мекунад, ки ҳар фард аз калима ва ибораҳои «миллат», «таърихи ташаккул ва рушди миллӣ», «андешаи миллӣ», «асолати миллӣ», «ҳувияти миллӣ», «истиқлоли миллӣ», «ватандориву ватанпарастӣ», «ифтихори ватандорӣ», «арзишҳои таърихиву фарҳангӣ, илмиву маданӣ», «урфу одат ва анъанаҳои миллӣ», «тафаккури таърихии миллӣ», «дифоъ аз фарҳангу тамаддуни миллӣ», «худогоҳӣ», «таҳкими ваҳдату ягонагии миллӣ», «бунёдкорӣ» ва монанди инҳо бояд баҳравар бошад. Онҳоро фаҳмад. Дарк намояд. Тафсир карда тавонад. Дар рафтори иҷтимоии худ амалӣ созад.

Ибораву таркибҳо ва истилоҳоти номбаршуда ҷузъи сохторӣ ва ҷудоинопазири ҷаҳонбинии миллӣ мебошанд, ки Пешвои миллат забони модариро асоси он медонад. Онро бо мисол ва далелҳои муътамади таърихӣ исбот ва таъкид мекунад.

Дар таълимоти Роҳбари давлат чунин мафҳумҳо низоми ягона ва муҳтавои барномаи амалии тарбияи мактаббачагон, насли наврас, ҷавонон ва оммаи мардумро ташкил мекунанд. Вазифаи рӯзмарраи Ҳукумат бо истифода аз имконоти давлатӣ − маориф, мактаб, васоити ахбори умум, масъулини корхонаҳо, сарфи назар аз шакли моликият, ташкилоту созмонҳои ҷамъиятӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ, зиёиён ва падару модарон дар доираи меъёрҳои ҳуқуқӣ ва ахлоқиву маънавӣ дар ҷаҳонбинии ҳамватанон ҷой кардани ин идеяҳои ватанхоҳона мебошад.

Тавассути низоми ягонаи давлатдорӣ – муассисаҳои фарҳанг, маориф, иттиҳодияҳои эҷодӣ, пажӯҳишгоҳҳои илмҳои ҷамъиятӣ ва васоити ахбори умум, таҳлил ва натиҷагирӣ кардани вазъи воқеии муносибати табақаҳои гуногуни ҷомеа ба арзиш ва манфиатҳои миллӣ нишонгари он хоҳад буд, ки талаботи пешниҳодшуда то кадом андоза амалӣ шуда истодаанд ва хосияти функсионалӣ пайдо кардаанд.

Бо қотеияти том изҳор бояд кард, ки дар адабиёти сиёсӣ, таърихӣ ва бадеии имрӯза возеҳтар аз таълимот ва таҷрибаи давлатдории Пешвои миллат, нуқтаи назари санҷидашуда ва бо далелҳои илмӣ собитгардида, ки асолати миллӣ ва худшиносии миллиро дар иртибот бо илми забоншиносӣ нишон дода бошад, мавҷуд нест. Маҳз ба ҳамин хотир, вазифаи ҳамарӯзаи мост, ки онро омӯзем, аз худ намоем, ба омма фаҳмонем, ба ибораи дигар, «аз забон ба ҳадафи воқеӣ гузарем» (Аристотел).

Дар таълимоти Роҳбари давлат нуктаи ниҳоят ҷолиб – «суварнигории ҳадисест, ки агар ҷон дар он набошад, нангорад» (Хоқонии Шервонӣ). Сарвари роҳнамо муҳтавои афкори меҳанпарастӣ ва самтҳои ташаккули маънавиёти  миллиро дар тафсири муҳимтарин калимаву истилоҳот ифода намудааст: «Худшиносии миллӣ аз дӯст доштани Ватан, модар, забон, таърих ва арзишҳои таърихиву фарҳангӣ сарчашма гирифта, ба ташаккули шахсиятҳои дорои ҷаҳонбинии солиму пешрафта боис мегардад» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 136).

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон забони модариро аз далелҳои муътамад ва дастоварди тамаддунии мардуми тоҷик эълом медорад: «Ҳар гоҳе дар бораи арзишҳои миллӣ сухан меронем, бузургтарин сарвати бебаҳои халқи худ – забони модариамон – забони тоҷикиро бояд ҳамеша дар ёд дошта бошем» (Ҳамон ҷо. – С. 121). Ва ҳамзамон бо ин, умумияти забонии миллати тоҷикро аз омилҳои аслии таъминкунандаи амнияти давлатдории миллӣ меҳисобад: «Арҷ гузоштан ба забони модарӣ омилест, ки сарчашмаи бақои ваҳдати миллӣ ва яке аз рукнҳои устувори давлатдорӣ ба шумор меравад» (Ҳамон ҷо – С. 114).

Мантиқи қавии Пешвои миллат, ки забонро ҳамчун ҷавҳари ҳастӣ ва нишонаи қадимӣ будани фарҳанги мардуми тоҷик ном мебарад, зарурати ҳифз кардани ин асолати таърихӣ ва дар маҷмӯъ, андешаи миллиро дар мадди назар дорад.

Дар таърифи классикӣ нишонаҳои асосии миллат умумияти устувори одамон, ки дар асоси ягонагии забон, қаламрав, ҳаёти иҷтимоӣ ва урфу одатҳо ба вуҷуд меояд, номбар гардидаанд. Дар таълимоти Роҳбари давлат ин назария бо далелҳои раднопазир аз таърихи миллати тоҷик ва забони ӯ баръало нишон дода шудааст.

Сарвари кишвар бо истифода аз неруи тавонои забони модарӣ расидан ба умқи хештаншиносӣ ва худшиносиро ба хотири сохтани давлати миллӣ дар асоси арзишҳои волои тамаддуни башарӣ аз муҳимтарин вазифаҳои наслҳои имрӯзу фардои мамлакат меҳисобад.

Дар таълимоти Пешвои миллат эҳтиром гузоштан ба забони модарӣ – эҳтиром гузоштан ба Ватан, ба модар, ба миллат, ба фарҳанг ва тамаддуни хеш аст.

Инсон бояд мансубияти худро ба миллат на танҳо бо донистани забони модарӣ, балки дар амал − тавассути ҳифзи манфиатҳои миллӣ, кӯшиши таъмини амният ва рушди миллӣ, бо роҳи омӯхтану донистани асосҳои таърихи чандҳазорсолаи миллат ва ифтихор аз он исбот созад.

Ҳангоми варақгардон кардани таърихи миллатҳои Ғарб ба назар мерасад, ки бузургтарин намояндагони «дунёи куҳан» ҳам нисбат ба забони модарӣ ва фарҳанги миллии худ эҳтироми бузург гузоштаанд. Бо таҳқиқ, хулосабарорӣ ва эҳсоси масъулият, ҳамчун зиёӣ мардумро ба хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ даъват кардаанд. Ҳисси бегонапарастӣ, саҷда кардан ба фарҳанг ва маънавиёти аҷнабиёнро маҳкум намудаанд. Аз ҷумла, яке аз бузургтарин файласуфони Аврупо, ки  қудрати андешаи ӯ дар олам инқилоби фарҳанги сиёсиро бедор кардааст, Г. В. Ф. Гегел ба ҳамватанони худ бо эҳсоси дилсӯзонаи ватандӯстӣ муроҷиат карда, фармудааст: «Яке аз олитарин омилҳои маърифат − сухан гуфтан ба забони худ мебошад. Халқ мансуб ба худаш аст. Нест бод ҳама чизи бегона то ҳадди алифбои лотинӣ!» (Гегель. Работы разных лет в двух томах. Т. 2. – М.: Мысль, 1973. − С. 547).

ЗИЁИЁН ВА МАСЪАЛАҲОИ ЗАБОНШИНОСӢ

Дар таълимоти Пешвои миллат нақши сиёсатмадорон, олимон, шоирон, нависандагон, мутафаккирон ва умуман зиёиён дар ташаккули халқи тоҷик,  ҳифзи арзишҳои миллӣ, мубориза барои истиқлоли давлатӣ ва бунёди давлати тоҷикон дар тӯли таърих – аз давраҳои қадим, асрҳои миёна, замони нав ва муосир ба таври хосса таъкид мегардад.

Дар китоби «Чеҳраҳои мондагор» (Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: «ЭР-граф», 2016. – 364 с.) ва дигар асарҳои таърихии Роҳбари давлат бузургтарин шахсиятҳои миллӣ бо таҳлил ва арзёбии хизматҳои онон барои миллати тоҷик ва давлатдории тоҷикон қадршиносӣ карда шудаанд.

Услуби нигориш ва хулосабарориҳои Пешвои миллат дар бораи  шахсиятҳои барҷастаи миллӣ омӯзанда ва намунавӣ буда, аҳамияти бузурги тарбиявӣ ва ҳидояткунанда доранд.

Роҳбари давлат симоҳои таърихии бузургони миллатро ҳамчун намояндаи фардии ҷомеаи замони худ мавриди таҳқиқ қарор дода, ҳамзамон бо ин, нобиғагӣ ва иродату садоқат ба халқ, мардонагӣ, ҷасурӣ, ташаббускорӣ дар роҳи амалӣ кардани идеалҳои пешқадами ҷомеа, истодагарӣ карда тавонистани онҳоро дар ҳифз ва пешбурди манфиатҳои миллӣ махсус таъкид кардааст.

Аз таълимоти Сарвари давлат бармеояд, ки фард дар замони худ ҳамон вақт узви фаъоли муносиботи ҷамъиятӣ шуда метавонад, ки аз лиҳози объективӣ ҷонибдори асили манфиатҳои миллӣ бошад ва аз лиҳози субъективӣ – ҷаҳонбинӣ, тарзи тафаккур ва муҳокимаронӣ аз худ амалҳои созгор ба рушди миллӣ нишон диҳад.

Пешвои миллат омилҳои аслии нигоҳ доштан ва неруманд гардонидани забони тоҷикиро дар принсип ва аломатҳои субъективӣ дар фазои объективӣ, аксиденталӣ ва пешгӯинашаванда ба хотири таъмини манфиатҳои миллӣ ва ниёзҳои ҷамъиятӣ  мебинад ва онро  чунин тафсир менамояд: «Маҳз андешаҳои воло ва осори гаронбаҳои абармардони миллати мо буд, ки фарҳанг ва забони тоҷикӣ дар тӯли таърих, бо вуҷуди он ҳама фишорҳои сиёсиву мафкуравии бегонагон, мақом ва мартабаи худро дар тамаддуни ҷаҳонӣ нигоҳ доштааст. Ҳамин хизмати бузурги фарзонагони миллат аст, ки мо имрӯз соҳибдавлат буда, бо забон, фарҳанг, таърих ва арзишҳои миллии худ ифтихор мекунем» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. – С. 167).

Таърихи забон – таърихи тафаккури инсон аст. Мавзӯи мантиқи диалектикиро илм дар бораи шаклҳои рушди тафаккури одам аз сода ба мураккаб, ки ҳаракати абадиву беохири дарки воқеият мебошад, ташкил мекунад. Бешубҳа, чунин ҷараён аз шароити фаъолияти иҷтимоӣ, дараҷа ва имконоти фикрронии падидаи соҳибшуур вобастагӣ дорад. Таҳаввулоти диалектикӣ бошад, сарчашмаи  аслии рушди забон аст. Пешвои миллат чунин тағйироти ногузирро маҳз тавассути ба эътибор гирифтани хусусияти диалектикии забони модарӣ таъкид мекунад: «Қонунияти инкишофи забон чунин аст, ки вай, мисли як ҷисми зинда, бояд ба маҷрои зиндагӣ − таҳаввулоти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ мутобиқ шуда, имконоти ифодаи мазмунҳои тоза ва талаботи мардумро дошта бошад. Яъне калимаву истилоҳотеро, ки дар олами ихтирооту кашфиёт ва иқтисодиёту техника падид меоянд, дар худ ғунҷонида тавонад ва ҳамзамон асолати миллиашро гум накунад» (Ҳамон ҷо. – С. 157-158).

Пешвои миллат ҷонибдори асили неруманд гардонидани забони модарӣ тавассути ба он ворид кардани истилоҳ, мафҳум, маъно ва мантиқи илмӣ мебошад. Онро на танҳо вазифаи илми забоншиносӣ, балки масъулияти муҳимми сиёсати давлатӣ мешуморад, зеро муътақид аст, ки «Илми воқеан миллӣ дар асоси забони миллӣ таъсис ва ташаккул дода мешавад» (Ҳамон ҷо. − С. 117).

Ба хотири инкишофи забони модарӣ, Роҳбари давлат дар назди олимон вазифаҳои мушаххас мегузорад ва онро бо мантиқи қавӣ асоснок мекунад: «Яке аз вазифаҳои асосӣ ва пурифтихори Институти забон ва адабиёт дар давраи истиқлолият пуштибонӣ ва густариши забони давлатӣ, таҳкими мақому мартабаи он, аз ҳисоби захираи забони классикӣ ва халқӣ суфтаву ғанитар намудани забони адабӣ, оммафаҳм сохтани забони нашрияҳо, пеш аз ҳама, китобҳои дарсӣ, забони матбуот ва тоза нигоҳ доштани забони муошират мебошад»  (Ҳамон ҷо. − С. 191-192).

Мутаассифона, фоҷиаи бузурге, ки дар замони истиқлолият ба сари миллат омад, ба тамоми соҳаҳои давлатдорӣ, аз ҷумла ба илм ва маориф, ба мундариҷа ва сифати тарбияву таълим таъсири ниҳоят манфӣ расонид. Таҳти шиорҳои «милликунонӣ»-и васоити таълимӣ ба муҳимтарин соҳаи маърифат – таълифи китобҳои дарсӣ, баъзе шахсоне роҳ ёфтанд, ки муътақиди устувори таъсиси шуури миллӣ ҳамчун пойдевори давлати миллӣ дар ҷаҳонбинии наврасон ва ҷавонон набуданд. Камбудиҳо аз мадди назари сохторҳои илму маориф, донишкадаҳои олӣ – кафедраҳои соҳавӣ, пажӯҳишгоҳҳои Академияи илмҳо, ки беҳтарин устодон, олимони ин муассисаҳо ба мисли Воҳид Асрорӣ, Шарифҷон Ҳусейнзода, Додоҷон Тоҷиев, Холиқ Мирзозода, Мӯсо Диноршоев, Аълохон Афсаҳзод ва дигар муаллифони барҷаста ва хотирмони китобҳои дарсӣ буданд, дур монданд. Ба қавли яке аз олимони машҳур ва сиёсатмадорони барҷастаи олам, «Калимае, ки дар шакли нашр (китоб, маҷалла, рӯзнома – С.Я.) омадааст, меомӯзад, ки чӣ тавр зиндагӣ бояд кард ва чӣ тавр дунёро падруд гуфт». 

Масъала таъҷилан бозбинӣ ва ислоҳро тақозо дорад.

Ҳанӯз дувуним ҳазор сол қабл Аристотел (384-322 то мелод) бо эътиқодмандии маҳз таъкид карда буд: «Бисёр  баид  ба назар  мерасад, касе шубҳа кунад, ки қонунгузор нисбат ба тарбияи ҷавонон таваҷҷуҳи хоса зоҳир мекунад, ба хотири он ки дар ҷое, ки чунин муносибат нест, худи сохти давлатдорӣ зарар мебинад. Охир, тарбия бояд ба ҳар як сохти давлатдорӣ мувофиқат кунад; мансуб ба ҳар як сохти давлатдорӣ характер, ба тарзи одӣ, барои нигоҳ доштан, ҳифз кардани ҳамон сохт хизмат мекунад. Сифати шахсияти беҳтарин ба беҳтарин сохти давлатдорӣ мутобиқат менамояд» (Аристотель. Политика. – М.: РИПОЛ классик, 2010. – С. 535-536).

Аристотел тарбияи фарзандро на кори шахсӣ, балки ҷамъиятӣ мешуморад ва таъкид мекунад: «Набояд фикр кард, ки ҳар як шаҳрванд худ ба худ арзи вуҷуд мекунад: не, ҳамаи шаҳрвандон мансуб ба давлат мебошанд, ба хотири он ки ҳар шаҳрванд ҷузъе аз давлат аст. Ва ғамхорӣ дар бораи ҳар як ҷузъ, табиатан, маънии ғамхорӣ, нигоҳубини томро дорад. Дар ин маврид амали лакедемониҳо (давлати қадим дар Юнон, ки бо номи Спарта ҳам машҳур буд – С. Я.) шоистаи таҳсин аст: онҳо нисбат ба кӯдакон   бисёр ғамхорӣ зоҳир мекунанд ва ин амали онҳо хосияти ҷамъиятӣ касб кардааст» (Ҳамон ҷо. − С. 536).

Беҳуда нест, ки кишварҳои хориҷӣ тавассути намояндагони дипломатиашон ҳамасола тамоми васоити таълимӣ ва тарбиявии боғчаҳои бачагона, китобҳои дарсии мактабҳои ибтидоӣ, таҳсилоти миёнаи умумӣ, коллеҷҳо, омӯзишгоҳҳо, мактабҳои олиро, сарфи назар аз шакли моликияташон дар доираи барномаи махсуси   «Таърихи ташаккули афкори наврасон ва ҷавонон» («The history of youngster’s and young people’s mindset formation») дастрас мекунанд. Онҳоро ба марказҳои таҳлили стратегии худ интиқол медиҳанд. Дар асоси муҳтавои китобҳои дарсӣ хулосабарорӣ менамоянд, ки ин давлатро дар даҳсолаи наздик чӣ интизор аст. Ва аз ҳозир нисбат ба ин давлат чӣ гуна муносибатро тарҳрезӣ бояд кард.

Мундариҷаи барномаҳои таълимӣ (ҳуҷҷати расмӣ дар бораи мазмуни фанни таълимӣ, мақсаду вазифаҳо, тарзи ташкили раванди таълим, талабот ба сатҳи донишу маҳорат ва малакаи таълимгиранда) ва китобҳои дарсӣ (воситаи таълимие, ки тибқи барномаи таълимӣ асосҳои соҳаи муайяни илмро пайдарҳам ифода менамояд – муқаррарот дар асоси моддаи 1-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи маориф», №1004 аз 22.07.2013) дар боғчаи бачагон, мактабҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, коллеҷҳо, омӯзишгоҳҳо, донишкадаҳои олӣ, аспирантура ва докторантура, ки сарфи назар аз шакли моликият, принсипҳои асосии сиёсати давлатиро дар соҳаи илм ва маориф муайян менамоянд, бояд пурра ба меъёрҳои конститутсионӣ мувофиқат кунанд.

Маҳз Конститутсия кафили озодиҳои инсон, амнияти ҷомеа ва сохти давлатдорӣ мебошад. Ба ҳамин хотир, «Конститутсияи Тоҷикистон эътибори олии ҳуқуқӣ дорад ва меъёрҳои он мустақим амал мекунанд. Қонунҳо ва дигар санадҳои ҳуқуқие, ки хилофи Коститутсияанд, эътибори ҳуқуқӣ надоранд» (Моддаи 10. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон. – Душанбе: Нашриёти «Ганҷ», 2016. – С. 7).

Ба сифати тафсир илова бояд кард, ки чунин талабот ба ҳама гуна ҳуҷҷатҳои расмӣ ва воситаҳои илмӣ – мутаносибан барномаҳо ва китобҳои дарсӣ низ мустақиман дахл дорад.

Воқеан, дар омади сухан, хотирнишон бояд кард, ки Аристотел оид ба коркард ва қабули санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ дар алоқамандӣ бо сохти давлатдорӣ масъулияти ниҳоят бузурги давлатмардонро таъкид месозад: «Нисбат ба қонунҳо… усулан мувофиқат кардани онон ба сохти давлатдорӣ таваҷҷуҳи эҳтиёткорона бояд кард. Қонунҳоро тарзе бояд қабул намуд…, ки барои истифодаи ҳамин сохти давлатдорӣ мутобиқ бошанд, на ба тарзе ки сохти давлатдорӣ ба қонунҳо мувофиқ карда шавад» (Аристотель. Политика. – М.: РИПОЛ классик, 2010. – С. 250). Воқеияти чунин таҷриба (мувофиқат кунонидани сохти давлатдорӣ ба қонунҳо) ва оқибатҳои фоҷиабори онро миллати тоҷик баъди дувуним ҳазор соли ин ҳушдор, маҳз бо ташаббус, пофишорӣ, террори маънавӣ ва ҷисмонии аз ҷониби саркардагон ва аъзоёни ташкилоти террористии собиқ ҳизби наҳзати исломӣ роҳандозишуда дид.

Таҷрибаи давлатдории дунё нишонгари он аст, ки талаботи Аристотел дар бораи таносуби мантиқии барномаҳои таълимӣ ва китобҳои дарсӣ ба сохти конститутсионӣ шарти ҳаётан муҳимми суботи низоми сиёсии мамлакат аст.

Мактаб пойдевори аслии давлат ва амнияти миллӣ аст. Устувории бинои давлат аз мундариҷа, муҳтаво, сифати барнома ва васоити таълимӣ, китобҳои дарсӣ, ҷаҳонбинӣ ва иродаи муаллим вобастагӣ дорад.

Сохтори низоми сиёсиву ҷамъиятии ҳамсоякишвар ва фоҷиаи миллати он бо оқибатҳои мавриди назар дар гузашта ва даҳсолаҳои наздик натиҷаи фаъолияти ҳадафмандонаи бозигарони геополитикӣ тавассути  мактаб – барномаҳои таълимӣ, васоити таълимӣ, китобҳои дарсӣ, интихоби муаллимон, дар маҷмӯъ,  натиҷаи воқеии он – мафкурасозии бунёдӣ аст. Ин амали душманона барои он кишвари мусибатзада, ки албатта, мардумаш дар як умри кӯтоҳи одамӣ мисли бозигарони геополитикӣ ҳаққи орому осуда зиндагӣ кардан дорад, мутаассифона, бо бадбахтии зиёда аз чилсола ва ояндаи фоҷиабори пешгӯинашаванда барои чандин насли дигар боқӣ хоҳад монд. Ин аст ҳикмати «зарурати гирифтани таҷрибаи рӯзгор баҳри дафъи ҳаводис».

Ояндаи ҳама гуна давлатдорӣ – сохти сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, самтгирии маънавӣ, мафкуравӣ ва умуман тақдири миллат дар дохил ва ҷабҳаҳои геполитикӣ дар чаҳорчӯбаи низоми маориф ҳаллу фасл мегардад.

Мантиқи бузурги таълимоти Пешвои миллат аз воқеияти «Тавоно бувад, ҳар ки доно бувад» сарчашма мегирад. Сарвари давлат дар амри равшангарӣ ва маърифатнокии миллат ба масъулияти таърихии аҳли донишу маърифат – зиёиён такя мекунад.

