Пешгирӣ аз маъюбӣ байни муҳоҷирони корие, ки ба Тоҷикистон баргаштаанд

ДУШАНБЕ, 18.10.2023. /АМИТ «Ховар»/. Сабабҳои маъюбии муҳоҷирони меҳнатӣ гуногун буда метавонад, вале аксаран ба шароити вазнин ва хатарноки меҳнат, таъминоти нокифояи ёрии тиббӣ ва ҳифзи иҷтимоӣ, инчунин табъиз ва беэътиноӣ аз ҷониби корфармоён алоқаманд ҳастанд. Барои мисол, тибқи маълумоти Хадамоти федеролии давлатии омори Федератсияи Русия, шумораи садамаҳое, ки дар натиҷаи афтидан аз баландӣ рух додаанд, дар Русия нисбат ба дигар давлатҳои олам ба маротиб бештар аст. Ин яке аз сабабҳои маъмули маргу маъюбӣ дар Русия аст ва аксари қурбониён афроде ҳастанд, ки дар сохтмонҳо кор менамоянд. Ҳар сол дар онҷо ба ҳисоби миёна тақрибан 10 ҳазор садамаи марбут ба афтидан аз баландӣ рух медиҳанд. [1]

Маъюби гурӯҳи аввал Умарҷон Гадоев, сокини ноҳияи Абдураҳмони Ҷомӣ, 6 сол қабл комилан солим буд ва барои мардикорӣ ба Русия рафта, мисли бисёриҳо дар сохтмоне ба кор даромад.

 «Бо камоли масъулият ва хеле самимӣ кор менамудам, аммо рӯзе бо сабаби риоя накардани қоидаҳои бехатарӣ ба садама дучор шудам, аз баландӣ афтида, ҷароҳати вазнини ҷисмонӣ бардоштам. Ман дар як ширкат кор менамудам ва суғуртаи тиббӣ надоштам, аз ин рӯ корфармоям ба ман танҳо кумаки ҳадди ақалл дод. Бахтам омад карду он вақт ҳамватанони мо, муҳоҷирони корӣ ба ман кумак расониданд. Онҳо якҷоя шуда, барои ҷарроҳӣ ва табобатам пул ҷамъ намуданд ва ман баъди ду моҳ ба Ватан баргаштам. Имрӯз бо такя ба таҷрибаи ғамангези худ аз онҳое, ки ба кор мераванд, хоҳиш менамоям, ки ба таҳияи бастаи ҳуҷҷатҳои зарурӣ, махсусан суғуртаи тиббӣ диққат диҳанд».

Созмони Байналмилалии Муҳоҷират (СБМ)/Агентии Муҳоҷирати СММ дар якҷоягӣ бо Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо дастгирии Хазинаи Рушди СБМ тадқиқоти “Маъюбӣ дар байни муҳоҷирони кории баргашта дар Тоҷикистон: омӯзиши ҳамаҷониба”-ро анҷом додааст.

Ҳадафи ин пажуҳиш омӯзиши афзоиш ва сабабҳои маъюбӣ дар байни муҳоҷирони кории баргашта дар Тоҷикистон ва муайян кардани ниёзҳо ва мушкилоти онҳо, бахусус дар робита ба дастрасӣ ба хадамоти иҷтимоӣ ва тиббӣ буд. Тадқиқот нишон дод, ки пеш аз рафтан ба муҳоҷират вазъи саломатии аксари муҳоҷирони меҳнатии баргашта хуб буд, вале саломатии онҳо ҳангоми кор дар кишвари таъйиншуда (ҳатто то ба дараҷаи маъюбӣ) бад шудааст.

