همبستگی ملی در برابر تهدیدهای افراطگرای. یا هفت یادداشت کوتاه از هفت روز اجلاس ورشو

همانطور که پیشتر اطلاع دادیم، امروزها در شهر ورشو کنفرانس سالانه سازمان امنیت و همکاری اروپا برگزار می شود. از دو هفته از آن یک هفته گذشت. در حالی که نتایج هنوز بسیار دور است، یکی از هفت نکته مهم از هفت روز گذشته را عبدالله رهنما، عضو هیئت رسمی جمهوری تاجیکستان یادداشت کرده است که ما آنها را به خوانندگان پیشنهاد می کنیم.

1. در کنفرانس حقوق انسان ورشو که سالیانه برگزار می شود، هیئت های رسمی 57 کشور عضو سازمان امنیت و

همکاری اروپا و و حدود 40 سازمان منطقه ای و بین المللی شرکت دارند. و اگر اینگونه بیان کنیم، بسیاری از کشورها توسط گروه های جمعیتی، غیر دولتی و مخالف و موافق حضور دارند که دامنه کنفرانس واضح تر می شود.

اما سیاست این است که برای هر کشور و یا شخصی که سخنرانی می کند، فقط 2 دقیقه فرصت داده می شود که هرگز برای بررسی و رسیدگی به موضوعات حقوق بشر کافی نیست. در عرض در دو دقیقه چه می شود گفت؟ از آنجا که همه از این امر آگاه هستند، با بهره‌گیری از زمان، همان دو کلمه انتقاد و دفاع را می گویند و نوبت را به نفر بعدی می دهند. به نظر بنده، این جلسه نه علمی است و نه کاری و هدف آن ظاهرا درک و حل مسائل حقوق بشر نیست. بلکه بیشتر به صحنه سیاسی شباهت دارد، جای که بازیگران با حمایت آگاهانه و آزاد از هر دولت یا گروهی مواضع و علایق خود را ابراز می کنند. این نه تصمیم است و نه نتیجه. بنابراین شاید لازم نباشد در آینده این جلسه را جدی بگیریم

1. از همان ابتدا، هیئت رسمی تاجیکستان در این جلسه حضور کاری داشت: هیئت کشورهای اعضای سازمان امنیت و

همکاری اروپا، یعنی هیئت دولت ها و در سطح دولت حضور داشتند. ترکیب آن نیز از افراد صالح و کارشناسان در مورد موضوعات برنامه کنفرانس تشکیل شده بود و هرکسی در حوزه خود مسئولیت، صلاحیت، دید و تخصص دارد.

برخلاف گزارش های رسانه ای، حضور مقامات دولتی نه واکنشی به حضور مخالفان بود و نه واکنش به نظر آنها. مذاکرات، بحث ها و ترفندهای مربوط به آنها در دستورالعمل ها نبودند. عدم حضور و یا حضور این افراد در این جلسه مورد توجه هیئت قرار نگرفت. در طول هفته، هم سیاست های دولت و هم واقعیت جامعه گفته شد و برخی تصورات غلط مخالفان اصلاح شد. در هفته اول، این هیئت در انجام ماموریت خود موفق بود.

اما هیئت آرام بود. من شخصا به هر هموطنی که در سالن، در راهرو رو به رو می شدم، در چارچوب فرهنگ ملی و اخلاق تاجیکی با آنها ملاقات کردم، سلام و احترام گذاشتم. هم با مخالفان شناخته و هم با بسیاری از جوانان ناآشنا. و اگر فرصتی پیش می آمد، من از صمیم قلب به عنوان شهروند و به عنوان معلم نظرات خودرا صمیمانه بیان داشتم، از این جوانان خواسته ام تا از چهره ملت و ثبات کشور محافظت کنند. برخی از آنها از سلام و درود اینجانب متحیر شدند و مشت های گرهخورده اشان را باز می کردند، اما من هیچ خجالت نداشتم که سلام و پیام بگویم و حرفی از مردمم ابلاغ نمایم. من افتخار می کردم که از نام کشور و ملت آمده بودم و احساس می کردم که چنین حق معنوی دارم.