Тибқи таҷрибаи таърихӣ ва воқеияти зиндагӣ, на ҳар соҳибмаълумот мансуб ба табақаи зиёӣ (дурахшанда, нурбахшанда) аст. Вагарна шумораи ин гурӯҳи ҷамъиятиро аз ҳисоби, ақаллан, хатмкардагони мактабҳои олӣ, ҳамасола ба садҳо, ҳазорҳо расонидан ва ба омори умедбахши дастовардҳои миллӣ ворид ва эълон кардан мумкин аст. Диплом дар бораи хатми мактаби олӣ, унвонҳои илмиву махсус ва либоси аврупоӣ ҳанӯз нишонаи зиёӣ нест.

Зиёӣ будан сифат ва хосияти ботинии инсон мебошад, ки ҳам дар сухан ва ҳам дар амал зуҳур меёбад. Ин шакли фаъолият аз аломати барҷастаи функсионалии шуур сарчашма мегирад. Ва бар он асос меёбад. Зиёӣ шахсест, ки қобилияти баланди дарк намудан, андешаи баробар ба воқеият доштан, тавоноии аз моҳияти масъала огоҳ шудан, соҳибмаърифат будан, зуҳуроти мушкилро бо таҳаммул ва таҳлили илмӣ арзёбӣ намудан, тибқи фарҳанг ва манфиатҳои миллӣ ҷавонмардона рафтор карданро дорад. Масъулиятшинос ва ташаббускор аст. Аз худ дар ҷомеа қудрати таъсиррасонии ахлоқиву маънавии созгор нишон медиҳад.

Роҳбари давлат ба ин табақаи ояндасози ҷамъият баҳогузорӣ мекунад. Дар назди онҳо вазифаҳои мушаххас мегузорад: «Зиёӣ, ки шахси таҳсилдидаву равшанфикр аст, нуру рӯшноии ҷомеа маҳсуб мешавад ва бояд аҳли ҷомеаро ба сӯйи созандагӣ ва бунёдкорӣ ҳидоят созад, ҳамеша дар фикри пешрафту такомули илму фарҳанг, рушди забон ва ҳифзи тозагии он ва гузашта аз ин, дар андешаи таҳкими суботу оромии ҷомеа, ваҳдати миллӣ ва дифоъ аз манфиатҳои миллат ва давлат бошад» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 175-176).

Пешвои миллат ба мавзӯи адабиёти бадеӣ, мундариҷа, моҳият ва забону услуби шоирону нависандагон таваҷҷуҳи махсус зоҳир мекунад. Маҳз тавассути нишон додани амалҳои ҷонфидоёнаи бузургони миллат мехоҳад, симои ҳақиқии қаҳрамонони худро ба хонанда муаррифӣ намояд. Онҳоро дар муқоиса бо дигарон гузорад. Афзалияти воқеии шахсияти мавриди таҳқиқ қарордодаашро ба оммаи мардум фаҳмонад. Ӯро ҳамчун намунаи олии ватандорӣ, ҷавонмардӣ, муҷассамаи меҳру садоқат ба ормонҳои миллӣ дар муқобили хатарҳои ҷонӣ ба сифати намунаи ибрат пешниҳод кунад. Омӯзиши китоби «Чеҳраҳои мондагор» тасдиқи ин гуфтаҳост.

Асосгузори давлати тоҷикон, ки бо дастони худ аз хокистар шӯъла офарида, сарзамини кӯҳистони худро бо нури он мунаввар сохтааст, тавассути таҳқиқоташ худро бузургтарин донандаи таърихи миллат, омилҳои бурду бохт, садоқату хиёнат, рушду рукуди миллӣ муаррифӣ кардааст. Ӯ маҳз дар асоси таҳлили таҷрибаи таърихи куҳан ва муосир менависад: «Боз як сабақи таърихиро аз худ кардани зиёиён, ба назарам, хеле муҳим аст. Ин устуворӣ дар мавқеи сиёсӣ, зиракӣ дар шинохти манфиатҳои миллӣ, парвариш ва талқини ҳисси ватанпарастӣ, оштинопазир будан бо ҷаҳолат ва хурофоту таассуб мебошад. Устод Айниро мисол мегирем. Мударриси забардаст буд, динро ба дараҷаи аъло медонист. Китоберо низ бо номи «Заруриёти диния» таълиф карда буд. Вале дар тамоми асарҳояш бо таассубу ҷаҳолат мубориза мебурд. Барои ба давлатҳои бедору пешрафта баробар кардани Ватанаш, то сатҳи миллатҳои мутараққӣ баланд бардоштани сатҳи зиндагии халқаш фидокорона ҷаҳду талош меварзид… Таҷрибаи чунин шахсиятҳои бузург барои ба маҷрои дурусти зиндагӣ ва самти солими рушди фарҳангӣ ҳидоят намудани ҷомеа хеле муҳим аст» (Эмомалӣ Раҳмон. Чеҳраҳои мондагор. – Душанбе: «ЭР-граф», 2016. − С. 306).

Яке аз сабабҳои аслии ҷанги шаҳрвандӣ бетарафӣ ва гузашта аз он, хиёнат кардани қисмати муассири ба ном зиёиён ба манфиатҳои миллати тоҷик буд. Пайравони Садриддин Айнӣ, сарфи назар аз  донишҳои назариявӣ, воқеияти ҳастӣ ва таҷрибаи зиндагӣ, ки сирф маънавиёт ва худшиносии миллиро дар назар дорад, аз камтаринҳо гардиданд. Мардум аз нури зиё бебаҳра монд. Раҳгум зад. Ба доми фитнаву фано афтод.

Ҳангоми шиносоӣ бо ишораҳои Пешвои миллат ба сифатҳои шахсияти бузурги адабиёти ҷаҳонӣ Садриддин Айнӣ – ҷавонмардӣ (ба таъбири худи устод «шогирди чилсолаи инқилоб»), росткорӣ, ростгӯӣ, ҳақиқатнигорӣ, ҷасурӣ, далерӣ, шуҷоатмандӣ, сарфи назар аз қасд ва таҳдидҳои ҷонӣ нисбат ба ӯ, пеши назар муқоисаи чунин хислатҳо ба рафтори тоифаи зиёимаоби фурсатталаби солҳои 90-уми асри гузашта – таърихи нав ва баъзан таърихи навтарин ва муосир намудор мегардад.

Мутаассифона, дар давоми солҳои истиқлолият, ки аз фоҷиаи бузурги миллӣ – ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ оғоз гардид, ташаббускорони он, террористони собиқ ҳизби наҳзати исломӣ ҳамчун морони Заҳҳок ба хӯрдан ва несту нобуд кардани ақлҳои миллати тоҷик пардохтанд. Нахустин тӯъмаи ин морон дар саросари кишвар зиёиён, олимон, шахсони босавод, пешбарандагони ғояҳои илму маърифат – муаллимон буданд. Мақсади аслии наҳзатиён – нобуд кардани равшангарони миллат буд. Онҳо бояд насли мувофиқ ба маънавиёти заҳҳокии худ месохтанд.

Аввалин ва бузургтарин хизмати таърихии Пешвои миллат – ҷони ҷавони худро ба гарав монда, ба ин қувваи аҳриманӣ зарбаи ҳалокатбор расонидан буд.

Аммо тарсу ваҳми он рӯзҳо то ба имрӯз дар дили қисмати муаррифишудаи аҳли зиё ва шогирдони онон монд.

Таҳлили муқаддимавии бисёре аз мавзӯъ ва асарҳои илмӣ, илмии педагогӣ, илмии таърихӣ, адабӣ, адабии таърихӣ ва фарҳангии дар замони истиқлолият эҷодшуда ва ҳамчуноне хотирнишон гардид, китобҳои дарсӣ низ нишон медиҳад, ки муҳтаво ва мундариҷаи онон ҳанӯз ба ғояҳои марказии бар асоси равшангароӣ, зидди хурофот, нодонӣ, ҷаҳолатпарастӣ, мазаммати ақибмондагии ақидатӣ, ки бисёре аз адибони бузурги асримиёнагӣ – Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (858-941), Абӯалӣ ибни Сино (980-1037), Абулқосими Фирдавсӣ (934-1020), Умари Хайём (1048-1131), Носири Хусрав (1004-1088), Убайди Зоконӣ (1301-1371), Абдурраҳмони Ҷомӣ (1414-1492), Абдурраҳмони Мушфиқӣ (1525-1588), Аҳмади Дониш (1827-1897), инчунин, дар замони шӯравӣ – Садриддин Айнӣ (1878-1954), Абулқосими Лоҳутӣ (1885-1957) ва дигарон таълиф намудаанд, на танҳо намерасанд, балки наздик ҳам намешаванд.

Мавзӯи меҳварии олам аз замони шакл гирифтани инсон – маҷмӯи ҳама гуна муносиботи ҷамъиятиро зиддият ва муборизаи ду қувваи асосӣ – некӣ ва бадӣ, торикӣ ва равшанӣ ташкил мекунад.

Кадом падидаҳо, шахсиятҳо, қаҳрамонҳо, образҳо, персонажҳо, шаклҳои шуури ҷамъиятӣ, қисматҳои таркибии онон, ҷаҳонбиниҳо, хабар ва маълумоти одӣ ифодаҳои номбаршударо таҷассум мекунанд, масъалаи дигар аст. Он ҷанбаҳои тахассусӣ, иҷтимоӣ, фардӣ, гурӯҳӣ ва табақавӣ дорад. Сухан дар бораи мавқеи фардии сиёсӣ, идеявӣ ва маънавии зиёӣ дар муносибат ба дарду ниёзҳои ҷомеа, масъалаҳои рӯзмарра, ояндаи наздик ва дури давлати миллӣ меравад. Зеро нақшҳои фардии асар гузоштан ба ҷаҳонбиниҳо, дар маҷмӯъ, афкори ҷамъиятиро ташкил мекунад.

Андешаи илмӣ, созанда, маорифпарварона, ватанхоҳона ва миллатдӯстонаи Садриддин Айнӣ, ки муҳимтарин омили истиқлоли давлатии тоҷикон гардид, падидаи тасодуфӣ ва ғайричашмдошт набуд. Он давоми силсилаи ҷаҳонбиниҳои илмӣ, фарҳангӣ ва ниҳоят пешқадам ва устуворе шинохта мешавад, ки аз замонҳои қадим, насл ба насл, то дар харитаи олам падид омадани давлате бо номи Тоҷикистон идома ёфт. Сайри ниҳоят кӯтоҳи таърихӣ далели ин гуфтаҳост.

Барои мисол, хулосаи сардафтари адабиёти классикии тоҷик Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ ба таври возеҳу равшан ақидаи диалектикии қонунмандиҳои табиат, ҷамъият ва тафаккурро, ки муҳимтарин усули донистани воқеият мебошад, таъкид месозад:

Ҷаҳон ҳамеша чу чашмест, гирдгардон аст,
Ҳамеша то бувад ойин-ш гирдгардон буд.

Умари Хайём ақидаи бузургтарин материалистони Юнони қадимро чунин қаламдод кардааст:

Пеш аз ману ту лайлу наҳоре будаст,
Гарданда фалак низ ба коре будаст.

Абулқосими Фирдавсӣ ба хотири эҳтироми бузург ба манзалат, ҷаҳонбинӣ ва урфу одати миллат ҷавонмардонаву бовиқор дар замони яке аз мустабидони хурофотзадаи давраи асримиёнагӣ Султон Маҳмуд ба тамоми олам эълон медорад:

Ба мо бар зи дини куҳан нанг нест,
Ба гетӣ беҳ аз дини Ҳушанг нест.

Фирдавсӣ дар мавзӯи суиистифода аз дину имон ба хотири ғаразҳои шахсӣ дар «Шоҳнома» дар боби «Тохтани Саъди Ваққос ба Эрон ва нома навиштани Рустам ба бародараш» менависад:

Зиёни касон аз пайи суди хеш
Биҷӯянду дин андароранд  пеш.

Ҳамин тариқ, таърихи ҳазорсолаи адабиёти тоҷик инъикоскунандаи тафаккури пешқадами миллати тоҷик аст. Чунин мисолҳоро мо дар эҷодиёти Носири Хусрав, Убайди Зоконӣ, Абдурраҳмони Ҷомӣ, Абдурраҳмони Мушфиқӣ то давраи маорифпарварони  бузург Аҳмадмахдуми Дониш ва Садриддин Айнӣ мебинем. Эҷодиёти онон мавзӯи таҳқиқоти илмӣ ва ба хонандагон муаррифӣ кардани он муҳимтарин талаботи иҷтимоӣ ва сохти конститутсионии мо – хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ  мебошад.

Воқеан, илм дар назди муҳимтарин санади ҳуқуқии  сарнавиштсози миллат қарздор аст. Зеро шаш рукни аслии сохти конститутсионии давлатдории миллӣ (Боби 1, Моддаи 1) решаҳои амиқи таърихӣ доранд ва инъикоси ормонҳои аз қаъри асрҳо то ба замони мо расида мебошанд. Бо иродаи мардум арзишҳои воло – ҳукми сохти давлатдории миллии моро гирифтаанд. Чунин орзуву омол дар санадҳои давлатдорӣ, сарчашмаҳои илмӣ, илмиву бадеӣ, адабиёт, фарҳанг, эҷодиёти халқ, урфу одат ва анъанаҳои халқи тоҷик дар шаклҳои гуногун ифода ёфтаанд. Маҳз барои ҳамин моддаи садуми Конститутсия муқаррароти моддаи якуми боби якуми ин ҳуҷҷати тақдирсозро тағйирнопазир меҳисобад. Чунин таҳқиқот посухи дандоншикан ба душманони сохти конститутсионӣ – интихоби миллати тоҷик хоҳад буд.

Дар таълимоти Роҳбари давлат забони тоҷикӣ ҳамчун далели зиндаи қадимӣ будани миллат ва шаҳсутуни давлатдории миллӣ тавсиф карда мешавад.

Ҳамин тариқ, Сарвари кишвар ба муҳимтарин принсипҳои муносибат ба ин ганҷинаи бебаҳо ишора намуда, таъкид менамояд: «Вазифаи муҳимми олимони кишвар таҳқиқ намудани таърихи пурифтихори миллат, проблемаҳои фалсафа ва адабиёту фарҳанги бою рангоранги тоҷикон, поку бегазанд нигоҳ доштан ва таҳким бахшидан ба мақоми забони давлатӣ, тоза нигоҳ доштани забони муошират, эҷоду эҳёи забони илмии тоҷикӣ, арҷгузорӣ ба арзишҳои таърихӣ ва ба ҷаҳониён ба таври шоиста муаррифӣ намудани дастовардҳои ниёгон мебошанд» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. – С. 185).

Назар ба  ҳидояти Роҳбари давлат зиёиён  вазифадоранд, ки бо такя ба таърихи ташаккул ва рушди афкори пешқадами миллӣ, ки тӯли ҳазорсолаҳо, дар шароити тираву тори асримиёнагӣ, фишорҳо ва вобастагии сиёсӣ ба даст овардаанд, бо заҳмати ватандӯстонаи худ ин анъанаҳоро на танҳо омӯзанд, балки ташаббускори пешрафти ҷаҳонбинии миллӣ дар шароити навини таърихӣ – замони истиқлол бошанд.

АҲАМИЯТИ ЭТИМОЛОГИЯИ ЗАБОНИ ТОҶИКӢ ВА МУНОСИБАТИ ОН БА ЗАБОНҲОИ АНГЛИСӢ ВА РУСӢ 

Таълимоти Пешвои миллат дар бораи забоншиносӣ қариб тамоми паҳлуҳои илм дар бораи қонунмандиҳои пайдоиш ва инкишофи забонро дар бар мегирад.

Яке аз ҷанбаҳои он алоқамандӣ ва таъсири мутақобилаи забони тоҷикӣ бо забонҳои мардумоне мебошад, ки миллати тоҷик дар тӯли асрҳо бо сабабҳои гуногун бо онҳо дар муносибот ва доду гирифт будааст. Дар тафсири муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин масъала хосияти объективии таърихӣ дорад. Он хеле асоснок ба мавқеи пайдоиш, ташаккул, ҳаёти сиёсӣ ва таърихиву фарҳангии миллати тоҷик дар иртибот дониста мешавад: «Имрӯз далелҳои қавӣ вуҷуд доранд, ки дар асоси онҳо донишмандон макони зуҳур ва нашъунамои забон ва адабиёти тоҷикиву форсиро Мовароуннаҳру Хуросон медонанд» (Ҳамон ҷо. − С. 194).

Академик Бобоҷон Ғафуров ҳам дар ин маврид таъкид месозад: «Мадракҳои таърих гувоҳӣ медиҳанд, ки саҳми Осиёи Миёна дар маданияти асри биринҷии Шарқ бағоят бузург аст, ба замми ин, қабилаҳои эронизабону ҳиндузабон ба кишварҳои ҳамсояи Ҳиндустон, Афғонистон ва Эрон маҳз аз Осиёи Миёна омадаанд» (Б. Ғафуров. Тоҷикон: Таърихи қадимтарин, қадим, асрҳои миёна ва давраи нав. – Душанбе:  Дониш, 2008. − С. 25).

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи қудрати забони модарӣ сухан ронда, ба нақши байналмилалии он ишора мекунад. Таъкид месозад, бо вуҷуди он ки забони тоҷикӣ дар таъсири мутақобил бо дигар забонҳои минтақа қарор дошт, ҳувияти функсионалии худро ҳимоя карда тавонист ва бегазанд монд: «Забони мо дар тӯли садсолаҳо аз баҳри Миёназамин то Ҳинду Чин ҳамчун забони муоширати байни халқҳои гуногун хизмат намуда, дар осори хаттии онҳо ҳам нақши зиёде гузоштааст. Ин ҳақиқати таърихӣ мебошад» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 162).

Дар паҳнои васеи ҷуғрофиёӣ ­­­− Осиёи Миёна, Мовароуннаҳр ва қисмати шимоли Эрон мавриди истифода қарор доштани забони тоҷикиро  сарчашмаҳои зиёди таърихӣ тасдиқ мекунанд. Яке аз онҳо  таҳқиқоти узви вобастаи Академияи илмҳои Иттиҳоди Шӯравӣ Е.Э. Бертелс мебошад. Ӯ менависад: «Метавон бо итминон изҳор дошт, ки забони таълифи асар («Қобуснома»-и Унсурулмаолии Кайковус – С. Я.) дар он давр забони адабии Эрон набуд, балки забоне буд, ки асосан дар ҳудуди салтанати Сомониён, ки аксари сокинонашон тоҷикон буданд, истифода мешуд. Он забони Рӯдакӣ ва Фирдавсист» (Кей-Кавус У. Кабус-намэ (Перевод, статья и примеч. чл. — кор. Акад. наук СССР Е. Э. Бертельса). 2-е изд. – М.: Изд-во восточной литературы, 1958. ­− С. 6). Чунин хулоса, ки шарқшиноси маъруф дар оғози солҳои 50-уми асри гузашта нисбат ба мақом ва ҳавзаи истифодаи забони модарии мо изҳор медорад, боиси қадршиносӣ ва ифтихор аст. Таъйиди маҳз − ба забони тоҷикӣ навишта шудани «Шоҳнома»-и безаволи Абулқосими Фирдавсӣ, фарқ кунонидани он аз «забони адабии Эрон» дар он замон ҳам ишора ба мустақилият ва бузургии забони тоҷикӣ аст, ки дар асарҳои Пешвои миллат борҳо, гаштаву баргашта, бо далелҳои иловагии таърихӣ таъкид мегардад. Барои мисол: «аз сарчашмаҳо, аз ҷумла, «Таърих»-и Наршахӣ, бармеояд, ки баъд аз истилои араб дар Эрони Ғарбӣ дар давоми ду садсола забони паҳлавӣ рӯ ба таназзул овард ва ҷойи онро забони арабӣ гирифт. Аммо дар қаламрави Мовароуннаҳр ва Хуросон забони тоҷикӣ мавқеи худро аз даст надод» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. − С. 163).

Тавре хотирнишон гардид, забон бояд аз лиҳози таърихӣ ва муқоисавию таърихӣ хуб омӯхта шавад. Дар ин маврид, яке аз муҳимтарин масъалаҳо муайян кардани хосияти гениалогӣ ва этногенетикӣ, яъне баромад, ташаккул ва хешигарии он ба забонҳои дигар халқу миллатҳо мебошад. Чунин таҳлил баробарвазнӣ ё қудратмандии яке аз забонҳоро нисбат ба дигар забон бештар нишон медиҳад. Сабабҳои аслии зинда мондан, рушд кардан ва баръакс аз байн рафтани ин ё он забон  ошкор карда мешавад.

Далелҳои таърихие, ки дар бораи тавоноӣ ва қудрати забони тоҷикӣ дар қаламрави васеи сиёсиву ҷуғрофиёӣ оварда шуданд, ба принсипи дар илм эътирофгардидаи «Таърихи забон − таърихи миллат» пурра мувофиқат мекунанд. «Шарафи умумӣ дар гузашта − иродаи умумӣ дар замони муосир; ёдоварӣ дар бораи корҳои бузурге, ки анҷом шудаанд ва омодагии чунин амал минбаъд ҳам – ана ин аст муҳимтарин шароите, ки барои сохтани миллат зарур аст». (Ортега-и-Гассет Х. Восстание масс. Пер. с испанского. Нью Йорк, 1954. –С. 178-179).

Хулосаи моҳияти таърихиву фарҳангии забони тоҷикӣ дар назарияи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои илм аҳамияти махсус дорад. Чунин натиҷагирӣ ва арзёбиро, дар маҷмӯъ, ба се қисм  ҷудо кардан мумкин аст:

1. Масъалаҳои этногенетикии забони модарӣ ва сарчашмаҳои асосии ташаккули он.
2. Ифодаи характери миллӣ, таҷассуми халқ ҳамчун шахсият бо такя ба зуҳуроти забонӣ, ҷараёнҳои забонӣ, маводи забонӣ, далелҳои забонӣ.
3. Забони модарӣ дар муносиботи байни миллатҳо ва таъсири мутақобилаи онон.

Вобаста ба чунин табақабандӣ, мутаносибан зарурати таҳқиқи

а) фонди асосии луғавии забон;

б) таркиби захираи луғавии забон;

в) калимаҳои иқтибосӣ ба миён меояд. Ва ин масъалаҳо дар илми забоншиносии муосир ниёз ба омӯзиши ҳаматарафа доранд.