Омилҳои асосии хавфи маъюбӣ дар байни муҳоҷирони меҳнатии Тоҷикистон муайян шуданд: риоя нанамудани меъёрҳои ҳифзи меҳнат ва бехатарӣ дар ҷои кор; бе шартномаи расмии меҳнатӣ ва имтиёзҳои иҷтимоӣ, аз ҷумла бе суғуртаи тиббӣ ва дастрасӣ ба ёрии тиббӣ кор намудан; шароити ғайриқаноатбахши зиндагонӣ ва таъсири иқлими сард ва албатта, кор дар соҳаҳое, ки меҳнати вазнини дастӣ ва шароити меҳнати зарарнок  мавҷуд аст (сохтмон ва ғайра).

Ба гуфтаи мушовири байналмилалии СБМ, доктори илмҳои иқтисодӣ, профессор Сергей Рязянтсев, ӯ бисёр ҷавонон ва пиронсолонеро, ки чанд сол дар Москва ва дигар минтақаҳои Русия кор намуда, мутаассифона, саломатии худро аз даст доданд, бисёриҳо маъюб шуданд, вохӯрдааст. Омӯзиши мушкилоти маъюбӣ дар байни муҳоҷирон, пеш аз ҳама, аз нигоҳи башардӯстона хеле муҳим аст, зеро саломатӣ ва ҳаёти ҳар инсон муҳимтарин сармояи инсонӣ аст. «Сониян, аз нигоҳи сиёсӣ муҳим аст, зеро Тоҷикистон ба танҳоӣ ин мушкилро ҳал намуда наметавонад, онро бояд дар ҳамкорӣ бо кишваре ҳал намуд, ки муҳоҷиронро қабул менамояд ва аз меҳнати муҳоҷир истифода мебарад, барои суханам маъзарат мехоҳам, вале истифодаи қувваи корӣ низ масъулияти давлат аст ва дар ин маврид Федератсияи Русия (РФ) ва дигар кишварҳои қабулкунанда. Боварӣ дорам, ки гузориши тадқиқотии мо дар оянда метавонад ба сиёсати муҳоҷиратӣ, аз ҷумла ба Федератсияи Русия ҳамчун иштирокчии калидии ин раванд таъсир расонад. Дар доираи лоиҳаи СБМ имкон ба даст омад, ки тадқиқоти миқдорӣ, аз ҷумла масъалаҳои муҳоҷират дар тадқиқоти миллӣ оид ба маъюбӣ аз ҷониби Вазорати тандурустӣ ва ҳифзи иҷтимоии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар якҷоягӣ бо Агентии рушди байналмилалии Ҷопон гузаронида шавад ( JICA). Тибқи Протоколи Вашингтон, бо нафарони дорои маҳдудияти функсионалӣ, аз қабили нуқсони шунавоӣ, биноӣ, ҳолати равонӣ ва ғайра мусоҳиба гузаронида шуд. Ин як категорияи муҳим буд, зеро аксари онҳо дар хориҷа кор намуда, дар муҳоҷирати меҳнатӣ саломатии худро аз даст додаанд», — гуфт профессор.

Дар тадқиқоти СБМ омадааст, ки ҳуҷҷатгузорӣ нашудани вазъи бисёре аз муҳоҷирон аз Тоҷикистон боиси нақзи доимии ҳуқуқи меҳнат аз ҷониби корфармоён ва адами ҳифзи иҷтимоӣ мегардад. Тақрибан ҳамаи пурсидашудагоне, ки дар тадқиқот иштирок намуданд, ба омилҳои хатарноки истеҳсолӣ дучор шудаанд, зеро аксари муҳоҷирони меҳнатӣ аз Тоҷикистон дар корҳои каммузд кор менамоянд: мардон дар сохтмон (45%) ва дар соҳаи хизматрасонӣ (22%), занон дар тозакунӣ (27)%) ва хизматрасонӣ (18%). 17% пурсидашудагон гузориш доданд, ки ба ду ё зиёда омилҳои зараровар дучор шудаанд. Аз ҳама маъмултарин омилҳои зараррасон маводи кимиёвӣ ва намӣ (барои занон), инчунин чангу ғубор, бардоштани бори вазнин ва садои баланд (барои мардон) мебошад.

