تجلیل نوروز در تاجیکستان

درباره پیدایش نوروز در منابع و ماخذ تاریخی اطلاعات مختلفی وجود دارد و معروفترین آن روایتی طبق اساطیر و روایات کهن   ایرانی و همچنین ، بر اساس ” شاهنامه” حکیم ابوالقاسم فردوسی ، پیدایش نوروز به جمشید – شاه اسطوره ای ایران  نسبت داده شده  که جشن پیروزی او بر  دیوان و ددان  و نشانه چیرگی نور بر تاریکی و تباهی است. روایت پیدایش نوروز بر اساس ” شاهنامه” چنین است:

“جم  جهان را می گشت . چون به آذربایجان رسید فرمان داد تختی  آراسته در بلندترین  نقطه در برابر آفتاب گذاشتند.  شاه باتاجی گوهرنشان  برآن تخت نشست . تابش آفتاب بر گوهرهای تاج  روشنی اطراف را دوچندان کرد.  مردم شاد شدند و  آن روز را روز نو  نامیدند  و به نام شاه  ،که جم نامیده می شد ، کلمه ” شید” را که به معنای فروزان و تابان است افزودند  و از آن پس او را ” جمشید”  یعنی ” جم درخشنده” نامیدند و جشنی برگزار ساختند… جمشید فرمان داد که همه مردم بدن خود را بشویند، زیرا خداوند پاکیزگان را دوست دارد و گویند در این روز  جمشید نیشکری شکست و از آن خورد و از آن پس  خوردن شکر در مراسم نوروز مرسوم شد”.

نوروز به معنی روز نو ، آغاز حیات ، احیا ونوسازی است. نوروزو روز تولد  دوباره حیات  زمین و تمام موجودات روی زمین و بیداری طبیعت پس از خواب است. روزی است که  درخان پیراهن سبز دربر و گلهای رنگارنگ را بر گیسوان خود می آویزند. سردی و سرما رخت بر می بندد و به جای آن نسیم نوازشگر و حیات بخش طبیعت وزیدن م یگیرد. زمین قبای مخملین سبز می پوشد، عندلیبان بر شاخساران با ترنم عشق  نغمه می سرایند.

نوروز آغاز آغازهاست.  هیچ جشنی همانند همگام با طبیعت و هماهنگی نیست. نوروز نه تنها عید بشر، بلکه عید و جشن تمام  موجودات خاکیست.

به راستی، که نوروز  نمادی از حیات مجدد انسانی و بلکه تمام موجودات عالم است. نوروز روز میلاد استو فصل بهار-   دوران جوانی و بلوغ. تابستان دوره پختگی  و برداشت محصول و رسیدن و  حد میانسالی است . پاییز فصل زردی و زمستان فصل سرد زندگی ، کوچیدن  و آرامیدن است  و نوروز – امید به حیات  مجدد…

آدمی از زمان تولد با این چرخش طبیعی زندگی داشته و آن را با تمام وجود درک  و لمس می کند  و این در  ذهن او یک  جهانبینی آفرید.

این نگرش به تدریج به سنت  و آئین تبدیل شد  که از همه قوانین و آئین ها  و سنتها والاتر و عزیزتر بود، زیرا تلاش برای  زیستن و بقاء  برای هر موجود  ار خصلتهای ویژه  او بشمار می رود. کم کم این رسوم و آئینها  با اعتقادات دینی سازگار شد  و از طرف دولت رسمیت یافت. از اینرو، در میان اقوام و ملل  نیمکره شمالی زمین بویژه در مناطقی که دارای چهار فصل کامل است مراسم نوروز را با تفاوتهایی اندک  مشاهده می کنیم .

تاجیکان از قدیمی ترین مردم ایرانی نژاد و فارسی زبان اند که در فلات گسترده آسیای مرکزی اقامت داشته و در رشد تمدن  جهانی سهم بزرگی دارند. گذشته های تاریخی و فرهنگی مشترک آنان با ایران از پیوندهای استوار فرهنگی این کشور با ایران بشمار می رود.

عناصر این مشترکات فرهنگی  مراسم و عیدهای مردمی است و  عید نوروز از شکوهمندترین و والاترین آنهاست. امروز عید نوروز در تمام جمهوریهای آسیای مرکزی  با شکوه تقریباً مشابه به یکدیگر برگزار می گردد.