Фонди асосии луғавии забон такягоҳ ва шаҳсутуни забон аст. Бузургии забон маҳз дар он ифода меёбад. Таҳқиқоти гениалогӣ, ҳамчунон, қудрати таъсири этимологии он нисбат ба дигар забонҳо дар шаклгирии лексика, тобишҳои семантикӣ, полисемӣ ва категорияҳои грамматикӣ нишон медиҳад, ки ин ё он забон дар гурӯҳ ва оилаи забонҳои дунё чӣ манзалатро касб кардааст. Дар набардҳои беохири забонӣ (ҳамчунин хонда шавад, фарҳангиву таърихӣ ва маънавию идеологӣ) чӣ бурду бохтҳо доштааст.

Маълум аст, ки забони тоҷикӣ ба гурӯҳи забонҳои эронӣ ва оилаи забонҳои ҳиндуаврупоӣ дохил мешавад. Таҳлили одӣ, нигоҳи холисона нишон медиҳад, ки чӣ гуна забони модарии мо дар «бурриши якдигарии забонҳо» на танҳо ҳувияти хешро нигоҳ дошта, нақши сохториву вазифавии худро ҳифз намудааст, балки бо дигар забонҳои муассири дунё вориди муносибат гашта, аз лиҳози лексикӣ ва грамматикӣ ба онҳо таъсир расонидааст.

«Агар сухан дар бораи маданият ва маишати халқ, муносибати он бо дигар халқҳо равад, муҳаққиқ бояд бештар ба лексика такя кунад. Фақат лексика бақайдгирандаи ҳассос ва бидуни фиреб ба тарзи мустақим ё ғайримустақими ҳама гуна тағйирот дар истеҳсолот, маишат, маданият, ҳамчунон, муносиботи таъсири мутақобилаи дорои аҳамияти байни халқҳо мебошад» (В. И. Абаев. История языка и история народа. В сборнике статей: Вопросы теории и истории языка. − М.: Наука, 1952. − С. 47).

Албатта, ҳангоми муқоисаи калимаҳо тавассути аломатҳои зоҳирӣ, хосияти фонетикӣ ва дигар ҷузъиёти шаклии (омонимии) маводи забонӣ, хулоса баровардан дар бораи ҳамрешагии калимаҳо, таъсири якҷониба ва ё мутақобилаи забонҳо аз рӯйи адолати илмӣ нахоҳад буд. Аммо таъкид бояд кард, ки ҳангоми пешниҳод ва коркарди фарзияи таъсири забони тоҷикӣ ба дигар забонҳо калимот ва истилоҳоте пешниҳод мегарданд, ки мансуб ба захираи асосии луғавии забони тоҷикӣ ё шеваҳои он ҳамчун пояҳои асосии забони адабӣ мебошанд. Дар ин маврид, хусусияти семантикӣ, моҳияти лексикӣ ва грамматикии ин ё он калима ё истилоҳ низ ба эътибор гирифта мешаванд.

Барои мисол дар забони тоҷикӣ замонҳои феъл, аз ҷумла, бо роҳи флексия тавассути феъли ёридиҳандаи «будан», «шудан» ифода меёбад. Дар забони англисӣ ин вазифаро феъли ёридиҳандаи «be» [biː], ки  бо истифода аз ҳиссачаи to [tuː] – (муродифи суффикси – ан-и забони тоҷикӣ) to be [tuː biː] шакли масдар мегирад, иҷро менамояд. Ва, албатта, тавассути флексия бо тобишҳои замонӣ вазифаҳои грамматикии худро ба тарзи гуногун − муродифҳои грамматикии худ иҷро мекунад. Тавре мебинем, ин таркиб аз лиҳози фонетикӣ (to be done [tuː biː dʌn]) ба феъли «будан», ҳамрешагии худро нишон медиҳад. Мисол: «To be or not to be that is the question» [tuː biː ɔː nɒt tuː biː  ðæt iz ðiː ˈkwesʧən] (Будан ё набудан – ин аст асоси масъала!).

Ҳамзамон, хотирнишон бояд кард, ки яке аз масъалаҳои муҳимми забоншиносӣ омӯхтани шеваҳои (диалектҳои) забон мебошад. Онҳо чун муҳимтарин сарчашма ва бозгӯйи таърихи забон эътироф шудаанд. Таҳкурсии пайдошавии меъёрҳои адабии ҳама забонҳо, гӯишҳо ба ҳисоб мераванд. Шеваҳои забонӣ қисмати муҳимми таърихи забон – таърихи миллат мебошанд. Фақат онҳо хосияти ҷуғрофиёӣ доранд. Ба ҳаёти ҷамъиятии маҳал ва хусусияти алоҳидаи иҷтимоии он алоқаманд мебошанд. Инъикоси фикрӣ ва овозии воқеияти алоҳидаи қаламрави муайян ҳастанд.

Хешигарии забонҳо тавассути шеваҳои забон ҳам тасдиқи худро меёбанд. Барои мисол, феъли ёридиҳандаи номбаршудаи to be [tuː biː] дар асл, дар шакли be [biː], (bi) бидуни тағйироти фонетикӣ ҳамчун феъли ёридиҳанда, ки замони гузаштаро ифода мекунад, дар шеваи сокинони ноҳияҳои Дарвоз, Ванҷ, қисмати шарқии минтақаи Кӯлоб васеъ истифода мешавад. Аз ҷиҳати маъмул будани ин категорияи грамматикӣ дар доираи гӯишҳо дар ноҳияҳои дурдасти кӯҳистон, ки ба қавли Бобоҷон Ғафуров аз тохтутозҳои аҷнабиён раҳоӣ ёфта, покизагии худро нигоҳ доштаанд, тахмин кардан мумкин аст, ки феъли ёридиҳандаи to be [tuː biː], ки асли пайдоиши он аз забони ҳиндуаврупоӣ маншаъ мегирад, дорои этимологияи забони қадими тоҷикӣ мебошад.

Ба фикри мо, қавмияти феълҳои ёридиҳандаи забони тоҷикӣ  ба забони англисӣ бо мисоли феъли ёридиҳандаи to be [tuː biː] ба охир намерасад. Маълум аст, ки муҳимтарин вазифаи феъл ифодаи ҳаракат ва ҳолати ашё (предмет) мебошад. Феъли ёридиҳандаи «аст» (to be) [tuː biː] амали анҷомшуда ва ҳолати муқарраргардидаи исмро ифода мекунад ва дар таркибҳои феълӣ замони ҳозираи давомдорро мефаҳмонад. Ин ҳолати грамматикӣ дар забони англисӣ тавассути суффикси – ing [ɪŋ] таъмин карда мешавад. Шакли фонетикии феъли ёридиҳандаи аст (to be) [tuː biː] дар забони англисӣ вонамехӯрад. Аммо мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, бештари калимаҳое, ки дар таркиби луғавии забони англисӣ бо таркиби овозии st омадаанд, ҳолати предметро нишон медиҳанд: stood [stʊd] – истод; stable [steɪbl] – устувор; establish [ɪsˈtæblɪʃ] – муқаррар кардан; stop [stɒp] – ист, яъне хешигарии худро ба мантиқи грамматикии феъли ёридиҳандаи забони тоҷикӣ (аст) бо тобишҳои семантикӣ ва алоқаҳои решагӣ ба намоиш мегузоранд.

Мисолҳои дигар низ ба фоидаи ҳамин фарзия ишора мекунанд. Дар забони тоҷикӣ бо истифода аз суффикси маконсоз – истон даҳҳо калима шакл гирифтааст: гулистон, бемористон, баҳористон, боғистон, шаҳристон, шабистон, торикистон, нуристон, бўстон, чаманистон, наистон, сангистон, тобистон, зимистон ва ғайра. Ба тарзи дигар, соҳибзабон онро ҳамчун таркиби овозии худ ба тарзи васеъ кор фармудааст.

Тавре мебинем, дар зери таъсири забони тоҷикӣ бо истифодаи суффикси маконсозӣ – истон, номҳои давлатҳои мустақил ва субъектҳои сиёсии дохилидавлатӣ  – вилоятҳо, ҷумҳуриҳои мухтор низ сохта шудаанд. Таъсири феъли ёридиҳандаи аст дар шакли решагии он st бо илова аз шаклҳои овозии гуногун, ки, албатта, ниёз ба таҳқиқоти иловагӣ дорад, дар тӯли таърихи чандҳазорсола хосияти байналхалқӣ гирифтааст.

Вобаста ба ду калимаи дар охир номбаршуда, ки фаслҳои солро ифода мекунанд (тобистон ва зимистон),  хотирнишон бояд кард, ки онҳо дар забони тоҷикӣ ҳамчун калимаҳои сохта ба ҳисоб гирифта намешаванд. Шакли яклухтро гирифтаанд. Дар  калимаи якум тоб, бо истифода аз суффикси – гӣ – тобагӣ, дар ин ҳолат калимаи мустақил ба ғизои дар асбоби тафсон омодашударо, дар ҳолати дигар бо илова кардани суффикси – истон фасли гармиро мефаҳмонанд. Яқин аст, калимаи таф (таф додан), ки он ишора ба ҳарорати баланд аст (тафсон, таф додан, тафӣ кардан), бидуни ягон тағйироти овозӣ аз забони тоҷикӣ ба забони англисӣ гузаштааст – tough season [tʌf siːzn] (мавсими гарм), tough season [tʌf siːzn] (фасли мушкил), tough discussion [tʌf dɪsˈkʌʃn] (баҳси гарм, баҳси ќотеона).

Вақте ки калимаву истилоҳот дар шакли решагӣ дар шеваҳои забон ҳам истифода мешаванд, чунин ҳолат мансубияти этимологии калимаро ба ҳамон забон даҳчанд меафзояд ва далели муътамади мансубият ба он забон аст. Калимаи таф ҳамин манзалатро дорад.

Дар калимаи дуюм решаи он зим (хунукӣ) дар забони адабии ҳозира дар шакли мустақил вонамехӯрад. Он дар забони русӣ дар шакли зима (фасли зимистон) омада, калимаи мустақил мебошад. Ба гурӯҳи калимаҳои полисемӣ ва серистифодаи он забон мансуб аст. Реша ва этимологияи он низ дар модар-забон ё забони аввалия як буда, чӣ шакли овозӣ ва чӣ вуҷуди аслии худро гум накардааст. Яқинан, ин ҳолат ба бештари забонҳои ҳиндуэронӣ хос мебошад.

Калимаи right [raɪt] – рост дар забонҳои тоҷикӣ ва англисӣ гарчанде тафовути андаки овозӣ дорад, аммо тарҷумаи айнан дошта, ба гурӯҳи калимаҳои сермаъно дохил мешавад. Дар забони русӣ шакли талаффузи ин калима бо доштани як садонок, комилан мисли забони тоҷикист. Аммо фақат маънои ишора ба як самтро дорад, моносемӣ аст. Калимаи овраг дар забони русӣ серистифода аст. Он дар луғатҳои русӣ-тоҷикӣ дар шакли ҷарӣ, оббурда, обканда  тарҷума мешавад, ки шояд эҳтиёҷ ба он набошад: калимаи тоҷикии мураккаб аст, аз ду калима, ки мансуб ба исм мебошанд: об ва раг – раги об иборат мебошад. Дар натиҷаи таъсири табиат – боридани борон ё дигар ҳодисаи фаъоли мансуб ба об, шакли болои талу теппа релйефи худро тағйир додааст. 

Хешигарии забонҳои тоҷикӣ ва русӣ, ки ба гурӯҳи ҳиндуаврупоӣ дохил мегарданд, бо садҳо мисол исбот мешавад. Аммо бо доштани муносиботи таърихиву сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ, махсусан дар ҳазорсолаи охир, таъсири ин ду забон ба якдигар ҳақиқати бебаҳс аст. Бештари ин калимаҳои маъмул дар забоншиносии муқоисавии ҳарду ҷониб оварда шудаанд, ки мо аз такрори онҳо худдорӣ мекунем.

Дар шеваи сокинони қисмати ҷануби забони тоҷикӣ калимаи handleак – чизеро бо даст гирифта бардошта ба шаст ба ҷойе партофтан аст. Он аз лиҳози сохт калимаи мураккаб мебошад: аз исми hand [hænd] (даст) феъли leаk [liːk] (ҷунбонидан, ликондан, ликок кардан) иборат мебошад. Ин калима дар шеваи мардуми Кӯлоб қариб бидуни тағйироти таркиби овозӣ истифода мешавад.  Маъмул аст. Дар забони англисӣ ба маънои бо истифода аз даст касеро љунбондан, ба њуш овардан – handle (дастак) мебошад.

Калимаҳое, ки дар шеваҳои забони тоҷикӣ фаъоланд, бо тағйири андаки фонетикӣ ва тобишҳои семасиологӣ дар забони англисӣ бо ҳамон маъно ё мафҳуми кӯчида истифода мешаванд: losе [luːz] – чизи гумшуда: «Win or lose never regret» [wɪn ɔː luːz ˈnevər rɪˈgret] – ғолиб омадӣ ё бой додӣ, ҳеҷ вақт афсӯс нахӯр.  «Лос» дар шеваи мардуми ҷануб ашёе, ки дар ҳоли гум шудан аст; гум мешудагӣ аст; рlace [pleɪs] – ҷо,  макон; mind [maɪnd] – майна;  палос – асбоби рӯзгор, ки дар ҷойе, маконе тахт карда мешавад: Хонаву палос, одаму либос;  «One may change place, but not the mind» [wʌn meɪ ʧeɪnʤ pleɪs, bʌt nɒt ðiː maɪnd] – Кас метавонад ҷойи зисташро иваз кунад, аммо на майнаашро; deaf [def] – одаме, ки қуввати шунавоиашро гум кардааст, пардаи узви шунавоиаш осеб дидааст. Даф – даф, дойра. Асбобе, ки матои асосиаш парда аст: «Deaf man is away from the blame» [def mæn ɪz əˈweɪ frɒm рiː bleɪm] – марде, ки қобили шунавоӣ надорад, аз гуфтори носазо дур аст. Better [ˈbetə] – беҳтар: It is better to play with the ears than with tongue [ɪt ɪz ˈbetə tuː pleɪ wɪр рə ˈɪəz рæn wɪр tʌŋ] – беҳтар он аст, бо гӯш бозӣ кунӣ, на бо забон.

Калимаҳои забони тоҷикӣ, ки бидуни тағйири таркиби овозӣ ба таркиби луғавии дигар забонҳо, аз ҷумла забони англисӣ ворид шудаанд, хеле зиёданд. Онҳо дар ҳарду забон ба як маъно корбарӣ мешаванд. Барои мисол: band [bænd] – банд (aшёе, ки дар як гурӯҳ, даста ҷамъ омадаанд, бастабандӣ шудаанд ва ё ҷамъ оварда шудаанд; монеа эҷод кардан, баста шудан); pass [pɑːs] − пас (пас рафтан, пас гузаштан, пас мондан); past [pɑːst] – паст, (дар охир, дар ниҳоят); calf [kɑːf] – калф (ҷузъи табиӣ, санги бузург, харсанг); part [pɑːt] – парт (қисм, ҷузъ, тиқа, пора).  Бо ин маънӣ, он дар шеваи мардуми ҷануби Тоҷикистон серистеъмол аст. Он ҳам ба маънои аслӣ ва ҳам ба маънои маҷозӣ истифода карда мешавад: парт кардан (қисм—қисм кардан); now [naʊ] – нав.

Калимаҳо – бидуни тағйироти таркиби овозӣ дар категорияҳои грамматикӣ, махсусан дар ишораҷонишинҳо низ дида мешавад: to [tuː] – ҳиссачае, ки самти ҳаракатро нишон медиҳад. Дар забони форсӣ он бо ҳамин таркиби овозӣ ифодаи «ба самти», «дар дохили» маконро ифода менамоянд; in [ɪn] – ин ҷонишини ишоравии дохили предмет; оn [ɒn] – ҷонишини ифодакунандаи қисмати болоии ашё мебошанд.

Калимаҳои тоҷикие, ки бо тағйироти ҷузъии овозӣ ва ё истифодаи категорияҳои ёридиҳандаи грамматикӣ мавриди истифода қарор доранд, аз рӯйи мантиқи тобишҳои маъноӣ ҳам дар забони тоҷикӣ ва ҳам дар забони англисӣ ба осонӣ шинохта мешаванд. Барои мисол: star [stɑː] – ситора; lip [lip] – лаб; bor, borrowing, burden [bɔː, ˈbɒrəʊɪŋ, burden] – бор, бурдан, чизеро дар худ доштан, баранда будан; typhoon [taɪˈfuːn] – тӯфон; top [tɒp] – асосӣ, чизе, ки дар мадди аввал, дар боло меистад, теппа; daughter [ˈdɔːtə] – духтар; door [dɔː] – дар; сow [kaʊ] – гов; сlé [kle] (франсузӣ) − key [kiː] (англисӣ) – калид; murder [ˈmɜːdə] – мурдан, куштор; rob [rɒb] – рабудан; eyebrow [ˈaɪbraʊ] − абрӯ; gulob [gulob] ­– гулоб; gulqand [gulqand]­ – гулқанд; candle [kændl] – қандил; two [tuː] – ду; rafting [ˈrɑːftɪŋ] – навъи варзиш, бо қаиқҳои махсус поин рафтан дар дарёҳои ниҳоят тезоби кӯҳӣ. Дар ин маврид решаи калимаи raft [rɑːft] дар забони тоҷикӣ ҳолатро ифода мекунад. Дар ин навъи варзиш, бо ихтиёри варзишгар ҳам истодан ҷойи имкон намемонад. Истифодаи суффикси – ing [ɪŋ], тавре пештар ҳам хотирнишон гардид, категорияи грамматикии созандаи феъли замони ҳозираи давомдори забони англисӣ мебошад: bad [bæd] – бад (A bad workman always blames his tools [ɑ bæd ˈwɜːkmən ˈɔːlw(e)ɪz bleɪmz hɪz tuːlz] – Коргари бад доим асбобашро гунаҳгор меҳисобад; name – ном; shift [ʃɪft] – шифт – сақф, болои хона: A good shift may serve long but no forever [ɑ gʊd ʃɪft meɪ sɜːv lɒŋ bʌt nəʊ fəˈrevə] – Шифти нағз метавонад дароз хизмат кунад, аммо на то абад; youth [jʊθ] – ёш, ҷавон; gap [gæp] – ҷойи холӣ, тиҳӣ, зуҳуроти камарзиш; гап – муродифи калимаи сухан аст. Ҳамзамон, бо тобиши маъноӣ зуҳуроте, фикреро, ки асоси воқеӣ надорад, бепоя аст, «гап» аст, мефаҳмонад; harm [hɑːm] – шарм  (Out of home near harm [aʊt ɒv həʊm nɪə hɑːm] – Берун аз хона, наздик ба шармандагӣ (ба маънои дур аз хона боэҳтиёт будан); warm [wɔːm] – гарм (Cold hands – warm heart [kəʊld hændz — wɔːm hɑːt] – Дастони хунук – дили гарм); sail [seɪl] – сайл, тамошо: Being on sea, sail [ˈbiːɪŋ ɒn siː seɪl] – Дар баҳр бошӣ, сайл кун; thunder  [Qʌndə] – тандӯр: Far from Jupiter, far from his thunder [fɑː frɒm ˈʤuːpɪtə, fɑː frɒm hɪz Qʌndə] – Касе, ки аз Зуҳал дур аст, аз тандӯр (тундар) дур аст; hang [hæŋ] – ҳангос зада гиристан, амали мансуб ба гулӯ: let every shееp hang by his own shank [let ˈevrɪ ʃɪp hæŋ baɪ hɪz əʊn ʃænk] – бигузор ҳар як гӯсфанд бо овози худаш садо барорад;  new [njʊu]–нав, candy [kændi] – қанд; sugar [ʃuga] – шакар; bazaar [bəza:r] – бозор; pajamas [pi^’ʤa:məz] – поҷома; jungle [ʤʌŋgl] – ҷангал; devil [devl] – дев; caravan [kærevæn] – корвонсарой; saffron [sæfrən] – заъфарон; kiosk [ki:ɑsk] – кӯшк; rug [rʌg] – раг; guard [gɑːd] – гвардия. Решаи аслии истилоҳ калимаи решагии қадимии тоҷикии гурд – паҳлавон, рӯинтан, нотарс, далер, шуҷоъ мебошад. Этимологияи калима – узви бадани инсон гурда аст. Яъне шахси гурдадор. Ин калима таърихи чандҳазорсола дорад. Тибқи қонунияти забонӣ давраҳои инкишоф, рушд ва табодули маъноиро аз сар гузаронида, тавассути арзишҳо ва маънавиёт, ҷаҳонбинӣ ва бархӯрди мардумӣ нисбат ба сифати ҷисмонии паҳлавонон ҳамчун истилоҳ қабул гашта, ба сермасрафтарин воҳиди маъноии ифодакунандаи сохторҳои низомӣ дар миқёси байналхалқӣ мубаддал гаштааст.

Бояд хотирнишон кард, ки «Топонимика сарчашмаи арзишманди ёрирасони таърихӣ мебошад» (В. И. Абаев. История языка и история народа – в сборнике. – М.: 1952. – С. 51). Дар алоқамандӣ бо калимаи guard [gɑːd] – гвардия номи деҳаи Кангурти (кони гурд, кони паҳлавонон) ноҳияи Темурмалик боиси таваҷҷуҳи этнографӣ, таърихӣ ва албатта, этимологӣ аст. Он далели боэътимоди мансубияти калимаи гвардия ба забони тоҷикӣ мебошад.

Мо лозим донистем, ки барои исботи ҳамреша ва ҳаммаъно будан ва хосияти пурраи этимологӣ доштани  калимаҳои забони тоҷикӣ, ки ба андешаи мо ба забонҳои англисӣ ва русӣ гузаштаанд, фақат бо овардани баъзе мисолҳо қаноат кунем. Бо таъкиди асосгузорони материализми илмӣ «дарк кардан, донистан ҳаракати абадии наздикшавии тафаккур ба ҳадафи омӯзиш аст». Итминони комил дорем, ки вобаста ба мавзӯи баҳс омӯзиш, таҳқиқ ва баррасиҳои мақсаднок ҳамчун мавзӯъ ва ҳадафи илмӣ идома хоҳанд ёфт.

Дар таълимоти Пешвои миллат аз бар намудани илм, дониш, касбияти баланд ва бо ҳамин тариқ шахсияти барои худ ва барои Ватан судманд шудан дар ҷойи аввал меистад. Ӯ таъкид мекунад: «Фаромӯш набояд кард, ки Ватанро танҳо кадрҳои баландихтисосу соҳибмаърифат ва забондону дорои касбу ихтисоси ба талаботи замона ҷавобгӯй обод карда метавонанд» (Суханҳои ҳикматомӯзи Президенти Тоҷикистон, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон. – Душанбе: ҶДММ «Контраст», 2017. – С. 189).