Сарфи назар аз шароити хатарноки кор, аксарияти муҳоҷирони меҳнатӣ барои тағйир додани вазъият (49% занон ва 56% мардон) ягон тадбир наандешиданд. Дар байни муҳоҷирони кории пурсишшуда бо маҳдудияти функсионалӣ 40% занон ва 56% мардон шартномаи меҳнатӣ имзо нанамудаанд. Ва танҳо 33% занон ва 37% мардон кӯшиш намудаанд, ки бо корфармои худ барои беҳтар намудани шароити корӣ гуфтушунид намоянд;  мутаносибан 11 ва 12 фоиз барои пайдо кардани кори дигар талош намудаанд. Тибқи натиҷаҳои таҳқиқот, шуғли ғайрирасмии аксарияти муҳоҷирони меҳнатӣ, ки бо корфармоён шартномаи меҳнатӣ намебанданд, боиси беэътиноӣ ба меъёрҳои бехатарӣ ва ҳифзи меҳнат, инчунин набудани дастрасӣ ба ҳифзи иҷтимоӣ, хизматрасонии тиббӣ, пардохт нагардидани ҷубронпулӣ барои коргарони дар истеҳсолот осебгирифта ва нафақаи маъюбӣ мегардад.

Аксари муҳоҷирони корӣ таъкид менамоянд, ки шароити ғайриқаноатбахши зиндагии онҳо интихоби бошууронаи онҳо буда, хостаанд ҳарчи бештар маблағ ҷамъоварӣ намуда, ба хонаводаҳои худ дар Тоҷикистон фиристонанд. Дар баробари ин онҳо ҳарчи бештар маблағ сарфа намуда, аз пардохтҳои гуногун даст кашидаанд, аз ҷумла аз суғуртаи тиббӣ: танҳо 52% мардон ва 47% занон суғуртаи тиббӣ доштанд. Ин вазъиятро беэътиноӣ намудани муҳоҷирони меҳнатӣ нисбат ба саломатии худ бадтар менамояд: ҳамагӣ 19% муҳоҷирони меҳнатӣ бо маҳдудияти функсионалӣ, ки ба Тоҷикистон баргаштаанд, дар Русия аз хизматрасонии тиббӣ истифода намудаанд.

Муҳоҷирони маъюб пас аз баргаштан ба ватан кӯшиш менамоянд, ки бо ҳамкорон ва дӯстонашон дар алоқа бошанд, уҳдадориҳои иловагии оилавиро ба дӯш мегиранд ва кӯшиш менамоянд, ки дубора ба кор баргарданд.

Тавре ки Умарҷон Гадоев мегӯяд: “Имрӯз бо вуҷуди маҳдудияти ҷисмонӣ доштанам, гуфтаниам, ки ноумед нашудаам, дарк менамоям, ки мисли пештара бояд хонаводаамро нигоҳубин намоям. Курси дӯзандагӣ хондам ва дар хона кор мекунам, барои дӯхтани либосҳои занона ва мардона фармоиш мегирам ва ба шарофати ин касбам худамро нотавон эҳсос наменамоям”.

Аммо ин пажуҳиш мавҷудияти муносибати манфиро нисбат ба маъюбони ҷисмонӣ аз ҷониби як қишри ҷомеа низ ошкор намудааст. Ин боиси афсурдагӣ, халалдор шудани хоб ва баъзан боиси андешаҳои худкушӣ дар муҳоҷирони нав маъюбшуда мегардад. Вазъият аз сабаби бекории зиёд дар байни муҳоҷирони меҳнатии баргашта, ки дорои маҳдудияти ҷисмонӣ мебошанд, бадтар мешавад. Хосса занон аз бекорӣ азият мекашанд. Сабабҳои бекорӣ ин вазъи саломатӣ ва мушкилӣ дар иҷрои корҳо, ки ба нуқсонҳои ҷисмонӣ ё руҳӣ марбут мебошанд. Бархе аз пурсидашудагон набудани кори мувофиқ ё маоши камро низ иброз намуданд. Ин нияти дубора ба муҳоҷирати меҳнатӣ рафтани аксарияти муҳоҷирони кории пурсидашударо шарҳ медиҳад, ки новобаста ба маҳдудияти функсионалӣ ва сарфи назар аз мушкилоти мавҷудаи саломатӣ талоши сафар доранд.