در لحظات ملاقی شدن با مخالفان نمونه بارز فرهنگ و اخلاق سیاسی پیشوای ملت با من بود که بارها در روند صلح تاجیک ها شاهد آن بودیم: هرچند آن زمان در مناطق طویلدره و رشت درگیری جریان داشتند، پیشوای ملت با تبسم و چهره باز مخالفان را به بازگشت به محور ارزشها و منافع ملی دعوت می کردند: “داملا، دیگر کافی است، زمان بازگشت به تاجیکستان است، سرزمین مادری را ساختن لازم…”.

1. اعضای مخالف دولت نیز در این همایش حضور گسترده ای داشتند که شاید بیش از 60 نفر خود را در این “شهر بدون

دروازه” ثبت نام کردند. فقط هیئت “گروه 24” متشکل از 21 نفر بودند. اعضای حزب نهضت نیز نیز در راهرو گروه-گروه نشسته بودند. مهاجران و جوانان و اصلاحات و پیمان و مستقل و غیره نیز بودند. تا به امروز من تصوری عملی نداشتم كه آنقدر جدای بین افراد و گروه ها وجود داشته باشد كه ما آنها را از درون “مخالف” می نامیم. اکثر آنها به یکدیگر سلام نمی کردند، در اولین فرصت به یکدیگر توهین می کردند، به یکدیگر با لقب های مراجعت می کردند که نمی توانم در مورد آنها بنویسم، همه خومشان را حق و دیگران را ناحق می دانستند… اکثر آنها یکدیگر را خدمات و پروژه و نماینده و زرخرید این یا آن کشور تصور می کردند. به عنوان مثال، عزت امان هنوز از مسکو نرسیده بود که مخالفان علیه او به عنوان رقیب جدید خود در صحنه تنگ مخالفت با تیغ های تند انتظار بودند و ده ها حدس و گمان در مورد طرح جدید او داشتند …
حتی اعضای همان گروه وقتی فرصت پیدا می کردند، یکدیگر را سیاه می کردند. محیط پر از سیاهی بود. آنقدر شرم آور بود که داداجان عطاءالله، رئیس جنبش سیاسی “وطندار” در صفحه خود نوشت: “برای اولین بار از مخالف بودن خود شرم کردم!”. با این جمله همه چیز گفته شده بود.

1. رفتار و گفتار نمایندگان گروه‌های مخالف نیز مناسب نبود. این گروه ها چنان ناامید و ناکارآمد شده اند که هریک از جوانان

20 تا 25 ساله را به صحنه کشانده اند که هیچگاه سطح و صلاحیت مخالف بوذن را نداشتند. آنها هیچ عقیده ای را به وجود نمی آوردند یا موضع گیری را نشان نمی دادند. آنها در این محیط دو نقش داشتند: اول اینکه باید در راهرو و نشست ها نسبت به کسانی که از تاجیکستان آمده اند سخنان بی اعتبار، تحقیر، توهین گویند، فتنه انگیزند، نوبت سخن کردن را بگیرند و متون پرغلط خودرا به مشکلی برای شرکت کنندگان ابلاغ نمایند. صحنه خجالت آور بود. و مهارت دیگری که این جوانان آموزش دیده بودند، ضبط مخفی از رفتار تاجیکستانیان بود. نشستن، قدم زدن، غذا خوردن و به توالت رفتن نمایندگان تاجیکستان را فیلم برداری می کردند. از چند نفر آنها صمیمانه سؤال کردم که شما پسر جوان این تخصص جاسوسی را از کجا یاد گرفتید؟ و آیا این سطح “مخالفین” است؟ آخر شما ادعای اصلاح و قدرت را دارید!