Пешвои миллат ба дараҷаи баланд донистани забони давлатиро аз беҳтарин сифатҳои ҳар як шаҳрванд мешуморад. Онро бо масъулияти ватандӯстӣ, маҳорати корбарӣ, сифатномаи воқеии хизматчӣ ва соҳибкори муваффақ тавъам медонад. Роҳбари давлат бо такя ба далелҳои илмӣ таъкид месозад: «Ҳар касе, ки забони модарии худро хуб медонад, барои ӯ омӯхтани забонҳои хориҷӣ осон мегардад. Дигар ин ки ҷорӣ кардани дастовардҳои илму техника ва технологияи муосир, яъне пешрафти минбаъдаи мамлакат, ба роҳ мондани робитаҳои гуногунсоҳа бо давлатҳои тараққикарда, яъне пайвастан ба ҷаҳони мутамаддин бе донистани забонҳои хориҷӣ, пеш аз ҳама, русӣ ва англисӣ ғайриимкон аст» (Ҳамон ҷо. – С. 194-195).

Таҷрибаи таърихии миллатҳои пешрафта нишон медиҳад, ки онҳо бо тамоми имконоти расмӣ ва ғайрирасмӣ, қонунӣ ва ғайриқонунӣ ба дастовардҳои судманди дигар халқҳо дар кулли самтҳо – иқтисодӣ, сиёсӣ, гуманитарӣ ва ғайра ворид мешаванд. Онҳоро меомӯзанд. Чизи фоиданокро зери ҳар ном худӣ эълон карда, истифода мебаранд.  Дар ин бора Волтер (Франсуа Мари Аруэ, 1694-1778, файласуф ва нависандаи франсавӣ)  менависад: «Муҳаббати ман ба Ватан ба ман монеа намешавад, ки аз дастовардҳо, муваффақиятҳои хориҷиҳо чашм пӯшам. Баръакс, чи қадаре ки ман Ватанамро дӯст дорам, ҳамон қадар кӯшиш мекунам, ки мамлакати худро аз ҷавоҳироте пур кунам, ки аз қаъри заминҳои кишварҳои дигар метавонам ба даст орам» (Энциклопедия мысли. – Киев: Советская энциклопедия, 1980. − С. 180). Дар ҷойи дигар ӯ таъкид мекунад, ки донистани забонҳои хориҷӣ маънои доштани калидҳои бисёр барои як қулф аст. Албатта, нависандаи машҳур калидҳои пайдо кардани манфиатро дар назар дорад.

Таҳлили маҳдуди муқоисавии дар боло овардашуда, тафсири намунаи мухтасари усули дар муддати кӯтоҳ аз худ кардани забонҳои хориҷӣ – махсусан англисӣ ва бо ҳамин метод олмонӣ ва франсавӣ аст. Тавре ки Пешвои миллат таъкид месозад, роҳи аслии донистани забонҳои хориҷӣ дар хуб донистани забони модарӣ мебошад. 

ХУЛОСА

Масъалаҳои забоншиносии тоҷик дар таълимоти Пешвои миллат мавқеи калидӣ доранд.  Ӯ таърихи забонро бо таърихи миллат тавъам медонад. Бо далелҳо исбот менамояд, ки чӣ тавр ҳаёти мардум дар ҳаёти забон таҷассум меёбад. Таъкид месозад, ки забони модарии мо  аз ду ҷиҳат омӯхта шавад:  аз лиҳози таърихиву муқоисавӣ ва фалсафӣ – дар муносибат бо тафаккур.

Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мавқеи забонро ҳамчун воситаи   муошират вазифаи функсионалӣ ва ҳамчун ифодакунандаи тафаккури миллӣ − моҳияти он мешуморад.

Забон ҳам аз лиҳози вазифавӣ ва ҳам аз лиҳози моҳиятӣ – ҳамчун далели рушди тафаккур аз ниёз ва мақсадҳои умумии инсонҳо  сарчашма мегирад. Яъне диалектикаи субъективии забон дар вобастагӣ аз диалектикаи объективии забон қарор дорад. Маҳз қонунмандиҳои инкишофи табиат, ҷамъият ва тафаккур боиси рушди забон гардидаанд.

Такони асосии ҷараёни устувор гаштани фонди асосии луғавии забон ва таркиби луғавии он зиддиятҳои беохири дохилии се унсури зикргардида мебошанд. Ва қонунҳои ба ҳам муқобили фарогир, ки дар моҳият ва зуҳуроти воқеияти объективии олам вуҷуд доранд, омили муассир нисбат ба ҳодиса ва категорияҳои забонӣ ба шумор мераванд. Забони тоҷикӣ аз замони пайдоиш то ба имрӯз дар маркази ҳамин гуна зиддиятҳо буда, ҳамчун субъект ва объекти муборизаҳои сиёсӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва идеологӣ дар он ширкати фаъол доштааст. Маҳз чунин сифат имкон додааст, ки забони модарии мо аз дараҷаи одӣ то ба сатҳи олӣ инкишоф ёбад. Дар қаламрави васеи олам паҳн гардад. Дар давраҳои муайяни таърихӣ нақши забони муоширати байни миллатҳоро иҷро намояд. Ва имрӯз маҳз тавассути заҳматҳои бемисли Пешвои миллат аз минбари Созмони Милали Муттаҳид садо диҳад. На танҳо ниёзҳои миллиро қонеъ гардонад, балки дар муносиботи байналхалқӣ васеъ истифода шавад.

Пешвои миллат забони модариро бо беҳтарин сифатҳо тавсиф мекунад. Барҳақ, онро баробар бо номҳои муқаддаси Модар, Ватан, Миллат медонад. Бо далелҳои таърихӣ исбот месозад, забони тоҷикӣ буд, ки аз забони гурӯҳӣ қавмӣ, аз қавмӣ нажодӣ, аз нажодӣ забони халқ ва аз забони халқ забони миллатро ба вуҷуд овард ва билохира омили аслии истиқлоли миллӣ гардид.

Роҳбари давлат таъкид мекунад, забони модарӣ ягона нишонаест, ки маҳз тавассути он мансубияти инсон ба миллат муайян карда мешавад. Ва то ба имрӯз илм бештар аз ин, далели муътамади мансубияти шахсро ба фардияти инсонӣ, падару модар, сарзамини аҷдодӣ, таърихи пайдоиш, ташаккул ва рушди миллӣ, урфу одати шоистаи дар тӯли ҳазорсолаҳо шинохташуда  надорад.

Ба тарзи илмӣ муносибат кардан ба забон эътироф намудани он ҳамчун воқеияти ҳастӣ мебошад. Яъне, бори дигар сухан дар бораи моҳияти аслии забон, ҳамчунон вазифаи функсионалии он − воситаи муносибат, муоширати байни одамон барои қонеъ кардани ниёзҳои одии рӯзмарра меравад.

Мантиқи таълимоти Пешвои миллат иборат  аз он аст, ки тоҷикшиносӣ – забоншиносии тоҷик аст.  Зеро дар доираи забони модарӣ умумияти дар таҷрибаи таърихӣ исботшудаи ҳақиқати воқеӣ – ҳамхунӣ, ҳамқавмӣ, ҳамватанӣ, якмаромӣ – ҳамчун нишонаи масъулияти бузурги маънавӣ аз қаъри асрҳо то ба имрӯз таҷассум меёбад. Ба тарзи дигар, забони модарӣ ҳам далели биологӣ ва ҳам нишонаи ҷамъиятии миллат, аз нуқтаи назари антропологӣ ҳамчун шахсияти алоҳида аст. Моҳияти чунин назария масъалаи ахлоқ ва маънавиёти миллӣ – расидан ба хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ мебошад.

Ҳамин тариқ, забони модарӣ дар маҷмӯи дастовардҳои таърихиву ҷамъиятӣ арзишмандтарин шакли шуур – идеологияи  муттаҳидкунандаи миллат аст. Он таҷассумгари манфиатҳои миллӣ ва омили асосии истиқлолияти давлатӣ мебошад. Дарк намудан, эътироф кардани забони модарӣ аз лиҳози моҳият ва асолат мансуб донистани решаҳои гносеологии он ҳадди ақал ба таърихи панҷҳазорсолаи миллат – тасдиқи он ҳамчун зуҳуроти материалӣ ва зуҳуроти дунявият аст. Чунки ба ҳазорҳо саволи воқеӣ, таърихӣ ва фарҳангӣ бо далелҳо ҷавоб мегӯяд. Ин хосиятро фақат падидаҳои илмӣ дошта метавонанд, на тасаввуроти метафизикӣ. Аз ҳамин ҷиҳат, забони модарӣ ба ҳар як соҳибзабон бояд ба сифати иммунитети маънавӣ дар муқобили ҳама гуна тамоюлоти бегонапарастӣ  хизмат  кунад. 

Бузургтарин абармардоне, ки дар тӯли таърих ба миллати хеш содиқ будаанд, бо вуҷуди мушкилиҳо ва таҳдидҳои ҷонӣ, эҳсоси ватанпарастӣ, маорифпарварӣ, равшанфикрӣ, хурофотситезии худро тавассути забони модарӣ ифода намудаанд. Пешвои миллат бо овардани мисолҳо ҳар кадоми ононро  арҷгузорӣ мекунад. Мантиқан эҷодиёт ва рафтори мутафаккирон, адибон, зиёиёни даврони гузаштаро бо давраҳои мушкили ҳаёти миллати тоҷик дар солҳои навадуми асри гузашта дар муқоиса мегузорад. Орзуманди он аст, ки рӯҳи шикастнопазири на кам аз панҷҳазорсолаи илм, фарҳанг ва маърифати тоҷик дар замони муосир ҷавобгӯи якрӯи манфиатҳои миллӣ − барои сохтани давлати миллӣ гардад. Вазифаи муҳимми зиёиёни миллӣ аст, ки номутаносибии дар байни забони неруманди миллӣ ва шуури миллӣ вуҷуддоштаро барҳам зананд.

Муҳтарам Эмомали Раҳмон дар назди забоншиносон ва таърихшиносон   вобаста ба забони модарӣ вазифаҳои мушаххас мегузорад. Аз лиҳози илмӣ посух доданро ба саволҳое, ки дар қисмати таркибии илми забоншиносӣ – фонетика, морфология, синтаксис, услубшиносӣ, лексикология, семасиология бармеоянд, вазифаҳои рӯзмарраи онҳо мешуморад.

Барои мисол, фақат лексикаи забон нишон медиҳад, ки забони тоҷикӣ аз гурӯҳи забонҳои эронӣ ва оилаи васеи ҳиндуаврупоӣ  кай, дар кадом шароити таърихӣ ва чӣ тавр тавонистааст ба забонҳои англосаксонӣ ва германӣ таъсири фарогир дошта бошад ва баръакс.

Дар таълимоти муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон назарияи илман асоснок дар бораи қонунҳои пайдоиш, рушд ва инкишофи забони тоҷикӣ, моҳияти забон ҳамчун воситаи муносиботи ҷамъиятӣ, ифодакунандаи фарҳанг, маданият, маънавиёт ва таърихи миллат, нақши забон дар истиқлоли давлатӣ, роҳу усулҳо ва воситаҳои ҳифз кардан, инкишоф додан, ба забони воқеан умумиллӣ ва посухгӯ ба кулли ниёзҳои умумихалқӣ мубаддал кардани он нишон дода шудаанд.

ОХИРСУХАН

Хизмати таърихии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ҷумла иборат аз он аст, ки дар баробари таъсис додани давлати миллӣ, барқарор кардан ва таъмин намудани рушди устувори иқтисодиёти мамлакат, ба инкишофи илм, маориф ва фарҳанг низ асос гузошт.

Яке аз муҳимтарин самтҳои сиёсат, ки Сарвари мамлакат дар ҷараёни сохтмони давлати миллӣ ба он таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир намуд, суръат бахшидани илми тоҷикшиносӣ тавассути забоншиносии тоҷик мебошад.

Барои Тоҷикистон ва мардуми тоҷик чунин муносибат тақозои замон аст. Воқеияти ҷамъиятӣ – фоҷиаҳои миллӣ: ҳазор соли бедавлатӣ, рух додани ҷанги хонумонсӯзи шаҳрвандии солҳои навадуми асри гузашта таҳти раҳнамоии аҷнабиён, бо истифодаи хоинони миллат хавфи ҳақиқии бебозгашт аз даст рафтани давлат ва парокандагии миллат, зарурати муроҷиат ба таърихи халқ ба хотири бедор кардани ҳисси хештаншиносӣ, худшиносӣ ва нангу номуси  миллиро дар замони муосир ба миён овард.

Ҳадафи бузурги эъмори давлати миллӣ тарҳрезӣ кардани роҳу усулҳои ба вуҷуд овардани шуур ва ҷаҳонбинии мувофиқ ба чунин сохтро тақозо дорад. Зеро ташаккули маънавиёти мардумӣ дар шароити соҳибдавлатӣ кори шахсӣ ё гурӯҳӣ нест. Аз муҳимтарин ва масъулиятноктарин вазифаи давлат ба ҳисоб меравад (Аристотел).

Таърихи навтарини Тоҷикистон мантиқи бузургеро исбот кард, ки «Шуури инсон на танҳо ҷаҳони воқеиро таҷассум мекунад, балки онро бунёд месозад». Ва «ҷаҳон талаботи Инсонро қонеъ карда наметавонад, Инсон тасмим мегирад, ки бо амали худ онро дигар кунад». Ин суханон оинаи равшани инъикоскунандаи фаъолияти Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ − Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд.

Мантиқи волои сухан, тавоноии оростани муошират бо тамоми гурӯҳҳои мардум – заҳматкашон, олимон, зиёиён, солмандон, ҷавонон, мактабиён, яъне табақаҳои гуногуни ҷомеа намунаи олии дарки масъулияти давлатдори навини тоҷикон гардид.

Муколамаи Пешвои миллат дар самти муносиботи байналмилалӣ, расидан ба моҳияти масъалаҳои мавриди муҳокимаи тарафайн, бо навъи аҳсант ҳимоя намудан ва пеш бурдани манфиатҳои миллӣ − мактаби бузурги дипломатияи тоҷик мебошад. Ин ҳама афзалиятҳо ба қавли Абулқосими Фирдавсӣ аз сифатҳои бузурги «доно ва ба гуфтан далеру тавоно будан»-и Сарвари давлат шаҳодат медиҳанд.

Баҳраварии дараҷаи аъло аз захираҳои бойи луғавии забони модарӣ, сабки ороиши сухан бо дарназардошти фазо ва муҳити сухангӯӣ аз муҳимтарин омилҳои нишонрас будани мусоҳибаҳои Пешвои миллат аст. Ҳамчунон, бо мантиқи муъҷаз, муассир ва  фасеҳ, бо ҷобаҷогузории намунавии задаҳои ҳиҷоӣ ва мантиқӣ, ки аз донистани нозукии тобишҳои семантикӣ ва семасиологии лексикаи забони модарӣ шаҳодат медиҳад, таваҷҷуҳи мардум ба суханрониҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон беихтиёр ҷалб мегардад.  

Пешвои миллат аз камтарин роҳбарони озмудашудаи сиёсии олам аст, ки дар доираи матни гузориш ва гуфтугӯи озод, бо такя ба далелу рақам ва мисолҳои баҳснопазир, бо қудрати маънавӣ ва фарҳанги волои суханварӣ сомеонро тасхир мекунад. Ва моҳияти давлатдории хешро ба дилу дидаи омма мерасонад.  Иқрор бояд гашт, ки ин кори чандон саҳл нест. Аристотел дар тасдиқи чунин дидгоҳ таъкид месозад: «Ба хотири он ки санъати сухан гуфтан дар алоқамандӣ бо муътақид кунонидан аст, худи муътақид кунонидан далелнокии нутқ мебошад. Мо вақте муътақид мешавем, ки бо далелҳои овардашуда розӣ бошем. Ҳақиқат ва адолат аз ҳама гуна муқобилистиҳо пурқуваттар аст» (Аристотель. Риторика. Поэтика. − М.: Лабиринт, 2000. – С. 7).

Забон ва тарзи баёни муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ба ҳайси мактаби бузурги фарҳанги муколамаи сиёсӣ, бояд дар доираи мавзӯи махсуси таҳқиқоти илмӣ ҳамчун ҷузъи санъат ва оини давлатдории миллии тоҷикон омӯхта ва ба наслҳо пешкаш гардад. Чунки чунин таҷрибаи муваффақи истифодаи забони модарӣ дар сатҳи олии давлатдорӣ, ки тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятиро ифода карда бошад, ба ғайр аз сухани волои Исмоили Сомонӣ: «То вақте ки зиндаам, қалъаи Бухоро ман ҳастам» (Б. Ғафуров. Тоҷикон: Таърихи қадимтарин, қадим, асрҳои миёна ва давраи нав. – Душанбе:  Дониш, 2008. − С. 340) дигар намунаеро надорем.

Услуби таҳқиқоти илмӣ, таҳлилу баррасии мураккабтарин зуҳуроти таърихӣ ва олами муосир, ҳаёти рӯзмарраи ҷомеа, хулосаҳои ниҳоят муҳим, бомулоҳиза ва усули суханварии муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар кулли соҳаҳои давлатдорӣ нишонгари дарки воқеият ва тавони барҷастаи истифодаи имконоти забони модарӣ аст.

Чунин сатҳи донистани забони модарӣ бо тамоми ҷузъиёт ва назокати семантикӣ, семасиологӣ, орфоэпӣ, фонетикӣ, морфологӣ, синтаксисӣ на танҳо барои кормандони мақомоти ҳокимияти давлатӣ, устодони донишгоҳҳо, муаллимони мактабҳои миёна, кормандони васоити ахбори умум, балки барои тамоми нафароне, ки умуман бо мардум, махсусан бо ҷавонон сару кор доранд, шахсоне, ки забони адабии ҳозираи тоҷикро аз худ карданианд, намунаи омӯзиш, мактаби суханварӣ  – дарси мантиқии давлатдорӣ  аст.

Ворид кардани таълимоти Пешвои миллат дар соҳаи забоншиносии тоҷик, таҳқиқоти илмӣ дар соҳаҳои таърих ва фалсафа, ғояҳои марказии адабиёти бадеӣ, мантиқи китобҳои дарсӣ – маънои ворид кардани низоми арзишҳои миллӣ, маънавиёти хештаншиносӣ ва худшиносии миллӣ ба хотири тарбияи одам дар рӯҳияи тоҷикият, ватанпарастӣ, ҳимояи сохти давлатдорӣ ва амнияти миллӣ мебошад.

Ба назари мо, чунин азм дар асоси принсипҳои фарҳангиву таърихӣ ва фалсафӣ, инчунин, муносибати муназзаму мураттаб метавонад амалӣ гардад.

«Хосияти гениалии инсон аст, ки меҳнати пурмашаққат ва тафаккури нерумандро ба самти муайян сафарбар намояд» (И. Нютон). Чунин тафсирро метавон ҳамчун намунаи ҳидояткунандаи сифатҳои олии ватанпарастонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон хотиррасон намуд,  ба ин равшангари орзуву ормонҳои ҳазорсолаи халқи тоҷик дар кору пайкор содиқона пайравӣ кард ва аз насл ба насл чун рӯҳи шикастнопазири миллӣ пайғом расонид.

С. ЯТИМОВ,
доктори илмҳои сиёсӣ,
    узви вобастаи Академияи миллии илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон.

 Бознашр аз Рӯзномаи “Ҷумҳурият” №194-195 (24 050) аз 05.10.2020с.

 

 

ЭҲЁИ САРАЗМИ БОСТОН — ЭҲДОИ ХИРАДИ ПЕШВО. Андешаҳои президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Фарҳод Раҳимӣ пас аз ҷашн 

ДУШАНБЕ, 25.09.2020 /АМИТ «Ховар»/. Эҳёи Саразми бостонӣ, муаррифии шоиставу пурдалели он ба ҷаҳониён, таҷлили 5500-солагии ин марзи куҳантаърих маҳз бо ному кӯшишу азму иродаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон рабт дорад Зеро Президенти ҷумҳурӣ дар татбиқи тадбирҳо ба муносибати ҷашни 5500-солагии Саразми бостонӣ аз кулли масъулин бештар фаъол буданд. Ин матлаб дар мақолаи президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, узви Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, академик Фарҳод РАҲИМӢ, ки дар ҳошияи ҷашни Саразм рӯйи коғаз омада, ба АМИТ «Ховар»  пешниҳод гардидааст, махсус таъкид шудааст.

Дар зер матни пурраи онро пешкаши хонандагон мегардонем:

 

Ба шарафи Истиқлоли давлатӣ бисту нуҳ сол қабл аз ин Тоҷикистони мо ба марҳилаи нави таърихӣ ворид гашт ва дар харитаи сиёсии ҷаҳон ҳамчун давлати мустақилу соҳибихтиёр арзи ҳастӣ намуд ва ҳамчун ҷумҳурии демокративу ҳуқуқбунёду дунявӣ муаррифӣ гардид. Тоҷикистони озодаманиш ва бостонгуҳару тамаддунпарвар истиқлолро ҳамчун омили барҷастаи ҳувият ва озодӣ, ифтихор ва нангу номус ва боэътимодтарин бақои ҷовидонаи миллату давлат пазируфт ва арҷгузорӣ намуд.

Истиқлол барои сарҷамъию ваҳдат ва шукуфоии Тоҷикистони маҳбуб шароити созгор фароҳам овард ва ҳисси ватандӯстиву ватанпарварии ҳамагонро таҳким бахшид. Имрӯз зимни гуфтору навишторҳо иддае пайваста таъкид мекунанд, ки Истиқлол барои тоҷикон бо лутфи таърих муфт ба даст омадааст, гӯё ҳадя шудааст. Ба ин ақидаву даъво ҳаргиз наметавон розӣ шуд, зеро чун ба таҳқиқ ва бо назари амиқбину моҳиятҷӯ ба паҳнои таърихи пурҳаводиси халқамон бингарем, ба натиҷаи мантиқбунёду асосманде хоҳем расид, ки истиқлоли мо аслан бо муборизаву талошҳо, муборизаҳои озодихоҳӣ ва хилқати тамаддунпарварии халқи баору номусамон иртиботи қавию ногусастании мантиқӣ дорад. Шоҳбайти машҳури «Ҳама сар ба сар тан ба куштан диҳем, Аз он беҳ, ки кишвар ба душман диҳем»-и Ҳаким Абулқосими Фирдавсӣ таҷассуми саҳеҳу муассири рӯҳияи истиқлолхоҳии тоҷикон ва ғуруру ифтихори миллии онҳо мебошад.