نوروز در جمهوری تاجیکستان از روزهای ملی و تعطیل است. در مزاسم نوروزی نمایندگان تمامی قشرهای جامعه – رئیس جمهوری کشور و اعضای دولت، و مهمانان شرکت می کنند. در سراسر جمهوری نمایشگاهها فروشگاههای نوروزی ، برنامه های موسیقی ، و محافل شعر و ادب برپاست.

در طول 70 سال سلطه شوروی به موجب آنکه ایدئولوژی کمونیستی نوروز را یک جشن دینی تلقی می نمود،  تجلیل آن در سطح دولتی ممنوع بود. اما سنن تاریخ یو ملی نوروز طی این مدت میان مردم تاجیکستان به گونه شگرفی حفظ گردید و نوروز به عنوان آغاز بهار و سال نو ، احیاء و بیداری زندگی ، آغاز موسوم کشاورزی و غیره تجلیل می گردد.

مراسم خانه تکانی و ترمیم و تزئین منزل، نظافت باغچه و خیابانها، کاشت درخت و چمن و گل از سنتهای قدیمی تاجیکان م یباشد. قبل از فرارسیدن سال نو  عیادت پدر و مادر، دوستان ، بیماران و همچنین ، زیارت مزار نیز از سنن ملی این مردم محسوب می گردد. از ویژگیهای دیگر نوروز در تاجیکستان آماده نمودن انواع نان ، غذا و شیرینی می باشد.

یکی از مهمترین رسوم نوروزی پهن کردن سفره ای بنام هفت سین است. مردم تاجیک  این سفره را با هفت ماده که نام آنها با حرف ” سین” آغاز می شود ، می آرایند که عبارتند از  سیب، سنجد، سمنو ، سوپ ، سماق،  سبزه و سکه.

در ارتباط با اینکه  چرا برای سفره عید عدد هفت و حرف ” سین” برگزیده شده است، اندیشه های مختلفی وجود دارد. برخی می گویند درابتدا ” هفت سین” نبوده ، بلکه  ” هفت شین” بوده ، یعنی سفره از موادی بوده است که نام آنها با حرف “شین” آغاز می شده است. هر چیزی که در سفره گذاشته می شد معنای خاصی داشت :

شهد – شیرینی زندگی؛ شی – پاکی ؛ شراب – کیفیت روحی خوب ؛ شکر ناب – سربلندی ؛ شمع – گرمی روزگار؛ شمشاد – زندگی بادوام ؛ شایا ( میوه) – فراوانی رزق و روزی .

تا آنجا که پژوهشگران دریافتند ” هفت سین” از عبارت ” هفت سینی” آمده است. سینی ها را در ابتدا از کشور چین می آوردند و آن را ” چینی” می گفتند. ” شینی” تبدیل یافته واژه ” چینی” است. ” هفت سین” معنای هفت سینی را دارد که روی یک سفره چیده می شد. اما در مساله آن که چرا عدد هفت  و نه کم و نه زیاد تر از آن را برگزیده اند ، اندیشه ها  خیلی مختلف اند و مقالات زیادی هم در این خصوص به چاپ رسیده است. نظر غالب آن است که عدد هفت نمادی از   هفت طبقه آسمانها و زمین است . در باور بسیاری از اقوام و   ملل دنیا  عدد هفت عددی مقدس شمرده می شود….

مهمترین شیرینی نوروزی که یک نوع نماد نوروز شمرده می شود، سمنو است.  سمنو تنها در ایام نوروز پخته می شود که آن را در افغانستان نسومنک و در ایران سمنو می گویند. سمنوپزی یکی از مراسم زیبای مردمی در تاجیکستان است. طریق درست کردن آن بدین ترتیب است :

ابتدا مقدار معینی از گندم را بعد از شست وشو در آب م یگذارند که مدت سه شبانه روز باید  در آب خوابانده شود . سپس از آب گرفته  در شرفی چوبی یا  سفالی یا  سینی  بزرگ پهن می کنند. پس از پنج تا شش روز  که گندم جوانه زد و اندکی سبز شد، سبزه را بریده  و می کوبند  و در آب صاف می ریزند. سپس افشره اش را  می گیرند. این افشره مایع اصلی  سمنو است.