Аз ин рӯ, барои ин гурӯҳи муҳоҷирони меҳнатӣ тадбирҳои маҷмуии мутобиқшавӣ ва барқароршавӣ, аз ҷумла таъмини дастгирии иҷтимоӣ, рушди малакаву донишҳо оид ба фаъолияти даромаднок ва кумаки равонӣ муҳим аст.

Масалан, имрӯз қариб ҳар як оилаи Ҷамоати деҳоти Хистерварзи ноҳияи Бобоҷон Ғафуров дар рӯзҳои ид аз коргоҳи хурди қаннодии «Машҳур» ширинӣ мехаранд. Ҳунармандони варзидаи коргоҳ сокинони маҳаллӣ буда, қисме аз онҳо занони маъюби дараҷаҳои гуногун, қисми дигарашон муҳоҷирони баргашта ё аъзои оилаи онҳо мебошанд, вале ҳамаи онҳоро як чизи умумӣ бо ҳам тавъам месозад: муддати тӯлонӣ ба кумаки равонӣ ниёз доштан ва кор ёфта натавонистан. Онҳоро Созмони Байналмилалии Муҳоҷират «шунид» ва дар доираи Лоиҳаи «Ҳуқуқ ва шаъну шараф», ки дар якҷоягӣ бо Ташкилоти ҷамъиятии «Чашмаи ҳаёт» дар вилояти Суғд бо мақсади ҷалби муҳоҷирони кории баргашта ба рушди даромади пулӣ амалӣ менамояд, дастгирӣ намуд. Иштирокчиёни лоиҳа иброз доштанд, ки онҳо худашонро дигар барои наздиконашон сарборӣ эҳсос намекунанд. Вақте ки онҳо болои дастархони сокинони маҳаллӣ — пухтупази хушбӯю болаззат, самараи меҳнати худро мебинанд, дарк менамоянд, ки на танҳо ба аҳли оилаашон, балки ба ҷомеа низ нафъ меоранд.

Ҳамин тавр, барои ҳалли мушкили маъюбӣ дар байни муҳоҷирони тоҷик тадбирҳои фарогир зарур мебошанд. Пеш аз ҳама, ин омӯзиши қабл аз сафар барои муҳоҷирон оид ба қонунгузории муҳоҷират дар кишвари қабулкунанда, касбомӯзӣ ва такмили ихтисос, инчунин омӯзиши чораҳои бехатарӣ дар ҷои кор, пешгирии ҷароҳат ва дигар масъалаҳои саломатӣ мебошад. Ҳамчунин зарур аст, ки корро бо корфармоён дар кишварҳои қабулкунанда ҷиҳати таъмини шароити муносиби корӣ ва дастрасии муҳоҷирон ба хадамоти тиббӣ тақвият бахшид.

Ҳалли мушкилоти ҳамгироӣ дар ватан, махсусан барои муҳоҷирони маъюб аз расонидани кумаки равонӣ, кумак дар мутобиқшавии иҷтимоӣ ва фароҳам овардани фазои мусоид барои фаъолияти даромаднок, аз ҷумла пешбурди соҳибкории хурд иборат мебошад. Ҳалли вазифаҳои ба миён гузошта танҳо дар сурате имконпазир мегардад, ки муносибати серсоҳа ва ҳамкории байни давлат, ташкилоти ҷамъиятӣ ва аҳли сайёра вуҷуд дошта бошад.

Шоира Тоирова

[1] https://play-side.ru/хабарҳо/омори афтидан аз баландӣ дар Россия