Истиқлол халқи тоҷикро ба масъулиятшиносӣ ва бунёдкориву созандагӣ ҳидоят намуд, роҳи фардояшро мунаввар сохт. Ҷои баҳс нест, ки ҳар халқу миллату давлатро, ба вижа, дар марҳилаҳои қисматсози таърих роҳбару раҳнамову дастгиру ҳидоятгаре иродатманду бошараф ва хирадоину дурбину хушниҳоде мебояд. Бидуни чунин сарвар чун корвони бе сорбон ба манзил расидан, гавҳари мақсуд ба даст овардан имконнопазир аст.

Донишманде барҳақ гуфтааст, ки «мардони бузурги таърих сарнавишти миллатҳоро таъйин мекунанд». Ончунон ки  беш аз ҳазору сад сол пеш аз ин дар як марҳилаи ҳассос таърих барои тоҷикон сарвари ватанхоҳу ободгар Исмоили Сомониро сари тахт оварда буд, дар айёми тақдирсозу масъулиятбори истиқлол чунин як ҷавонмарди шуҷоъ ва хайрхоҳу поктинат Эмомалӣ Раҳмон ҷилави тақдири миллатро ба даст гирифт. Ин абармарди олами сиёсат бо хиради волою матонату иродати беназири хеш тавонист аркони истиқлоли тоҷиконро чунон устувору пойбарҷой намояд, ки дигар ҳаргиз «аз боду борон наёбад газанд».

Имондорона ва холисона бояд гуфт, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ–Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба маънои томи сухан, пеш аз ҳама, инсони комил, наҷибу покизаниҳоду хайрандешанд ва ҳамчун Сарвари давлат сиёсати фарогиру хирадбунёд доранд, сиёсате, ки ҷавҳараш шукуфоии мамлакат ва некӯаҳволии мардум аст. Ва ин сиёсат басо фарогиру воқеъбинона буда, як самти муҳиму самарабахши он ба бузургдошти муқаддасоти миллат ва илму фарҳанг нигаронида шудааст.

Президенти муҳтарами мо табиатан ҷавонмарди фарҳангианд ва ,аз ҷумла, ба таърихи миллат таваҷҷуҳи махсусу ҳамешагӣ доранд. Аз ин лиҳоз метавон аз суханрониҳои Пешвои миллат иқтибосоти фаровон оварду аз китобҳову асарҳояшон оид ба таърихи тоҷикон ва бузургмардони миллат ёдовар шуд. Сарвари давлат бар он назаранд, ки таърих оинаи миллат аст ва омӯзиши ҳар чӣ бештари он сабаби нерумандии ҳисси худогоҳию хештаншиносӣ ва ифтихори миллии ҳамагон хоҳад шуд. Аз ин рӯ, Пешвои муаззам зарур донистанд, ки ҳар хонадони мардуми Тоҷикистон дорои китоби «Тоҷикон» бошад, онро биомӯзаду ҳифз намояд. Акнун ин гуфтаҳои ҳакимонаи шоири миллат воқеияти худро  меёбанд:

Тоқдони хонаи мо ҷои дастархони мост,
Тоқдони чашми мо ҷои китоби «Тоҷикон». 

Ин ҷо бамаврид аст, ки боз як гуфтаи дигари хирадбори Пешвои миллатро ёдовар шавем: «Таърих оинаи ҳар халқу миллат мебошад. Мо бояд ин оинаро ҳамеша беғубор нигоҳ дорем, то ки мардум, махсусан наврасону ҷавонон роҳи пуршарафи тайкардаи халқамонро дар он равшану возеҳ дида тавонанд». Дар иртибот ба ин маънӣ аз ҷониби Сарвари давлат дар мамлакат тадбирҳои зиёде андешида шуданд, ки таҷлили 2500-солагии шаҳри Истаравшан, 2700-солагии шаҳри Кӯлоб, 3000-солагии Ҳисори Шодмон, 1100-солагии Давлати Сомониён  аз ин ҷумлаанд.

Ибтикору ташаббуси таҷлили 5500-солагии Саразми бостонӣ бори дигар эҳтирому муносибати хоси Пешвои миллатро нисбат ба таърихи диёр ва омӯзишу арҷгузории он собит сохт. Пӯшида нест, ки кашфи Саразм ва оғози ҳафриёти он ба давраи то истиқлол (аниқтараш ба соли 1976) рост омадааст, вале ҳамагон гувоҳем ва воқеияти бебаҳс он аст, ки ҳафриёти бовусъат ва ҳадафмандонаву натиҷабори ин мавзеи бостонӣ ба даврони Истиқлолияти давлатии ҷумҳурӣ пайванд мебошад ва ташаббускори асосии эҳёи Саразм ва фарогир гаштани ҳафриёти он маҳз Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд.

Сардори давлатамон солҳои 2003-2005 ду маротиба ба Саразм омада, ҳафриёти онро бодиққат аз назар гузарониданд, бо таърихи ин шаҳри бостонӣ бештар шинос шуданд ва Саразмро «хазинаи тиллоии таърихи халқи тоҷик» номиданд. Президенти ҷумҳурӣ ҳатто дар вазъе, ки имконоти молиявии мамлакат бисёр маҳдуд буд, дастур доданд, ки барои ҳифзи ин ёдгории беназири таърих маблағи зарурӣ ҷудо карда шавад. Ин имкон фароҳам овард, ки то соли 2008 панҷ ҳафриётгоҳ болопӯш ва атрофи мавзеъ пурра бо панҷара иҳота карда шавад.

Ҳафриёти Саразми бостонӣ минбаъд низ ҳамеша дар мадди назари Пешвои муаззами миллат қарор дошт ва он кас дар ҳар мавриди мувофиқ аз ҷараёни корҳо дар Саразм аз масъулин пурсон мешуданду барои тақвиятбахшии амалиёт дар ин куҳанмарз дастуру супоришҳои мушаххас медоданд. Ва ниҳоят, зимни мулоқот бо зиёиёни мамлакат (19 марти соли 2018) Сарвари давлат дастур доданд, ки соли 2020-ум 5500- солагии Саразми бостонӣ ҳамчун маркази ташаккули маданияти кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозии тоҷикон ҷашн гирифта шавад.

Ибтикори навбатии Президенти ҷумҳурӣ дар таърихи Саразми бостонӣ ва ёдгории таърихӣ, ки 31 июли соли 2010 ба Феҳристи мероси  фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО дохил шуда буд, марҳилаи тозае ифтитоҳ намуд. Ҷиҳати дар сатҳи баланди илмиву фарҳангиву сиёсӣ таҷлил намудани ҷашни 5500-солагии Саразми бостонӣ бо дастури бевоситаи Пешвои муаззами миллат Кумитаи тадорукоти ҷашн бо роҳбарии Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис дода шуд, ки муддати се сол пайваста ҷараёни омодагиҳо ба ҷашнро роҳбарӣ ва назорат менамуд.

Тамоми сокинони мамлакат, вазоратҳо ва идораву ташкилоту созмонҳо барои ҳиссагузорӣ ба ин ҷашнвораи ифтихорӣ ҷидду ҷаҳд ба харҷ доданд. Дар ин миён кормандони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон масъулияти бештаре бар дӯш доштанд. Бо ҳадафи омодагии шоиста ба ин ҷашнвораи фархунда Нақшаи чорабиниҳои АМИТ оид ба таҷлили  5500-солагии шаҳри Саразми бостонӣ  таҳия ва қабул гардида, дар ҳайати 14 нафар Кумитаи тадорукот таъсис дода шуд. То таҷлили ҷашн аз ҷониби Академия корҳои зерин ба анҷом расонида шуданд:

-барои рамзи шаҳри бостонии Саразм дар ҳамкорӣ бо Вазорати фарҳанги ҷумҳурӣ озмун эълон гардид ва дар ин замина рамзи ҷашнии мазкур таҳия карда шуд, ки онро Президенти мамлакат   мақбул дониста, тасдиқ карданд;

-ба ковишҳои бостоншиносӣ дар мавзеи Саразм бо иштироки се гурӯҳи экспедитсионӣ ва панҷ зергурӯҳ вусъат бахшида шуд. Ба ин кор бостоншиносони хориҷӣ (аз Россия, Франсия, Германия, Италия, Чин, Португалия) ва чанд даста аз факултаҳои таърихи муассисаҳои таҳсилоти олии касбии мамлакат низ ҷалб гардиданд;

-се мавзеи дигари ҳафриёт рӯйпӯш карда шуд ва ин имкон фароҳам овард, ки дар сурати пайвастшавии ин се мавзеъ бо панҷ мавзеи қаблан рӯйпӯшшуда симои воқеии шаҳри бостонии Саразм падид оварда шавад;

-дар заминаи ҳамкории бостоншиносони мо бо Идораи замин ва геодезии вилояти Суғд нақшаи топографии Саразм ва дар ҳамдастагӣ бо Кумитаи меъморӣ ва сохтмони назди Ҳукумати ҷумҳурӣ ва МД «Шаҳрофар» Нақшаи генералии ҳудуди ёдгории Саразми бостонӣ таҳия гардиданд;

-дар асоси Консепсияи иншонамудаи бостоншиносони Академияи илмҳои миллии Тоҷикистон бинои осорхона ва хобгоҳи бостоншиносон дар шаҳри Саразм бунёд карда шуд;

-мутахассисони Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии АМИТ ба номи Аҳмади Дониш барои албоми идонаи «Саразми бостонӣ» маводи хеле ҷолиб, хушсифат ва фаровон гирдоварию пешниҳод карданд;

-китоби пурмуҳтавою пурдалели «Пешвои миллат-эҳёгари таърихи бостонии халқи тоҷик» бо сифати баланд ба нашр расид;

-мутахассисон ва олимони варзидаи АМИТ дар таҳияву омодасозии филмҳои мустанади «Саразм», «Дар ин замона», «Саразми бостон» ва «Саразми бостонӣ» бо шабакаҳои телевизиону радиои мамлакат  ва МД киностудияи «Тоҷикфилм» ҳамкорӣ намуданд;

-олимони бостоншиноси АМИТ доир ба таърих, ҳафриёт, бозёфтҳо ва мақому манзалати Саразми бостонӣ тавассути радиову телевизионҳои ҷумҳурӣ суҳбатҳо оростанд ва дар барномаи махсуси Радиои «Овози тоҷик» барои шунавандагони кишварҳои хориҷӣ доир ба Саразм ва ҷашни он ширкат варзиданд;

-бахшида ба 5500-солагии Саразм беш аз 20 китоби олимони АМИТ ва бостоншиносони маъруфи хориҷӣ ба нашр расонида, пешкаши хонандагон гардид. Ҳамзамон ба ин муносибат буклету тақвимҳои гуногун таҳияву чоп шуданд;

-аз тарафи олимони Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии АМИТ албоми рангаи «Ҳунарҳои мардумии Панҷакент» омода ва чоп гардид, ки яке аз беҳтарин ҳадяҳо ба иштирокдорони ҷашн ва меҳмонони он буд;

— ба ифтихори фархундаҷашн давоми беш аз як сол мизи мудаввари байналмилалӣ бо иштироки олимони бостоншиноси Тоҷикистон, Россия, Қазоқистон, Қирғизистон ва Ӯзбекистон бо номи «Мероси фарҳангӣ — дар робита ба таҳқиқоти анъанавӣ ва байнисоҳавӣ» (27-31 марти соли 2020), конфронси илмӣ-амалӣ дар мавзӯи «Саразм-оғози тамаддуни кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозии тоҷикон» (20 декабри соли 2019) ва ниҳоят, симпозиуми байналмилалии «Саразм-тамаддуни кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозии тоҷикон» (11-12 сентябри соли 2020) баргузор карда шуд;

-дар ҳамкорӣ бо Вазорати фарҳанг ва адибону санъатшиносон Консепсияи баргузории ҷашни 5500-солагии Саразм таҳия ва дар заминаи он сенария ва барномаи фарҳангии ҷашн рӯи кор оварда шуд.

Ҳамзамон аз ҷониби Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилояти Суғд ва шаҳри Панҷакент дар мавзеи Саразми бостонӣ роҳҳо бунёд ва навсозӣ, осорхонаи муосир  ва бо пешниҳоди бостоншиносони АМИТ  хонаҳои Саразмиёни бостон сохта, ба истифода дода шуданд, ки ин ҳама дар мавриди муаррифии Саразми бостонӣ муфид аст ва барои ҷалби ҳарчи бештари сайёҳон мусоидат хоҳад намуд.

Ин ҳама тадорукоту корсозиҳову омодагиҳои бовусъату гуногунҷабҳа ва арзишманд, ки ҳамбаста бо дастуру супоришҳои  Пешвои муаззами миллат сурат гирифтанд, барои таҷлили шоистаи ҷашн шароити созгор фароҳам оварданд. Сарвари давлат аз ашхоси масъул мунтазам доир ба  раванду сатҳи омодагиҳо ба ҷашн пурсон мешуданд ва маслиҳатҳо медоданд.

Иштироки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҷашни Саразм, ки  12 сентябри соли равон дар шаҳри Панҷакент баргузор шуд, онро басо шукӯҳманду мутантан сохт ва ҳодисаи бузурги таърихӣ гашт. Панҷакентиён Пешвои миллатро ҳамчун Сарвари маҳбубу ғамхори хеш, меъмори соҳибхиради кохи истиқлоли мамлакат,  абармарди арсаи сиёсат ва  эҳёгари Саразми бостонӣ хеле самимона, бо меҳру эътиқоди саршор пешвоз гирифтанд. Зимни ин сафари корӣ Сарвари давлат ба фаъолияти якчанд корхонаю муассиса, ки ба ифтихори 5500-солагии Саразм ва 30-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон бунёд ёфта буданд, ифтитоҳ бахшиданд.

Ҳангоми боздид аз шаҳри Саразм, ки идона оро ёфта буд, хуб эҳсос мешуд, ки Пешвои миллатро саропо ҳисси баланди ифтихори миллӣ ва шарафи ватандорӣ фаро гирифтаасту аз эҳёи ин порамарзи бостонии диёр басо мамнуну сарафрозанд. Вақте ки Сардори давлат бо таваҷҷуҳи махсус аз Осорхонаи тозабунёди Саразм дидан намуданд, дар бораи таърихи диёр, олимони маъруфи таърихшинос ва аҳамияту моҳияти омӯзиши гузаштаи мамлакат  суханҳои самимию пурдалеле гуфтанд, ки гумон мекардед, дар ҳузури як олими бузурги таърихшинос қарор доред.

Президенти ҷумҳурӣ бори дигар таъкид карданд, ки  «Саразм хазинаи тиллоии таърихи халқи тоҷик аст» ва таҳқиқи ҳарчӣ бештари он  дорои аҳамияти бағоят бузург мебошад.

Суханронии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати 5500-солагии Саразми бостонӣ дар шаҳри Панҷакент боз ҳам ифодагари таваҷҷуҳи вижаи Сарвари давлат ба ин куҳандиёр, ба таърихи пурҳаводису ибратомӯзу ифтихорбарангези халқи тоҷик буд. Дар оғози суханрониашон Пешвои муаззами миллат бо камоли ифтихору меҳру муҳаббат иброз доштанд, ки Панҷакенти бостонӣ на танҳо зодгоҳи саромади шеъру адаби тоҷику форс-Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ, балки яке аз оғозгоҳҳои таърихи куҳанбунёди халқи тоҷик мебошад ва дар идома афзуданд: «Таъкид месозам, ки муҳаббат ба Ватани маҳбуб аз донистани таърихи пурифтихор ва гузаштаи ибратомӯзи миллат сарчашма мегирад».

Инчунин Сарвари давлат оид ба таърихи Саразм, тадбирҳои Ҳукумати мамлакат вобаста ба омӯзиши бовусъати он, заҳмати бостоншиносон, аҳамияту моҳияти омӯзиши таърихи диёр ва нақши мардуми Панҷакент дар рушди ҷумҳурӣ ба таври муфассал ва бо эҳтирому эътиқод суханронӣ карданд. Пешвои миллат ёдовар шуданд, ки маънии вожаи (этноними) Саразм «Сари замин» ё «сарзамин»-ро ифода мекунад, ки ин худ далели қотеъи таърихи пурифтихору деринаи халқи тоҷик мебошад. «Бояд гуфт, ки Саразм на фақат яке аз марказҳои қадимтарини тамаддуни кишоварзӣ ва ҳунармандиву шаҳрсозии Варорӯди Осиёи Марказӣ, балки тамоми минтақаҳои Шарқи Наздик-Афғонистон, Эрон, Покистон ва Ҳиндустон ба шумор меравад. Аз ин рӯ, ҷомеаи илмӣ маданияти Саразмиёнро барҳақ ибтидо ва асоси  тамаддуни кишоварзӣ, ҳунармандӣ ва шаҳрсозии ҳавзаи байни дарёҳои Сиру Ому мешуморад», — иброз доштанд Сарвари давлат.

Президенти муҳтарами ҷумҳурӣ ба ҳамаи донишмандону муҳаққиқони ватанию хориҷӣ, ки таърихи куҳану пурифтихори халқи тоҷикро холисона омӯхта, онро ба шакли мақолаву рисолаҳои арзишманди илмӣ нашр намуда, шуҳратафзои диёри тоҷикон гаштанд ва умуман, ба куллӣ онҳое, ки ба ифтихори ҷашни Саразм дар омодагиҳову бунёдкориҳои вусъатманд фаъолона ширкат варзиданд, самимона арзи сипос карданд ва зимнан баён доштанд, ки «ҳоло саҳифаҳои зиёди таърихи Саразм боз нашудаанд ва мо умед дорем, ки донишмандони ватанию хориҷӣ минбаъд низ саҳифаҳои норавшани таърихи ин маркази тамаддунро таҳқиқ намуда, дастраси ҷомеаи ҷаҳон хоҳанд кард».

Яъне, бо эҳтимому тадбирандешонаи меҳанпарваронаи Пешвои муаззами миллат таҳқиқу омӯзиши шаҳри Саразми бостонӣ ҳаргиз суръат коҳиш нахоҳад дод, балки боз ҳам идома хоҳад ёфт, мукаммалтар хоҳад гашт ва минбаъд саҳифаҳои навини шоҳкитоби пурасрори Саразм боз хоҳанд шуд ва ин, пеш аз ҳама, ба бештар комилу фарогиру муҳтавоманд гардидани таърихномаи миллат мусоидат хоҳад намуд. Таъкиди зерини Сарвари мамлакат хеле ифтихорбарангезу дурандешона садо дод ва аз тарафи ҳамагон гарм истиқбол ёфт: «Хотирнишон менамоям, ки дар сурати дурусту ҳадафнок ба роҳ мондани корҳо дар ин самт шаҳри Панҷакент ва ёдгориҳои нодири онро ба шиносномаи сайёҳии Тоҷикистон табдил додан мумкин аст».

Тантанаҳои идона дар Панҷакенти бостонӣ ба ифтихори 5500-солагии Саразми соҳибтамаддун бо иштироки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба намои шукӯҳманди таърихи дерини халқи тоҷик, ифодагари муҳаббати самимии тоҷикон ба Ватан ва гузаштаи рангину ифтихорию ибратангези он, таҷассумсозии неруи дӯстию ваҳдати аҳли мамлакат табдил ёфт ва ҳодисаи пурфурӯғу муҳаббатрезе гардид, ки солиёни зиёде чароғи ёдҳоро фурӯзон хоҳад дошт. Ва ин ҳама бо хиради барҷастаи Пешвои миллат, азму ирода ва тафаккури баланди ватанпарварона ва астуру ҳидоятҳои ғамхоронаву бунёдкоронаи ин абармарди олами сиёсат ва машъалафрӯзи ҷодаи илму маърифат пайванди қавию ногусастанӣ дорад.

Сарвари давлати мо эҳёгар, ривоҷбахш, ғамхор ва посдори садоқатманду устувори Саразми бостонианд ва ба ин як пора марзи нодиру ифтихорангези Тоҷикистони азиз муҳаббату эҳтироми самимӣ доранд. Месазад, ки дар бораи корномаи Пешвои миллат ҳамбаста ба эҳёву омӯзишу таҳқиқу арҷгузории Саразми бостонӣ китобе таҳия ва ба чоп расонида шавад ва ин корро олимони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ҳатман ба сомон хоҳанд расонд.

Мақолаи мазкурро, ки  дар ҳошияи ҷашни Саразм рӯйи коғаз омад,  бо гуфтаҳои зерини Пешвои муаззами миллат, ки аз суханрониашон ба ифтихори 5500-солагии куҳаншаҳри Саразм иқтибос мешавад, ҳусни анҷом мебахшем: «Бигзор, ин санаи бузурги таърихӣ дар хотири ҳамватанони мо ҳамчун василаи муҳими ифтихори миллӣ ва худшиносиву худогоҳӣ то абад боқӣ монда, дар роҳи рушди минбаъдаи фарҳангу маънавиёти халқамон ва тарбияи наслҳои ояндасози миллат қадами нави устувор гардад».   

  Фарҳод РАҲИМӢ,
Президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон

                                                            14 сентябри соли 2020

 

 

ПЕШВОИ МИЛЛАТ ВА ДАСТОВАРДҲОИ СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ТОҶИКИСТОН ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛ. Мулоҳизаҳои Вазири корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин

ДУШАНБЕ, 08.09.2020. /АМИТ «Ховар»/. Тоҷикистон ва мардуми соҳибфарҳанги он имрӯзҳо дар остонаи ҷашни миллӣ — Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор доранд. Имсол миллати сарбаланди тоҷик 29-умин солгарди ин руйдоди пурифтихор ва шоистаро таҷлил менамояд.

Ин ҷашн дар шароите таҷлил мегардад, ки мафҳумҳои ормонҳои миллӣ, истиқлол, озодӣ, демократия барои ҳар як сиёсатмадору зиёӣ, олиму муҳаққиқ ва тамоми мардуми Ватани азизамон равшан аст ва масири расидан ба ин ҳадафу ормонҳо мушаххастар шуда, ҳаракат барои пешрафти бештари мамлакат дар тамоми заминаҳои ҳаёти сиёсиву иҷтимоӣ ва иқтисодиву фарҳангӣ суръати нав пайдо менамояд ва дар ин замина мақоми сиёсати хориҷӣ нақши калидӣ хоҳад дошт.

Зикри ин нукта бағоят муҳим аст, ки баҳри ба истиқлоли комил расидану чун давлати мустақил эътироф гардидани Тоҷикистон заҳматҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон беназиранд.

9 сентябри соли 1991 дар таърихи миллати тоҷик рӯйдоди бузургу хуҷастае ба вуқӯъ пайваст – Ҷумҳурии Тоҷикистон аз расидан ба истиқлоли худ ба ҷаҳониён пайғом дод ва ҳамчун давлати мустақил вориди саҳнаи сиёсии ҷаҳон гардид. Маҳз аз ҳамин давра сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон таҳти роҳбарии Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун муҳимтарин давраи ҳаёти сиёсӣ ба шакл гирифтан оғоз кард.