در شب نوروز بانوان دیگ بزرگی را روی آتشدان گذاشته و زیر آن را آتش می افرزوند. افشره را با آرد آمیخته  و با روغن نباتی اندکی سرخ می کنند. آماده نمودن افشره   و پختن سمنو معمولاً از ظهر آغاز شده و تا صبح ادامه می باید. بانوان به نوبت سمنو را هم می زنند تا از سوختن آن جلوگیری کنند. در تمام طول جریان سمنو پزی بانوان سرود خوانده و پایکوبی می کنند و بویژه این بیت را  با ترنم می خوانند :

سومنک در جوش ما کفچه زنیم         دیگران درد خواب ، ما دفچه زنیم

و نیز :

سومنک در جوش، روغنش در روش ،  مرده ام در بوش .

بامدادان آتش دیگ خاموش می شود و روی دیگ را با پارچه  و سرپوش می پوشند. در روز نوروز  کهنسالترین و بااعتبارترین  بانو با صدای بلند بسم ا.. الرحمن الرحیم می گوید  و با خواندن دعا  روی دیگ را م یگشاید  و سمنوی طلایی رنگ را در کاسه ها می کشد. سمنو به تمام اقوام ، خوشان و مهمانان پیشکش می شود. هر کس که کاسه سمنو را می گیرد، با حال و هوای عیدانه می گوید :

بوی بهار است سمنو              برار کار است سمنو

نوروز برای تاجیان عید مردمی است، از اینرو مردم هر گذر و محله در یک ضیافت جمع شده ، آواز می خوانند ، پایکوپیمی کنند، مسابقات ورزشی  و بازیهایی برای کودکان ترتیب می دهند. هر خانواده نان یا شیرین و میوه برای  سفره می آورد.

این گونه تدارکات در روستاها نیز ترتیب می یابد با این تفاوت که در روستاها مراسم نوروز در دشتها،  کنار رودها و کوهپایه ها و  دامنه کوه برپا می شود. مردم، چه موچک ، چه بزرگ لباس نو دربرکرده صبح نوروز ابتدا نماز جماعت را برپا می کنند و سپس به زیارت اهل قبور رفته،  با قرائت سوره هایی از قرآن مجید  روان درگذشتگان را شاد می  کنند.

تجلیل عید نوروز در روستاها چنین است :

مردم در میدان مرکزی روستا  جایگاهی فراخ و  خوش منظره و خوش آب و هوا  تجمع کرده  و به نواختن موسیقی و  رقص و پایکوبی  مشغول می شوند. ماسبقات ورزشی برای جوانان ترتیب داده می شود، که بویژه کشتی پهلوانی با حضور جوانان لیاقت و شجاعت و هنرهای خود را به نمایش می گذارند. یکی از ورزشهایی که بسیار برای مردم این نواحی جالب توجه است، مسابقه ” بزکشی” می باشد، که این ورزش بخصوص در ایام عید نوروز برگزار می شود و در آن جوانان  سوار بر اسب  به این ورزش مشغول می شوند. همچنین  کودکان بازیها و سرگرمیهای خاص  خود را دارند.

عیادت از خویش و تبار   و سالخوردگان و  بیماران  از سنتهای بارز  مردم ایننواحی  در نوروز است. تاجیکان در روز عید بدون دعوت به نزد خویشان و دوستان م یروند و با اهدای هدایایی بویژه برای کودکان این روز را تبریک می گویند.

عید نوروز برای هر تاجیک  به منزله آغاز فعالیت  کشاورزی و کشت و کار است . کشاورز به خوبی می داند که زمین قدرشناس است و در قبال زحماتی که برای آن می کشد پاداش خوبی می گیرد.  زمین خانواده او را تامین می کند.

نوروز نماد امیدها، فراوانی ، آبادانی و خوشبختی است. ملت تاجیک با اعتقاد به  ارزشهای سنتی و با اهتمام به بزرگداشت آن ، اطمینان دارد که هر عید نوروز خجسته گامی است  در جهت رشد  باورهای مردم  به سوی سازندگی  و فراوانی نعمت.