Хотиррасон кардани ин ҳақиқат, ки расидан ба истиқлоли миллӣ дар охирин даҳаи садаи бист барои миллати тоҷик на оғози давлатдорӣ, балки бозгашт ба саҳнаи сиёсати ҷаҳонист, хеле муҳим мебошад.

Дар раванди ташаккул ва рушди Тоҷикистон чун давлати соҳибихтиёру мустақил сиёсати хориҷии он нақши бузург дорад. Шароити мушаххаси таърихии таъсису инкишофи давлати соҳибистиқлоли мо, хислат ва муҳтавои таҳаввулоти байналмилалӣ дар марзи ду садсола табиатан аҳаммияти хоссаи омили беруниро дар ҳаёти ҷумҳурии мо ва робитаи наздики рушди дохилиро бо воқеияти байналмилалӣ муайян намуд.

Дар оғози асри XXI олам дигаргуниҳои амиқеро, ки дар натиҷаи шаклгирии низоми ҷаҳонии бисёрқутбӣ ба вуҷуд омадааст, аз сар мегузаронад. Ҷараёнҳое, ки дар марҳилаи кунунӣ дар ҷаҳон зуҳур намудаанд, арсаҳои сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву маънавиро фаро гирифтаанд.

Назаррастарин ҷараёни олами муосир ҷаҳонишавӣ мебошад, ки ба табиат ва мазмуни муносибатҳои байналмилалӣ ва интихоби самтҳои сиёсати хориҷии давлатҳо таъсири бевосита дорад.

Дар робита ба соҳибистиқлолии Тоҷикистон бояд махсусан зикр намуд, ки мо дар оғози истиқлол ниҳод ё сохтори мукаммали татбиқкунандаи сиёсати хориҷӣ надоштем. Имрӯз бо камоли итминон метавон гуфт, ки ҳам сиёсати хориҷии Тоҷикистон ва ҳам Вазорати корҳои хориҷӣ зодаи ҳақиқии истиқлол ва самараи заҳматҳои шабонарӯзӣ ва хастанопазири Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд!

Маҳз ба шарофати Истиқлолият Тоҷикистон тавонист, ки дар арсаи байналмилалӣ обрӯю нуфузи баланд пайдо намуда, аз Созмони Милали Муттаҳид сар карда, узви муҳимтарин созмонҳои байналмилалии дунё гардад. Тоҷикистон имрӯз бо 176 кишвари ҷаҳон равобити дипломатӣ барқарор намудааст, ки ин ҳама барои мо ифтихори баланд аст.

Имрӯз Тоҷикистон ва кулли давлатҳои дунё дар шароите қарор доранд, ки ҷаҳонишавӣ ба раванди ҳокими таҳаввулоти сайёра мубаддал гардидааст. Он ҳам барои рушди иқтисодиву технологӣ миёни давлатҳо имкониятҳои бузург фароҳам меорад ва ҳам метавонад боиси тезутундшавии масъалаҳои сиёсиву иқтисодӣ ва фарҳангиву ахлоқӣ, инчунин торафт бештар гардидани нобаробарии иҷтимоии мардум ва шиддат гирифтани буҳрони маънавии ҷомеаи ҷаҳон гардад.

Дар чунин шароит сиёсати хориҷии Тоҷикистон бояд муҳтавои амалгаро ва воқеъбинона дошта бошад ва ба татбиқи пайгиронаи ҳадафҳои милливу давлатии мамлакат мусоидат намояд.

Имрӯз ҳамагирии Ковид-19 башариятро бо таҳдид ва хатарҳои ҷиддӣ рӯ ба рӯ кардааст. Аз ин рӯ, тамоми давлатҳоро мебояд сарҷамъона ва бо истифода аз тамоми захираву имкониятҳои мавҷуда дар мубориза бо пайомадҳои ҳамагирӣ талош намоянд. Дар чунин лаҳзаҳои ҳассос Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста талош меварзанд, ки дар мубориза бо ин бемории ҳамагир тадбирҳои амалӣ андешида шаванд ва ҳамватанони мо дар дохилу берун аз ҳудуди кишвар аз ин сироят эмин бошанд. Маҳз тавассути сиёсати дурбинона ва ташаббусҳои миллатдӯстонаи Сарвари давлатамон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, новобаста ба вазъияти душвор як қисми ҳамватанони мо аз Россия, Қазоқистон, Туркия, Аврупо, Аморати Муттаҳидаи Араб ва дигар давлатҳо ба Ватан баргардонида шуданд.

Бояд зикр намуд, нақши Эмомалӣ Раҳмон дар равшан сохтани ҳадафҳои асосӣ ва усулҳои сиёсати хориҷӣ ва дипломатияи тоҷик бисёр муассир ва корсоз аст. Хусусияти тақвият ёфтани сиёсати хориҷии Тоҷикистони навин ин аст, ки заминаи назариявии ин бахши муҳими ҳаёти давлатӣ на дар доираи коршиносон ва назарияпардозон, балки ҳангоми анҷоми фаъолиятҳои пурталошу пӯёи дипломатии Сарвари давлати Тоҷикистон эҷод шудааст.

Тайи солҳои соҳибистиқлолӣ таҳти роҳбарии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон санадҳои муайянсозанда ва танзимкунандаи усулҳои асосӣ, ҳадафу вазифаҳо ва самтҳои авлавиятноки сиёсати хориҷии мамлакат таҳия гардидаву ба тасвиб расиданд, ки бар асари он ғояҳои бунёдии консепсияи сиёсати хориҷӣ аҳаммияту арзиши хосаи худро то ҳол ҳифз намуданд.

Роҳи пурифтихори тайкардаи давлати мо ва дипломатияи тоҷик тайи 29 соли соҳибистиқлолӣ таҳти роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳи ҳамвору осон набуд.

Сарвари давлат аз рӯзҳои аввали омадани худ ба сари қудрат равобити зич бо созмонҳои байналмилалӣ ва ҳамёрӣ бо кишварҳои минтақа ва ҷаҳонро на танҳо омили муассири пешрафтҳои иқтисодии Тоҷикистон, балки ҳамчун заминаи муҳимми таъмини амният ва суботи давлат муайян намуд.

Даҳои сиёсии Эмомалӣ Раҳмон дар воқеияте зоҳир гардидааст, ки аз ибтидо суботи сиёсиву иқтисодии Тоҷикистон ва суботи кишварҳои ҳамсоя, минтақа ва ҷаҳонро дарк намуданд. Бар асоси ин фалсафа, ки моҳиятан диалектикаи тавсеаи давлат мебошад, Сарвари давлати тоҷикон аз нахустин рӯзҳои ба сарварии Тоҷикистон расидан равобити ҳамаҷониба, зич ва дӯстона бо ҳамаи давлатҳои ҷаҳонро аз муҳимтарин ва авлавиятноктарин самти сиёсати хориҷии Тоҷикистон муайян намуд. Зеро бо диди амиқи сиёсӣ дарк менамуд, ки иҷрои вазифаҳои душвору печидаи бунёд ва таҳкими Тоҷикистони соҳибистиқлол ва эҷоди қудрати иқтисодии он бидуни ҳамкории сиёсию иқтисодии густурда бо ин давлатҳо имконнопазир аст.

Бо талошу кӯшиши пайгиронаи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон Тоҷикистон дар созмонҳои минтақавӣ ва ҷаҳонӣ, аз ҷумлаи СММ, Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Созмони Аҳдномаи Амнияти Дастаҷамъӣ, Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо, Созмони Ҳамкории Шанхай, Машварати Ҳамкорӣ ва Эътимод дар Осиё ва ғайра ширкати фаъолона дорад.

Президенти Тоҷикистон самтҳои пешрафти Тоҷикистонро дар арсаи байналмилалӣ мушаххас намуда, бо дар назар гирифтани мавқеияти ҷуғрофию геосиёсӣ, манфиатҳои миллӣ ва инчунин омилҳое, аз қабили равобити фарҳангиву таърихӣ, арзишҳои умумибашарӣ ва яксон будани манфиатҳо равобити дӯстонаи Тоҷикистонро бо ҳамаи кишварҳо танзим намуд.

Асосҳои назариявӣ ва ҳуқуқии сиёсати хориҷӣ бо муҳтавои амалгарона ва воқеъбинона, ки самтҳои асосӣ, роҳу василаҳои татбиқи манфиатҳои дарозмуддати миллии Ҷумҳурии Тоҷикистонро муайян мекунад, маҳз тавассути истеъдоди баланди сиёсатмадорӣ, назари борикбин ва жарфнигарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вуҷуд оварда шуданд. Қонун «Дар бораи хизмати дипломатӣ», Консепсияи сиёсати хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дигар санадҳои марбут, ки бар асоси Конститутсияи Тоҷикистон таҳия шудаву ба тасвиб расидаанд, баёнгари ҳадафҳо, вазифаҳо ва хостаҳои давлат ва мардуми мамлакат дар роҳандозии сиёсати хориҷӣ барои соҳиб шудан ба манфиатҳои миллӣ мебошанд. Барои фаъолияти муассир ва пайгирии пайвастаи манфиатҳои миллии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ марҳала ба марҳала шабакаи густурдаи намояндагиҳои дипломатӣ ва консулгариҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар хориҷ аз давлат ба вуҷуд оварда шуданд.

Яке аз хусусиятҳои асосии сиёсати хориҷии Тоҷикистон сиёсати «дарҳои боз»-и эълоннамудаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон мебошад. Ҷумҳурии Тоҷикистон сиёсати хориҷии «дарҳои боз»-ро пайгирона дар амал татбиқ намуда, эҷоди воситаҳои самарабахши ба ҳам овардани манфиатҳои миллӣ ва кӯшишҳои байналмилалӣ, муттаҳид намудани саъю талошҳои ҳамаи давлатҳоро дар ин раванд имконпазир мешуморад.

Сиёсати хориҷии шаффоф ва усули «дарҳои боз» ба он мусоидат намуд, ки Тоҷикистон узви шоистаи созмонҳои байналмилалӣ гардад ва равобити сиёсӣ ва ҳамкории судмандро бо аксари давлатҳои ҷаҳон ба роҳ андозад. Тоҷикистон имрӯз дар арсаи сиёсати ҷаҳон симои хоси худро дошта, ҳамчун узви соҳибэътибори ҷомеаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст.

Аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ дастгирию пуштибонӣ ёфтани ибтикороти Тоҷикистон дар шахси Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, бахусус дар ҳалли масъалаҳои обу энергетика, мубориза бар зидди терроризм, ифротгароӣ ва муомилоти ғайриқонунии маводди мухаддир, аз байн бурдани мушкилоти Афғонистон баёнгари мавқеи хоссаи Тоҷикистон дар низоми равобити байналмилалӣ ва обрӯйи баланди Президенти Тоҷикистон дар назди маҳфилҳои сиёсии ҷаҳон мебошад.

Соли 2019 дар самти сиёсати хориҷии Тоҷикистон, бо шарофати Сарвари давлат чун солҳои қаблӣ бобарор буд. Дар ин сол низ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба хотири таҳкиму тавсеаи муносибатҳои дӯстӣ, ҳамкорӣ ва дарёфти роҳҳои нави рушду густариши робитаҳои гуногунҷанба бо кулли кишварҳои олам, инчунин иштирок дар ҳамоишҳои сатҳи баланд ба чандин мамлакатҳои хориҷи дуру наздик сафарҳои расмӣ ва корӣ анҷом доданд.

Сарвари давлат, аз ҷумла 4 сафари расмӣ ба Федератсияи Русия, Ҷумҳурии Беларус, Конфедератсияи Швейтсария ва Ҷумҳурии Франсия, 9 сафари корӣ ба Ҷумҳурии Мардумии Чин, Ҷумҳурии Қазоқистон, Туркманистон, Ӯзбекистон, Федератсияи Русия ва Ҷумҳурии Қирғизистон доштанд. Аз рӯи натиҷаи мулоқоту вохӯриҳо дар доираи сафарҳои давлатӣ ва расмии Сарвари давлат дар кишварҳои хориҷӣ ва ташрифи сарони давлатҳо ба Тоҷикистон даҳҳо санадҳои муҳимми ҳамкорӣ ба имзо расиданд, ки муносибатҳои дуҷонибаи Тоҷикистонро бо кишварҳои хориҷӣ дар соҳаҳои гуногун танзим менамоянд.

Бахусус, аз 7 то 12 ноябр Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сафари расмӣ ва ҷиҳати иштирок дар Форуми Париж оид ба масъалаҳои сулҳ, инчунин Ҳамоиши ҷаласаи 40-уми Конфронси умумии ЮНЕСКО дар масъалаҳои вобаста ба тағйирёбии иқлим дар шаҳри Париж қарор доштанд. Дар ҳошияи Форуми Париж оид ба масъалаҳои сулҳ ва Ҳамоиши канории ҷаласаи 40-уми Конфронси Генералии ЮНЕСКО оид ба масъалаҳои вобаста ба тағйирёбии иқлим дар шаҳри Париж Президенти мамлакат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо Дабири кулли Созмони Милали Муттаҳид Антониу Гуттериш, Мудири кулли ЮНЕСКО хонум Одрӣ Азуле ва Шоҳзода Карим Оғохони lV мулоқоти корӣ доштанд.

Бояд гуфт, ки Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тамоми сафарҳои хориҷии хеш ва хосса, аз минбари СММ борҳо оид ба масъалаҳои об ва ҳифзи муҳити зист, пешгирии обшавии пиряхҳо, пешгирии бемориҳое, ки бинобар камбуди об ва олуда шудани он ба миён меоянд, сухан гуфтаанд.

Эмомалӣ Раҳмон муаллифи чор ташаббуси бузурге мебошанд, ки дар сатҳи ҷаҳонӣ амалӣ шуда ва мешаванд: «Соли байналмилалии оби тоза, 2003», «Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт, 2005-2015», «Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об, 2013» ва Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, 2018-2028», ки инак он дар ҷараёни татбиқ қарор дорад.

Ташаббусҳо дар соҳаи об, пеш аз ҳама, ба таҳкими ҳамкорӣ ва танзими муносибатҳо дар ин соҳаи ҳаётан муҳим нигаронида шуда, мавзӯи обро аз чаҳорчӯбаи фаҳмиши классикӣ ва кӯҳнашудаи он раҳо карда, назари навро дар истифодаи захираҳои обии минтақа талқин менамоянд, ҳадафи истифодаи таҷрибаи пешрафтаи якдигар ва ҷаҳонро дар ҳалли масъалаҳои баҳсноку низоъангез, аз ҷумла, идоракунии захираҳои оби дарёҳои фаромарзӣ пайгирӣ мекунанд.

Ҳамзамон рӯйдоди муҳими хотирмони соли гузашта – ин Ҳамоиши панҷуми Машварати ҳамкорӣ ва тадбирҳои боварӣ дар Осиё буд, ки 15 июни соли 2019 дар пойтахти Тоҷикистон — шаҳри Душанбе таҳти раёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор шуд. Барои иштирок дар кори ҳамоиши сатҳи байналмилалӣ сарони давлатҳо, ҳукуматҳо ва намояндагони воломақоми кишварҳои иштирокчӣ — Тоҷикистон, Озарбойҷон, Афғонистон, Баҳрайн, Ветнам, Миср, Ҳиндустон, Урдун, Ироқ, Эрон, Қазоқистон, Қатар, Камбоҷа, Чин, Корея, Қирғизистон, Муғулистон, Аморати Муттаҳидаи Арабӣ, Покистон, Фаластин, Русия, Таиланд, Туркия, Ӯзбекистон, Шри-Ланка, роҳбарону намояндагони давлатҳои нозир —Индонезия, Филиппин, Беларус, Украина, Иёлоти Муттаҳидаи Америка, Япония, роҳбарони созмонҳои байналамилалии нозир ва шарик — Созмони Милали Муттаҳид (СММ), Созмони байналмилалии муҳоҷират, Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Анҷумани парламентии кишварҳои туркзабон, Созмони Ҳамкории Шанхай (СҲШ) ва меҳмони ҳамоиш — Кумитаи иҷроияи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил дар “Кохи Наврӯз” ба ҳам омаданд. Дар ҳошияи баргузории он Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо сарони давлатҳо мулоқоту суҳбатҳои судманд анҷом дода, ҳолати кунунӣ ва дурнамои муносибатҳои ҳамкориро баррасӣ карданд. Соли 2019 чун солҳои пешин бо чорабиниҳои сатҳи ҷумҳуриявӣ барои шаҳрвандони мамлакат соли бобарор, таърихӣ, хотирмон ва пур аз рӯйдодҳои фараҳбахш буд.

Ба фаъолият оғоз кардани агрегати дуюми Нерӯгоҳи барқи обии Роғун, оғози татбиқи лоиҳаи “Барқарорсозии Нерӯгоҳи барқи обии Норак, оғози корҳои таҷдиду барқарорсозии Нерӯгоҳи барқи обии Қайроққум, оғози навсозии роҳи Кӯлоб — Шамсиддин Шоҳин, оғози лоиҳаи “Таҷдиди роҳи мошингарди Восеъ-Ҳулбук-Темурмалик-Кангурт”, таҷлили ҷашни 25-солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва аз тарафи Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба имзо расидани Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи авф” аз рӯйдодҳои муҳимми соли 2019 маҳсуб меёбанд.

Сиёсати хирадмандона ва фарогири Сарвари давлат имкон фароҳам овард, ки мардуми тоҷик, бо шурӯи рисолати олии тамаддунсозии хеш, бо такя ба арзишҳои волои миллӣ ва арзишҳои фарҳанги муосири сиёсӣ фасли тозаеро дар таърихи давлатдории дерини худ бинависад.

Имрӯз бо ифтихор метавон гуфт, ки дар муддати кӯтоҳи таърихӣ дар роҳи таҳкими рукнҳои давлати воқеан соҳибистиқлол, демократӣ, дунявӣ ва иҷтимоии Тоҷикистон иқдомҳои муассир ба вуқӯъ пайваста, самтҳои асосии сиёсати дохиливу хориҷии давлат, бо дарназардошти манфиатҳои миллӣ муайян шудаанд. Дар тамоми соҳаҳои ҳаёти ҷамъиятӣ, аз ҷумла дар бахшҳои иқтисодиву иҷтимоӣ барномаҳои густурдаи рушду тавсеа амалӣ мегарданд.

Мо итминони комил дорем, ки Тоҷикистон бо сарварии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон солҳои наздик бо бархӯрдорӣ аз рӯҳияи баланди созандаи мардум, дар заминаи давлати демокративу ҳуқуқбунёд, ҳамкории густурда бо мамлакатҳои ҷаҳон ва созмонҳои байналмилалӣ ба пешрафтҳои аз ин ҳам бештар даст меёбад ва дар сафи кишварҳои мутараққии ҷаҳон мақоми шоиста касб менамояд.

Сироҷиддин МУҲРИДДИН,
Вазири корҳои хориҷии ҶТ

(АМИТ «Ховар», 8 сентябри соли 2020)

 

«ТОҶИКИСТОН ДАР ОСТОНАИ СИСОЛАГИИ СОҲИБИСТИҚЛОЛӢ: МУШКИЛОТ, ҲАЛЛИ ОНҲО ВА ДУРНАМО». Таҳти чунин унвон мусоҳибаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар «Евразийский экономический журнал» нашр гардид

ДУШАНБЕ, 05.10.2021 /АМИТ «Ховар»/. Дар шумораи №7 (158)-и «Евразийский экономический журнал» («Маҷаллаи ҳуқуқии АвруОсиё») таҳти унвони «Тоҷикистон дар остонаи сисолагии соҳибистиқлолӣ: мушкилот, ҳалли онҳо ва дурнамо» мусоҳибаи Пешвои миллат бо ин маҷалла нашр гардидааст, ки дар он вобаста ба дастовардҳо дар тӯли 30 соли соҳибистиқлолии Тоҷикистон, сиёсати хориҷӣ ва пешравиҳои илмии тоҷик сухан меравад. Бояд гуфт, ки  «Евразийский юридический журнал» маҷаллаи илмӣ ва илмӣ-амалӣ мебошад ва  ба рӯйхати маҷаллаҳо ва нашрияҳои пешбарандаи илмӣ дохил карда шудааст. Дар он бештар андешаҳои намояндагони пешбари илми ҳуқуқшиносӣ аз Русия ва кишварҳои ИДМ чоп мешаванд. 

Дар зер мусоҳибаи мазкур манзур мешавад.

«Евразийский юридический журнал»: — Ҷаноби Президент, Тоҷикистон дар тӯли сӣ соли соҳибистиқлолии худ ба дастовардҳои зиёд ноил гардид.  Кадоме аз ин дастовардҳо аз назари Шумо шоистаи таваҷҷуҳанд?

Эмомалӣ Раҳмон: — Дар тӯли сӣ соли истиқлолияти давлатӣ, бо вуҷуди душвориҳо ва монеаҳои зиёд, мо таҳкурсии давлати соҳибихтиёрамонро гузошта, дар соҳаҳои сиёсат, иқтисодиёт, фарҳанг, иҷтимоиёт ва муҳимтар аз ҳама, дар самти баланд бардоштани сатҳ ва сифати ҳаёти мардуми кишварамон ба дастовардҳои намоён ноил гардидем.

Вале неъмати арзишмандтарин ва дастоварди бузургтарини мо соҳибистиқлолӣ мебошад.

Ба шарофати истиқлол, сулҳ, оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ мо барои дастёбӣ ба ҳадафҳои стратегии миллиамон заминаҳои заруриро муҳайё сохтем.

Дар муҳлати начандон зиёди таърихӣ ба мо муяссар гардид, ки даҳҳо лоиҳаҳои муҳими саноатӣ, энергетикӣ ва иҷтимоиро дар амал татбиқ намуда, ҳазорҳо километр роҳ, нақб ва пулҳои муосир бунёд намоем, ки онҳо ҳоло ба манфиати мардуми Тоҷикистон истифода шуда истодаанд.

Қабули рамзҳои давлатдорӣ, ба монанди Парчами давлатӣ, Суруди миллӣ ва Нишони миллӣ, ба гардиш ворид намудани асъори миллӣ, муҳайё кардани шароити мусоид барои рушди забон, фарҳанг ва эҳёи ойину анъанаҳои миллиро мо ба шарофати соҳибистиқлолӣ, сулҳи пойдор, субот ва ваҳдати миллӣ ба даст овардем.

Аз оғози соҳибистиқлолӣ мо ба соҳаи иҷтимоӣ, аз ҷумла ба рушди фарҳанг ҳамчун рамзи симои ахлоқии мардум, ифодакунанда ва инъикоскунандаи таърихи гузашта ва имрӯза, расму ойинҳо, арзишҳои дигари миллӣ, ки дар вуҷуди инсон сифатҳои некро тарбия мекунанд, таваҷҷуҳи махсус равона намудем.

Ҳуҷҷати тақдирсоз – Конститутсияи мамлакат, ки яке аз аввалинҳо шуда, дар кишварҳои Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил бо роҳи раъйпурсии умумихалқӣ қабул гардид ва таҳкурсии эъмори давлати муосири демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоиро гузошт, ҳамчунин самари истиқлоли давлатӣ мебошад.

Давоми 30 сол мо ба ташаккули ҳувияти миллӣ аҳамияти аввалдараҷа дода, як наслро дар рӯҳияи ватандӯстӣ ва худшиносӣ тарбия намудем ва имрӯз бо итминон гуфта метавонем, ки ояндаи дурахшони Тоҷикистони азизамонро ба дастони боэътимод месупорем.

Дар давраи соҳибистиқлолӣ низоми самарабахши мақомоти ҳокимияти қонунгузорӣ, судӣ ва иҷроия ташаккул ва такмил дода, асосҳои ҳуқуқии фаъолияти онҳо эҷод ва таҳким дода шуданд.

Дар ин давра низоми муосири судӣ ба вуҷуд оварда шуд, ки ба сифати шохаи мустақил ва соҳибихтиёри ҳокимияти давлатӣ эътироф гардидааст.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон чаҳор барномаи ислоҳоти судиву ҳуқуқӣ қабул карда шуд, ки амалисозии онҳо ба таҳкими ҳокимияти судӣ, мукаммалсозии қонунгузорӣ ва кафолати амалисозии принсипи конститутсионии «баробарии ҳама дар назди қонун» мусоидат намуд.

Мо дар баробари се ҳадафи стратегӣ ба хотири таъмини рушди устувори иқтисоди миллӣ тавассути ҳадафи чаҳорум кӯшишҳои худро барои саноатикунонии босуръати мамлакат муттаҳид намудем.

Расидан ба ин ҳадаф Тоҷикистони моро аз кишвари аграрию саноатӣ ба кишвари саноатию аграрӣ табдил медиҳад ва имконияти зиёдро барои рушди бемайлони он фароҳам месозад.

Қобили зикр аст, ки яке аз вазифаҳои стратегии Ҳукумати Тоҷикистон баровардани кишвар аз бунбасти коммуникатсионӣ мебошад ва мо дар ин самт ба дастовардҳои назаррас ноил гардидем. Ва имрӯз бо итминон гуфта метавонам, ки Тоҷикистон аз бунбасти коммуникатсионӣ раҳо шуд.

Дар давраи соҳибистиқлолӣ дар кишвар аз ҳисоби лоиҳаҳои давлатии иннвеститсионӣ беш аз 2,1 ҳазор километр роҳҳои автомобилгарди дорои аҳамияти байналмилалӣ ва ҷумҳуриявӣ ва беш аз 1 ҳазор километр роҳҳои автомобилгарди дохилӣ бунёд ва таҷдид карда шуданд.

Дар солҳои соҳибистиқлолӣ бунёди Неругоҳи барқи обии «Роғун» оғоз гардида, ду агрегати ин иншооти бузурги аср бомуваффақият ба истифода дода шуд, неругоҳҳои барқи обии «Сангтӯда – 1»,  «Сангтӯда – 2» ва «Помир – 1» ба истеҳсоли барқ оғоз карданд, ки ин ба мо имкони гузоштани боз як қадами устуворро дар роҳи таъмини истиқлоли энергетикии кишвар муҳайё намуд.

Дар ин раванд беҳсозӣ ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардум, ҳамчунин ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ масири асосӣ дар фаъолияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

Мо ин сиёсатро бо истифода аз ҳама захираву имконият минбаъд низ устуворона идома медиҳем.

 «Евразийский юридический журнал»:  —  Шумо зикр намудед, ки неъмати арзишмандтарини сӣ соли гузаштаи Тоҷикистон ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ буд. Ба назари Шумо давлати Тоҷикистон дар роҳи бунёди давлати соҳибистиқлол ба кадом мушкилоту монеаҳо дучор гардид?

Дар солҳои аввали истиқлолият Тоҷикистон мебоист роҳи сангини муколамаи байни тоҷиконро, ки ба фароҳам овардани шароити мусолиҳаи миллӣ равона шуда буданд, паси сар кунад.

Дар ин бобат Шумо чӣ гуфта метавонед ва Шумо оид ба татбиқпазирии таҷрибаи сулҳофарии Тоҷикистон дар дигар минтақаҳои кураи Замин чӣ андеша доред?

Эмомалӣ Раҳмон: — Бо ба даст овардани истиқлол Тоҷикистон роҳи мустақилро ба хотири бунёд ва рушди давлатдории соҳибихтиёрии миллӣ оғоз намуд.

Эълони Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон 9 сентябри соли 1991 бузургтарин рӯйдод дар таърихи муосири халқи тоҷик буд.

Саҳифаи нави замонӣ дар таърихи муосири мамлакати мо аз ин сана оғоз меёбад.

Аммо солҳои аввали истиқлол бинобар як қатор омилҳо барои Тоҷикистон осон ва одӣ набуданд.

Кишвар ба душвориҳо ва мушкилоти азими иқтисодӣ ва сиёсӣ дучор омад.

Дар натиҷаи суқути низоми ягонаи иқтисодии Иттиҳоди Шӯравии собиқ истеҳсолот дар Тоҷикистон якбора коҳиш ёфт ва коҳиши ММД ба 70 фоизи ҳаҷми умумии он расид.

Дар сафи пеши ҳаёти ҷамъиятӣ ва сиёсии кишвар неруҳои гуногуни сиёсӣ пайдо шуданд.

Муборизаи шадид барои соҳиб шудан ба мавқеи ҳукмрон дар ҷомеа байни онҳо ҷараён гирифт.

Гузашта аз ин, баъзе неруҳои беруна саросемавор ба амалисозии нақшаҳои геополитикии худ нисбат ба Тоҷикистон шурӯъ карданд.

Дере нагузашта, кишвар ба вартаи ҷанги таҳмилӣ гирифтор гардид, ки ин бузургтарин фоҷиа буд.

Тоҷикистон ба нуқтаи бесуботтарину доғ дар фазои пасошӯравӣ табдил ёфт.

Буҳрони сиёсии дохилии Тоҷикистон, ки тирамоҳи соли 1991 оғоз ёфт, бо чанд сабаб ба вуҷуд омад.

Ин, пеш аз ҳама, вазъи иқтисодии то он замон ҳукмрон ва рушди босуръати ҳизбҳо ва ҷунбишҳои исломӣ бо даъвои қудрати сиёсӣ буд.

Муборизаи шадиди байни элитаи собиқи коммунистӣ, неруҳои миллии демократӣ ва исломӣ вазъиятро тезутунд гардонид ва дар натиҷа ҷанги шаҳрвандӣ оғоз гардид.

Моҳи ноябри соли 1992 Иҷлосияи XVI ғайринавбатӣ, таърихӣ ва тақдирсози Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон сохти конститутсионии кишварро барқарор кард.

Солҳои 1992 – 1993 раванди баргардонидани гурезаҳо ба ҷойҳои истиқомати доимӣ оғоз ёфт ва корхонаву муассисаҳо ва хоҷагиҳо тадриҷан ба фаъолият шурӯъ намуданд.

Соли 1994 ба таърих ҳамчун соли оғози бунёди пояҳои давлати ҷавони Тоҷикистон ворид гардид.

Ба ташаббуси роҳбарияти олии кишвар раванди гуфтушуниди байни тоҷикон оғоз ёфт.

Бо вуҷуди мушкилоти бисёри сиёсӣ ва иҷтимову иқтисодии дохилӣ ва инчунин идомаи муқовимати низомӣ аз ҷониби мухолифини мусаллаҳи тоҷик, Тоҷикистон ба самти татбиқи ислоҳоти куллии сиёсӣ, иҷтимоиву иқтисодӣ ва демократикунонии ҳаёти ҷамъиятӣ роҳ пеш гирифт.

Пеш аз интихоботи парламентӣ дар соли 1995 ҳаёти сиёсии мамлакат бо пайдошавии ҳизбҳои нав пурҷӯшу хурӯш гардид.

Қонуни нав оид ба интихоботи парламент ва мақомоти намояндагии маҳаллӣ низоми бисёрҳизбии интихобот ва иштироки ҳизбу ҳаракатҳои гуногунро дар интихобот тасдиқ намуд.

Муноқишаи байни тоҷикон яке аз бузургтарин ва хунрезтарин рӯйдодҳои тамоми қаламрави пасошӯравист, ки боиси оқибатҳои вазнини иҷтимоиву иқтисодӣ, сиёсӣ, маънавӣ ва талафоти зиёди ҷонӣ гардида, ба раванди сиёсати дохилӣ ва хориҷии Тоҷикистони соҳибихтиёр таъсири ҷиддӣ расонид.

Се солу се моҳ зарур буд, ки пас аз тӯлонитарин ва мушкилтарин музокироти байни тоҷикон санади тақдирсози деринтизор, ки ба таърихи халқи тоҷик ҳамчун «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» ворид гардид, ба имзо расонида шавад.

Аз соли 1994 то 1997 байни Ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифини тоҷик 9 даври пурраи гуфтушуниди байни тоҷикон ва 3 машварати мобайнӣ баргузор гардид.

Дар раванди музокирот, ки дар давлатҳои гуногуни дуру наздик доир гардид, беш аз бист вохӯрии расмӣ байни намояндагони Ҳукумати Тоҷикистон ва Иттиҳоди мухолифини тоҷик баргузор карда шуд.

Ва ниҳоят, 27 июни соли 1997 пас аз имзои санади таърихӣ – Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон байни Ҳукумати қонунӣ ва Иттиҳоди мухолифини тоҷик дар шаҳри Москва сулҳи деринтизор ба даст омад.

Ин музокирот таҳти сарпарастии Созмони Милали Муттаҳид ва бо иштироки кишварҳои кафили сулҳи Тоҷикистон, ки дар ноил шудан ба сулҳи устувори Тоҷикистон ва имзои созишнома саҳми назаррас гузоштанд, баргузор гардид.

Вобаста ба қисми дуюми саволи Шумо мехостам ба нуктаҳои зерин мухтасар таваққуф намоям: пеш аз ҳама, мехоҳам зикр намоям, ки неруи асосии пешбарандаи раванди сулҳ мардуми Тоҷикистон буданд, ки саъю кӯшиши Ҳукумати худро дар ин самт ба таври қатъӣ дастгирӣ карданд.

Ҷалби васеи ҷомеаи ҷаҳонӣ ва ниҳодҳои он ба раванди сулҳофарӣ хусусияти дигари таҷрибаи тоҷикон буд.

Дастгирии доимии сиёсии муколамаи байни тоҷикон аз ҷониби Созмони Милали Муттаҳид омили муҳимми муваффақият дар ин роҳ гардид.

Созмони Милали Муттаҳид дар ин раванд дар чаҳорчӯби амалиёти сулҳҷӯёнаи худ нақши махсус бозид.

Таҷрибае, ки дар ҳамкории гуногунҷанба дар татбиқи вазифаҳои посдории сулҳ ба даст омад, барои омӯзиши васеи хусусияти ин раванд имконияти иловагӣ фароҳам овард.

Натиҷаҳо тасдиқ карданд, ки таҷрибаи сулҳҷӯёнаи Тоҷикистон метавонад намунаи ҳалли низоъҳо дар дигар минтақаҳои ҷаҳон бошад, зеро кам мисолҳое мавҷуданд, ки низоъ бо чунин миқёс дар муддати кӯтоҳ бомуваффақият бартараф карда шавад.

«Евразийский юридический журнал»: —  То ҷое, ки ба ман маълум аст, барои таҳкими сулҳ ва суботи сиёсии Тоҷикистон дар давраи баъд аз низоъ консепсияи «ваҳдати миллӣ» пешниҳод карда шуд. Он дар раванди расидани кишвар ба масири рушди устувор чӣ нақш бозид?

Эмомалӣ Раҳмон: — Ваҳдати миллии Тоҷикистон воқеан сарвати бузург, тақдирсоз ва муқаддасест, ки тамоми пешрафт ва дастовардҳои давлати мо аз он оғоз меёбанд ва ин пешрафту дастовардҳо боиси зиндагии шоистаи мардуми мо гардиданд.

Ваҳдати миллӣ барои мавҷудияти миллати куҳанбунёди мо ҳамчун забони модарӣ ва дигар асосҳои давлатдории мо нақши тақдирсоз дорад.

Ваҳдати миллӣ барои мо – ин ҷавҳари тақдири мо, шарти асосии пешрафти кишварамон ба сӯи ояндаи ободу осоишта ва аз ҳама муҳим, кафолати ҳамбастагии саросарӣ ва хушбахтии ҳамаҷонибаи мардум барои имрӯз ва оянда мебошад.

Бо қабули санади «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» сулҳи деринтизор дар саросари кишвар фаро расид ва ин рӯйдоди бузург барои бунёдкориву созандагӣ дар сарзамини ниёгони мо замина гузошт.

Дар замоне, ки сокинони Тоҷикистон бо ҳисси баланди ватандӯстӣ ва ифтихори миллӣ ба кори созандагӣ машғуланд, мо ҳама дастовардҳои худро ба суботи ҷамъиятиву сиёсӣ ва ваҳдати миллӣ марбут медонем.

Ба ибораи дигар, ваҳдати миллӣ маҳсули ғояи миллии мост. Зеро ғояи миллӣ ва фарҳанги ҳувият, ки дар оғозгоҳи тамаддуни халқи тоҷик қарор дошт, мардумро водор сохт, ки сулҳу ваҳдатро барқарор кунанд, тамомияти арзии кишварро ҳифз намоянд, миллатро аз парокандагӣ ва давлатро аз нобудӣ наҷот дода, бо ҳамин роҳ шароитро барои рушди давлати соҳибихтиёри муосир фароҳам оваранд.

Миллати тоҷик таърихан ва табиатан миллати сулҳпарвару тамаддунсоз ва созанда аст.

Сулҳҷӯии мо дар тӯли таърихи чандинҳазорсола нишонаи ақлу хирад ва таҳаммулгароии халқи мо ва гувоҳи равшани фарҳанги қадимӣ ва анъанаҳои созандаи он мебошад.

Мардуми мо, сарфи назар аз ҳама душворӣ ва монеаҳое, ки дар сари роҳашон вуҷуд доштанд, дар тамоми мавҷудияти худ ҳувият ва хиради азалии худро ҳифз намудаанд.

Маҳз ҳамин хислатҳои азалӣ ва ифтихори миллӣ, ки мардуми моро ба сӯи ҳамдигарфаҳмӣ, сулҳ ва оштӣ ҳидоят кардаанд, имрӯз роҳи онро барои бунёдкорӣ, ободонии Ватан, ҳимоя ва таҳкими дастовардҳои истиқлолият мунаввар месозанд.

Бешубҳа, ваҳдати миллӣ дар таърихи муосири миллати куҳанбунёди тоҷик дастоварди бузург ва бесобиқа аст.

Ваҳдати миллӣ на танҳо асоси сулҳу суботи ҷомеа, балки кафолати рушди давлат ва некӯаҳволии мардум мебошад.

Имрӯз мо ин неъмати бебаҳоро ба даст овардаем, аммо боз ҳам бояд кӯшиш кунем, ки Тоҷикистонро бо кишварҳои демократии пешрафтаи ҷаҳон баробар намоем.

Мо бояд мушкилоти дигареро, ки дар ҷомеа мавҷуданд, бартараф кунем.

Итминони комил дорам, ки мо ҳама якҷо монеаҳои мавҷударо паси сар мекунем ва ҳама корҳоро бо дастгирии бевоситаи мардумамон анҷом медиҳем.

Барои ин ҳар шаҳрванди Тоҷикистон бояд дар фикру андеша ва амали худ эҳсоси ваҳдат дошта бошад, ба хотири таҳкими минбаъдаи он талош намояд ва онро ҳамчун туҳфаи бебаҳо қадр кунад.

Ба шарофати ваҳдати миллӣ ҳоло дар кишвар тадбирҳо оид ба рушди иҷтимоиву иқтисодии давлат фаъолона амалӣ мегарданд, корҳои созандагӣ дар қаламрави он вусъат мегиранд ва ба ин васила сатҳу сифати зиндагии сокинони мамлакат сол ба сол боло меравад.

Таъкид месозам, ки давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон мушкилоти дар ин самт мавҷударо хуб медонанд ва барои бартараф намудани онҳо пайваста кӯшиш ба харҷ медиҳанд.

Тавре ки борҳо гуфтаам, ин мушкилот муваққатӣ мебошанд ва барои бартараф кардани онҳо танҳо вақт, сабру таҳаммул, ваҳдати миллӣ ва кори созанда лозим аст.

Бовар дорам, ки тавассути саъю талошҳои дастҷамъона мо ба ҳадафҳои стратегии худ вобаста ба таъмини истиқлоли энергетикӣ, ҳифзи амнияти озуқаворӣ, саноатикунонии босуръат ва баланд бардоштани сатҳу сифати зиндагии мардумамон муваффақ хоҳем шуд.

«Евразийский юридический журнал»: — Ба назари Шумо, муҳимтарин дастовардҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи сиёсати хориҷӣ дар давраи истиқлолияти давлатӣ кадомҳоянд?

Эмомалӣ Раҳмон: — Пеш аз ҳама, мехоҳам таъкид намоям, ки ҳар давлат сарфи назар аз мақомаш, яъне новобаста ба ин ки давлати абарқудрати ҷаҳонӣ ё минтақавӣ, мутараққӣ ё суст рушдёфта аст, сиёсати хориҷии худро бо дарназардошти манфиатҳои миллӣ амалӣ мегардонад.

Тоҷикистон аз рӯзҳои аввали ба даст овардани истиқлол ба сӯи татбиқи сиёсати мустақилона, санҷидашуда ва ҳамаҷониба мутавозини хориҷӣ, ки асоси онро доктринаи «дарҳои кушода» ташкил дода, баъдан он дар Консепсияи сиёсати хориҷӣ (соли 2002) сабт гардид, роҳ пеш гирифт.

Дар тӯли 30 соли истиқлол Тоҷикистон дар сиёсати хориҷии худ муносибатҳои дӯстӣ ва ҳамкории мутақобилан судмандро бо аъзои ҷомеаи ҷаҳонӣ ба таври мунтазам ва босуръат рушд дод ва идома дода истодааст.

Имрӯз Тоҷикистон бо 179 кишвари ҷаҳон муносибатҳои мукаммали дипломатӣ барқарор карда, онҳоро муваффақона густариш медиҳад ва узви фаъоли ҳамаи созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ ва минтақавӣ мебошад.

Равобити мо бо кишварҳои Осиёи Марказӣ ва Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил, Осиё, Аврупо ва Амрикои Шимолӣ дар заминаи дуҷониба ва дар доираи сохторҳои байналмилалӣ ва минтақавии ҳамкории бисёрҷониба фаъолона рушд мекунанд.

Мо бо Ҷумҳурии Мардумии Чин равобити стратегӣ дорем.

Ҳамчунин ҳамкории мо бо кишварҳои исломӣ дар сатҳи баланд қарор дорад.

Мо кӯшиш ба харҷ медиҳем, ки робитаҳои худро бо кишварҳои Африқо ва Амрикои Лотинӣ низ вусъат бахшем.

Муносибатҳо бо як қатор шарикони анъанавии мо стратегӣ шудаанд.

Дар байни онҳо яке аз шарикони асосии мо – Федератсияи Русия мавқеи махсусро ишғол мекунад.

Ба шарофати татбиқи амалии сиёсати хориҷӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун субъекти баробарҳуқуқи муносибатҳои байналмилалӣ мавқеи худро дар арсаи байналмилалӣ мустаҳкам намуд.

Тоҷикистон ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеаи байналмилалӣ барои пешбурди ташаббусҳои созандаи худ дар сатҳи ҷаҳонӣ аз минбари Созмони Милали Муттаҳид ва муассисаҳои махсуси он фаъолона истифода мебарад.

Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун ташаббускори ҳалли масъалаҳои глобалӣ, алахусус дар масъалаҳои об шинохта шудааст.

Давоми солҳои истиқлол Созмони Милали Муттаҳид 4 ташаббуси ҷониби Тоҷикистонро дар соҳаи об дастгирӣ намуд: Соли байналмилалии оби тоза (соли 2003), Даҳсолаи байналмилалии амал  «Об барои ҳаёт», солҳои 2005 – 2015, Соли байналмилалии об барои ҳамкорӣ (соли 2013) ва Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», солҳои 2018 – 2028.

Дар баробари Созмони Милали Муттаҳид, мо дар таҳияи қарорҳои қобили қабул оид ба масъалаҳои мубрами рӯзномаи байналмилалӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла дар соҳаи амният дар доираи Созмони Амнияти Ҳамкорӣ дар Аврупо (САҲА), Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил (ИДМ), Созмони Ҳамкориҳои Шанхай (СҲШ), Сазмони Аъзои Амнияти Дастҷамъӣ (СААД), Созмони Ҳамкориҳои Иқтисодӣ (СҲИ) ва як қатор дигар созмонҳои байналмилалӣ ва минтақавӣ бо шарикони рушд – ниҳодҳои байналмилалии молиявӣ фаъолона ҳамкорӣ дорем.

Баробари мустаҳкам гардидани мавқеи худ дар арсаи байналмилалӣ ва бо дарназардошти воқеиятҳои нави ҷаҳонии дар остонаи даҳаи дуюми асри 21 бавуҷудомада ва зарурати мутобиқ гардонидани манфиатҳои миллӣ ба ин воқеиятҳо мо соли 2005 Консепсияи нави сиёсати хориҷии давлатамонро қабул кардем.

Ин санади консептуалӣ ҳадафу вазифаҳои кӯтоҳмуддат ва дарозмуддати сиёсати хориҷии Тоҷикистонро муайян карда, афзалиятҳои фаъолияти моро дар арсаи байналмилалӣ, ки ба парадигмаи классикии сиёсати хориҷӣ – фароҳам овардани мусоидтарин шароити берунӣ барои рушди устувори кишвар асос ёфтааст, тавсеа медиҳад ва мушаххас месозад.

Ҳамаи ин муваффақиятҳо, ба бовари ман, намоёнтарин дастовардҳои сиёсати хориҷии Тоҷикистон дар солҳои истиқлол мебошанд.

 «Евразийский юридический журнал»: —  Ҷаноби Президент, ба андешаи Шумо сатҳи рушди ниҳодҳои давлатии ҳокимият ва ҳуқуқҳо дар Тоҷикистон имрӯз чӣ гуна арзёбӣ мешавад?

Эмомалӣ Раҳмон: — Бо ба даст овардани истиқлоли давлатӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон мисли ҳамаи давлатҳои пасошӯравӣ ба ташкили давлати соҳибихтиёр, муайян кардани заминаи низоми иҷтимоӣ ва давлатӣ, ташаккули ниҳодҳои ҳокимият, низоми нави қонунҳо ва қонунгузорӣ шурӯъ кард.

Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 заминаи ҳуқуқии ташаккули шохаҳои миллии ҳуқуқ ва низоми қонунгузорӣ гардид.

Дар баробари соҳаҳои анъанавии ҳуқуқ (конститутсионӣ, маъмурӣ, шаҳрвандӣ, молиявӣ, ҷиноӣ ва ғайра), ки ба таври назаррас таҷдид карда шуданд, як қатор соҳаҳои нави ҳуқуқ ба вуҷуд омаданд (соҳибкорӣ, бонкдорӣ, андоз, нақлиёт ва ғайра).

Вақте ки муносибатҳои нави иҷтимоӣ дар соҳаҳои гуногуни ҳаёти ҷомеа, давлат ва шахс инкишоф меёбанд, санадҳои ҳуқуқии дахлдори танзимкунандаи онҳо қабул карда мешаванд.

Дар заминаи онҳо меъёрҳо, ниҳодҳо, зерсоҳаҳо ва соҳаҳои ҳуқуқ ба вуҷуд меоянд ва такмил меёбанд.

Ин ҳолат дар назди муҳаққиқон вазифа мегузорад, ки муносибатҳои нави иҷтимоӣ ва меъёрҳои ҳуқуқии танзимкунандаи онҳоро мунтазам омӯзанд, таҳлил кунанд, хулосаҳои мувофиқ бароранд ва барои рушду такмил додани онҳо пешниҳодҳо таҳия намоянд.

Дар ҳуқуқи конститутсионии Тоҷикистон дар ин давра якчанд ниҳоди нав, аз қабили тақсими ҳокимият, гуногунандешии сиёсӣ, афзалияти меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ, парламентаризм, низоми президентӣ, худидораи маҳаллӣ ва ғайра ба вуҷуд омаданд.

Дар баробари ин, соҳаҳои дигари ҳуқуқ низ рушд ва такмил меёбанд.

Таҳияи таҳрири нави Кодекси гражданиро ба сифати мисол овардан мумкин аст, ки воқеиятҳои иқтисодии имрӯзаро инъикос карда, муносибатҳои нави иҷтимоиро, ки ба рушди устувори иқтисодӣ мусоидат мекунанд, танзим менамояд.

Ҳоло чандин соҳаҳои муосири илм, ба монанди ҳуқуқи иттилоотӣ, ҳуқуқи иқтисодӣ, ҳуқуқи бонкӣ, ҳуқуқ дар соҳаи энергетика ва об ва монанди инҳо мавзӯи таҳлили амиқи назариявии олимони ҳуқуқшиноси мо қарор гирифтаанд.

Зеро ин самтҳои назариявӣ дар илми муосир ҳанӯз ба қадри кофӣ таҳқиқ нагардидаанд ва хусусиятҳои хоси онҳо муайян карда нашудаанд.

Бо вуҷуди ин, олимони тоҷик дар асоси пажӯҳишҳои худ хулосаҳои муайяни назариявӣ ва амалӣ бароварда, пешниҳодҳои мушаххас ба миён гузоштаанд.

«Евразийский юридический журнал»: — Тоҷикистон давлати дунявӣ, демократӣ ва ҳуқуқбунёд аст. Ба андешаи Шумо, Конститутсияи Тоҷикистон дар таҳкими истиқлолияти давлатии кишвар чӣ нақш мебозад ва натиҷаҳои асосии ислоҳоти конститутсионӣ дар Тоҷикистон кадомҳоянд?

Эмомалӣ Раҳмон: — Ғояи ислоҳоти конститутсионӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дарҳол баъди ба даст овардани истиқлоли давлатӣ ба миён омад ва соли 1994 дар қонун «Дар бораи ислоҳоти конститутсионӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар бораи тартиби қабул ва амалӣ намудани Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон» сабт гардид, ки дар он, аз ҷумла барои эъмори давлати демократӣ, ҳуқуқӣ ва дунявӣ дар Тоҷикистон, таъмини кафолатҳои мукаммалтар ва ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон тамоми шароит фароҳам оварда шудааст.

Моҳи ноябри соли 1994 раъйпурсӣ баргузор гардид ва Конститутсияи нави кишвар қабул шуд, ки принсипҳои ташкил ва фаъолияти ҳокимияти давлатӣ ва қонунмандии онро муқаррар намуд.

Ислоҳоти конститутсионӣ минбаъд низ идома пайдо кард, зеро бо рушди ҷомеа ва давлат, хусусан, дар давраи гузариш аз як давра ба давраи дигар зарурати такмили ҷузъии меъёрҳои Конститутсия ва қонунгузории амалкунанда ба миён меояд.

Бо дарназардошти ин, 26 сентябри соли 1999 ба Конститутсия тағйироти зерин ворид карда шуданд:

а) парлумони дупалатагӣ таъсис дода шуд;

б) интихоботи аъзои палатаи поёнӣ дар асоси овоздиҳии баробар, мустақим ва пинҳонӣ гузаронида мешавад;

в) 75 фоиз аъзои палатаи болоӣ тавассути овоздиҳии ғайримустақим тавассути мақомоти намояндагии маҳаллӣ интихоб мешаванд ва 25  фоиз боқимондаро Президент таъйин мекунад;

г) Шӯрои адлия таъсис дода шуд, ки дар интихоб ва таъйин намудани судяҳои сатҳҳои гуногун иштирок мекунад.

Самти муҳимтарини ислоҳоти конститутсионӣ дар Тоҷикистон тасдиқи ниҳоди президентӣ мебошад.

Дар Тоҷикистон ниҳоди президентӣ ба модели устувор ва анъанавӣ табдил ёфт, ки он на танҳо аз доктринаи конститутсионӣ ва амалияи сиёсӣ, балки аз хусусиятҳои миллии кишвар бармеояд.

Вазъи ҳуқуқии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун роҳбари давлат ва ҳокимияти иҷроия бо маҷмӯи меъёрҳои конститутсионӣ ва ҳуқуқие муайян карда мешавад, ки салоҳияти ӯро дар соҳаҳои гуногуни идоракунии давлатӣ таъмин мекунанд ва дар боби IV Конститутсияи кишвар дарҷ шудаанд.

Ҳамзамон бо ин, тибқи меъёрҳои ин боб табиати ҳуқуқии вазифаи президент танҳо дар соҳаи ҳокимияти иҷроия маҳдуд намешавад ва моҳиятан дорои сифатҳои универсалӣ мегардад.

Ба фаъолияти ӯ, масалан, ваколатҳо дар соҳаи қонунгузорӣ шомиланд (имзо кардани қонун, ҳуқуқи гузоштани «вето» ва ғайра.), президент дар соҳаи ҳокимияти судӣ салоҳият дорад, масалан, ҳуқуқи афвкунӣ, таъйин ва озод кардани судяҳо ва ғайра.

Барои Ҷумҳурии Тоҷикистон шакли президентии идоракунӣ дар шакли классикии худ, ки нақши фаъоли президентро пешбинӣ менамояд, зарурате буд, ки онро вақт ва вазъе, ки Тоҷикистон дар он солҳо қарор дошт, ба миён гузошта буд.

Аз ин рӯ, мардуми Тоҷикистон бо қабули Конститутсия интихоби худро ба дастгирии ниҳоди президентӣ анҷом доданд.

Дар илми идоракунӣ омилҳое таҳия шудаанд, ки муваффақияти татбиқи ташаббусҳои президентро муайян мекунанд.

Масалан, вобаста набудани қарорҳо, возеҳ будани шарҳи онҳо, ошкорбаёнии амалҳо, иҷрошаванда будани қарорҳо, устувории ирода ва монанди инҳо аз ҷумлаи омилҳои зикршуда мебошанд.

Маҷмӯи шартҳои дар боло овардашуда имкон медиҳад, ки қувва ва қудрати идоракунии давлатӣ ба таҳияву татбиқи лоиҳаҳо ва барномаҳои азиму тақдирсоз барои рушди кишвар сафарбар карда шавад.

Ҳадафҳои асосӣ ва бартариҳои ниҳоди президентӣ маҳз дар ҳамин ифода меёбанд.

«Евразийский юридический журнал»: — Илм дар ҷаҳони муосир давраи душворро аз сар мегузаронад. Ин ҳам ба илмҳои дақиқ ва ҳам ба илмҳои гуманитарӣ дахл дорад. Имрӯз ҷомеаи илмии Тоҷикистонро кадом мушкилот нигарон кардааст?

Эмомалӣ Раҳмон: — Рушди устувори ҳар давлат бидуни рушди бемайлони илм, ҷорӣ намудани дастовардҳои илмӣ ва технологияҳои муосир дар истеҳсолот ва ташаккули ҷаҳонбинии илмии ҷомеа ғайриимкон аст.

Илм ва маориф дар байни халқи тоҷик таърихи тӯлонӣ доранд, ки мероси илмии он дар доираи робитаҳои судманд ва фарҳангҳои Аврупо ва Осиё ташаккул ёфтааст.

Мо тоҷикем ва ифтихор дорем, ки мутафаккирони бузурги асрҳои миёна- Абӯалӣ ибни Сино, ал – Берунӣ, Закариёи Розӣ ва дигарон, ки дар рушди тамаддуни ҷаҳонӣ, аз ҷумла илмҳои табиатшиносӣ, тиб, риёзиёт, нуҷум ва улуми дигар саҳми бузург гузоштаанд, намояндагони арзандаи халқи тоҷик мебошанд.

Номҳои олимони тоҷик, аз қабили директори Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Иттиҳоди Шӯравӣ, академик Бобоҷон Ғафуров, академик Муҳаммад Сайфидинович Осимӣ ва дигарон дар таърихи илм абадӣ сабт шудаанд.

Дар даврони сохти гузашта илми тоҷик дар соҳаи илмҳои дақиқ ва гуманитарӣ ба муваффақиятҳои назаррас ноил гардид.

Ҳоло Ҷумҳурии Тоҷикистон дар марҳалаи рушди устувор ва пешрафти иҷтимоиву иқтисодӣ қарор дорад.

Дар ин марҳала кӯшишҳои мо барои ноил шудан ба ҳадафи чоруми стратегӣ – саноатикунонии босуръати кишвар равона карда шудаанд.

Барои ноил гардидан ба ин ҳадаф зарур аст, ки илм бо истеҳсолот робитаи мустаҳкам дошта бошад, ки ин имконияти дар истеҳсолоти кишвар татбиқ намудани технологияҳои муосир, дастовардҳои илмиву техникӣ ва инноватсияҳоро фароҳам меоварад.

Барои иҷрои нақшаи пешбинишуда мо, албатта, ба неруи илмии кишварамон такя мекунем.

Аз солҳои 2000 – ум то имрӯз соҳаи илм ва маориф яке аз самтҳои афзалиятноку стратегии сиёсати давлат ва фаъолияти Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб меравад.

Солҳои охир мо тавассути қабули якчанд ҳуҷҷатҳои барномавӣ ва стратегӣ дар соҳаи илм ислоҳоти ҷиддӣ анҷом додем, ки он то андозае ба рушди таҳқиқоти бунёдӣ ва амалӣ саҳм гузошт ва барои ҷалби ҷавонон ба омӯзиши илмҳои табиӣ ва риёзӣ имконияти васеъ ба вуҷуд овард.

Ғайр аз ин, барои татбиқи ин самти стратегӣ ба тайёр кардани кадрҳои баландихтисоси илмиву техникии ватанӣ ҳам дар муассисаҳои таҳсилоти олии кишвар ва ҳам берун аз он диққати калон дода мешавад.

Ҳоло беш аз 40 ҳазор нафар шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар донишгоҳҳои кишварҳои пешрафтаи узви Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ва кишварҳои хориҷӣ таҳсил мекунанд.

Аксари онҳо дар соҳаи илмҳои дақиқ ва табиӣ, муҳандисӣ ва технологияҳои инноватсионӣ таълим мегиранд.

Бовар дорам, ки бо кумаки чунин кадрҳои ҷавони баландихтисос мо ҳалли муваффақонаи вазифаҳои таъхирнопазири кишварро дар соҳаҳои илму маориф, техника ва технологияҳои нав таъмин хоҳем кард.

Илм ҳамчун қувваи истеҳсолӣ бояд ба истеҳсолот таъсири доимӣ дошта бошад.

Бо мақсади ба фаъолияти илмиву техникӣ наздик кардани илм ва баланд бардоштани нақши он дар ҷомеа, рушд ва таҳкими неруи зеҳнӣ мо солҳои 2020 – 2040 – ро «Бистсолаи омӯзиш ва рушди илмҳои табиӣ, дақиқ ва риёзӣ» эълон кардем.

Ҳадаф аз ин иқдом ташаккул додани ҷаҳонбинии илмии ҷомеа ва алалхусус, ҷалби ҷавонон ба фаъолияти инноватсионӣ ва ихтироъкорӣ мебошад.

Иқдоми зикршуда ба дарёфти кадрҳои ҷавони болаёқат равона карда шудааст, ки қобилияти ба таври куллӣ тағйир додани неруи зеҳнии миллатро дошта, дар илм, ихтироот, инноватсия, технология, муҳандисӣ ва дигар соҳаҳои муҳимми илмиву техникии ҷомеа навоварӣ кунанд.

Зеро пешрафти илмиву техникии тамоми ҷомеа бидуни ташаккули ҷаҳонбинии илмӣ ва рушди тафаккури техникӣ ғайриимкон аст.

Солҳои охир Ҳукумати Тоҷикистон ба таъмин намудани пешрафти соҳаи инноватсия дар кишвар ва ташкили низоми муассири инноватсионӣ таваҷҷуҳи ҷиддӣ дода истодааст, ки ба баланд бардоштани сатҳи технологӣ ва рақобатнокии истеҳсолот, ба бозорҳои дохилӣ ва хориҷӣ баровардани маҳсулоти инноватсионӣ, истеҳсоли маҳсулоти ивазкунандаи воридот ва рушди иҷтимоиву иқтисодӣ равона шудааст.

Ин раванд ба ноил шудан ба ҳадафҳои стратегии миллӣ мусоидат намуда, заминаи иҷтимоиву иқтисодӣ ва ҳуқуқии рушди кишварро фароҳам меоварад.

Кӯшишҳои мо ба таъмин намудани робитаи зич ва самарабахши илм бо истеҳсолот, васеъ ҷорӣ кардани технологияҳои муосир, дастовардҳои илмиву техникӣ ва навовариҳо дар саноати кишвар сафарбар шудаанд.

Бо дарназардошти аҳамияти стратегияи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба саноатикунонии босуръати кишвар барои пайвастани илм бо истеҳсолот, таҳияи механизми самарабахши ҳамкории вазорату идораҳои дахлдор соҳибкорон, ихтироъкорон, навоварон, муассисаҳои илмӣ ва дигар сохторҳои дахлдор моҳи сентябри соли 2020 мо дар назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми машваратии Шӯрои илм, маориф ва инноватсия таъсис додем.

Ҳадафи асосии ин шӯро ҳалли мушкилоти мавҷуда дар соҳаи илм, маориф, инноватсия ва мусоидат ба рушди ин соҳаҳои ҳаётан муҳими ҷомеа мебошад.

Мо нақши пешбарандаи Академияи илмҳои Тоҷикистонро дар рушди илм эътироф намуда, мақоми онро тағйир додем.

Дастовардҳои охири олимони Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ гувоҳи мустаҳкам шудани мавқеи илм ва нақши он дар ҳаёти иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар ва иқтидори илми ватанӣ мебошанд.

 «Евразийский юридический журнал»: —  Тоҷикистон шарики стратегии Русия мебошад. Шумо муносибатҳои кунунии Русияву Тоҷикистонро чӣ гуна тавсиф ва дурнамои рушди онҳоро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?

Эмомалӣ Раҳмон: — Болотар зикр кардам, ки муносибатҳои шарикии стратегӣ бо Федератсияи Русия дар низоми сиёсати хориҷии Тоҷикистон мавқеи махсусро ишғол мекунанд.

Тоҷикистон ҳамчун давлати соҳибихтиёр ва узви комилҳуқуқи ҷомеаи ҷаҳонӣ сиёсати дохилӣ ва хориҷии худро бо дарназардошти манфиатҳои миллӣ пеш мебарад.

Тоҷикистон бинобар мавқеи ҷуғрофии худ дар маркази буриши манфиатҳои геополитикии қудратҳои ҷаҳонӣ қарор дошта, сиёсати ҳадафмандонаи хориҷиро дар шароити муосир амалӣ месозад ва чунин сиёсатро дар ояндаи наздик низ амалӣ хоҳад кард.

Яке аз ҳадафҳои асосии мо рушду густариши минбаъдаи робитаҳои ҳамаҷониба бо Федератсияи Русия мебошад.

Робитаҳо бо Русия дар асоси принсипҳои баробарӣ, манфиати тарафайн ва шарикии стратегӣ дар соҳаҳои сиёсӣ, тиҷоративу иқтисодӣ, ҳарбӣ ва ҳарбиву техникӣ, фарҳангӣ, гуманитарӣ ва бисёр соҳаҳои дигар, ки ба манфиатҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷавобгӯ мебошанд ва омили муҳимми амнияти минтақавӣ мебошанд, бомуваффақият тавсеа ёфта истодаанд.

Асоси шаклҳои нави ҳамкорӣ дар шароити рушди мустақил дар Протоколи барқарор намудани муносибатҳои дипломатӣ байни ду кишвар, ки 8 апрели соли 1992 ба имзо расида буд, гузошта шудааст.

Аз он замон то имрӯз муносибатҳои Тоҷикистону Русия дар ҳама самтҳо тараққӣ карданд ва устуворона рушд карда истодаанд.

Имрӯз Федератсияи Русия шарики асосии стратегии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад.

Тоҷикистон муносибатҳои дӯстӣ ва ҳамкории гуногунҷанбаро бо Федератсияи Русия баланд арзёбӣ мекунад ва барои рушди минбаъдаи ҳамкории гуногунҷанба бо ин кишвар ҳамеша саъй менамояд.

Мехоҳам, пеш аз ҳама, сатҳи баланди робитаҳои сиёсиро зикр намоям, ки омили муҳими пешбурди тамоми доираи ҳамкории дуҷониба мебошанд.

То имрӯз байни кишварҳои мо беш аз 150 созишномаи байнидавлатӣ, байниҳукуматӣ ва байниидоравӣ ба имзо расидаанд, ки ҳамкориро дар соҳаҳои сиёсӣ, иқтисодӣ, ҳарбӣ, фарҳангӣ, гуманитарӣ ва ғайра ба танзим медароранд.

Русия яке аз шарикони асосии тиҷоратии Тоҷикистон мебошад ва беш аз сӣ фоизи тамоми гардиши савдои хориҷии мо бо ин кишвар амалӣ мегардад.

То имрӯз Тоҷикистон бо 80 минтақаи Федератсияи Русия муносибатҳои судманд барқарор кардааст.

Тоҷикистон ба рушд, таҳким ва идомаи муносибатҳои ҳамаҷониба бо Русия хеле манфиатдор аст.

Аз ин рӯ, густариши минбаъдаи робитаҳои гуногунҷабҳа бо ин кишвари дӯст муҳимтарин ҳадафи сиёсати хориҷии Тоҷикистон мебошад.

Дар шароити кунунии вазъи байналмилалӣ бо таҳдиди афзояндаи терроризм ва экстремизм шарикии стратегӣ ва муносибатҳои Русия ва Тоҷикистон омили нигоҳдорӣ ва таҳкими субот дар минтақа мебошанд.

Бовар дорам, ки таҷрибаи ғании ҳамкории мутақобилан судманд, ҳадафҳо ва вазифаҳои муштарак, иродаи сиёсии роҳбарияти ду кишвар минбаъд низ ба рушду тавсеаи ҳама ҷанбаҳои муносибатҳои Тоҷикистону Русия мутобиқи манфиатҳои бунёдии халқҳои мо хизмат менамоянд.

Мавзӯи муносибатҳои Тоҷикистону Русияро ҷамъбаст намуда, мехостам дар бораи рушди самараноки ҳамкории ду кишвар дар соҳаи фарҳангиву гуманитарӣ алоҳида изҳори назар намоям.

Ин раванд бо кушодани намояндагии Корхонаи воҳиди давлатии «Россотрудничество» ва Маркази иттилоотӣ ва фарҳангии Бунёди «Русский Мир» тақвият пайдо кард.

Ҳоло дар баробари Донишгоҳи славянии Русияву Тоҷикистон филиалҳои се донишгоҳи пешрафтаи Москва – Донишгоҳи давлатии Москва ба номи М.В. Ломоносов, Донишгоҳи миллии таҳқиқотии технологии «МИСиС» ва Донишгоҳи миллии тадқиқотии «MЭИ» фаъолият мекунанд.

Таъсиси филиали донишгоҳҳои Русия дар Тоҷикистон самти умедбахши таҳкими ҳамкории дуҷониба дар соҳаи гуманитарӣ мебошад.

«Евразийский юридический журнал»: — Муҳтарам Ҷаноби Президент, барои мусоҳиба ва суҳбати ҷолибу пурмазмун ташаккур мегӯем. Дар хулоса саволи анъанавии мо: Шумо ба кормандон ва хонандагони «Маҷаллаи ҳуқуқии Авруосиё» чӣ орзу мекардед?

Эмомалӣ Раҳмон: — Ман аз имконияте, ки барои изҳори назар дар саҳифаҳои маҷаллаи шумо, суҳбат дар бораи мушкилот ва дурнамои Тоҷикистон ва дастовардҳои он ба миён омадааст, самимона миннатдорам.

Ҳар як чунин имконият – имкони муошират бо марказҳои илмӣ имконияти мубодилаи афкор ва имконият барои тамосҳои нави илмӣ мебошад.

Ба ҳайати таҳририя дар инъикоси воқеият ва илми муосир комёбиҳои эҷодӣ мехоҳам.

Ва ба хонандагон – маводи шавқовару омӯзандаро дар саҳифаҳои маҷаллаи шумо орзу дорам.

АКС: «Евразийский юридический журнал»

Суроғаи маҷалла: https://eurasialaw.ru/nashi-rubriki/persona-grata/intervyu-s-emomali-rakhmonom-prezidentom-respubliki-tadzhikistan

 

Тарҳи  С. Сиддиқ. Муҳаррирони бахш: Б. Эгамов, П. Назаров, А. Акбаров. Маълумотҳо аз китоби «Формулаи сулҳ», бойгонии АМИТ «Ховар», ВАО-и Тоҷикистон ва ҷаҳон истифода шудаанд.