خلاصه اینکه چند بی ادب و جاسوس را در نشست سازمان امنیت و همکاری اروپا حاضر کرده بودند تا چهره مخالفان را نمایندگی کنند.  بله، در جای که برنامه دیگری نیست، حرفی برای گفتن نیز نیست و همین شیوه رسوای و نیرنگ، تحقیر و جاسوسی بوجود می آید…

البته مشخص شد که هدف از این فیلمبرداری توهین و فشار به نمایندگان تاجیکستان بوده است. در دومین روز نشست تلویزیون SATV ویدئویی لحظه غذاخوری ملا عبدالرحیم کمال اف را پخش کرد که حدود ده دقیقه ضبط شده است. این یک غذا خردن معمولی بود، چیزی که هرکدام از ما از پدر و مادر و مادربزرگ و پدربزرگ هایمان می توانیم ضبط کنیم. اما برخورد با مردی 70 ساله توسط جوان 20 تا 25 ساله به جز بی ادبی معنای دیگری نبود. یا کمالجان سمیع اف، نماینده جامعه مدنی، مرد 67-ساله ابراز تعجب کرد که این گروه از جوانان هر بار که با او روبرو می شوند، به شدت هویت و کلاه تاجیکی اورا اهانت می کنند. خلاصه، با تماشای این صحنه ها اینجانب خودم را در برابر آنها مسلمانتر، ملیتر و اسلامیتر احساس می کنم…

برداشت اینجانب این بود که ما در واقع مخالفین نداریم و اگر هم داشته باشیم افراد جداگانه ای هستند که هنوز به حد مسئولیت مخالفان نرسیده اند.

1. پدیده دیگری که در این جلسه با آن بیشتر آشنا شدم، پیمان ملی تاجیکستان بود. من قبلا در باره این پیمان اظهار نظر کرده

بودم که این جا نه “پیمان” هست و نه “ملی” وجود ندارد. اما، بر خلاف تبلیغ رسانه ها، همه سخنان اعضای آن و زیرساخت های آن در کنفرانس یک بار دیگر نشان داد که در این پیمان واقعا هیچ پتانسیل جدی وجود ندارد. از نظر شخصیتی، عده معدودی که از بیرون به عنوان آریت آورده شده اند، مانند روشن تموریان و تیمور ورقی و علیم شیرزمان، برعکس، با اظهارات گنگ، مرده و بی تفاوت خود به پروژه شرمساری پیمان تبدیل شدند. شاید برای اعضای “پیمان ملی تاجیکستان” سخنرانی کبیری، به عنوان رئیس این پیمان که اوضاع را از دو مشاهده می کرد، مفید بود، زیرا کسانی که ایده و اندیشه ندارند، شبیه اسی تازی هستند که خودشان مائل به دویدن نیستند، اما توسط کسان دیگر مجبور به شکار رفته اند. من به عنوان شنونده کنفرانس می توانم بگویم که حتی سخنان چند جوان “گروه 24” در مقایسه به “پیمانی” ها زنده تر بود. در حالی که نمایندگان “پیمان” متزلزل، افسرده و ناامید به نظر می رسیدند، این جوانان حداقل دارای همان ذهنیت و انرژی بودند. بنابراین به آنها گفتم که به کشور برگردید، از این روحیه و انرژی در طراحی و بهسازی میهن خود استفاده کنید…

خلاصه اینکه، هفته اول این نشست نشان داد که این چارچوب مصنوعی، یعنی پیمان ملی تاجیکستان، که به عنوان یک حزب ملی و اروپای برای این حزب نهضت طراحی شده است، هیچ کار، برنامه و چیزی جدیدی نداشته است. این سازمان که ادعای رهبری ائتلاف مخالف و در بر گرفتن گروه های مخالف دولت را دارد، در واقع از چندین عضو سابق حزب نهضت و چند نفر به اجاره گرفته تشکیل شده است که ظرفیت، برنامه و دورنما ندارد. تا آنجا که حتی در محیط مخالفان نیز آن را اعتراف ندارند، این کنفرانس نشان داد که مخالفانی چون داداجان عطاءالله، حاکمهاه محبت اف، حفیظ بابایاراف، “گروه 24″، عزت امان، جنبش مهاجرین و دیگران با آن مخالفت های زیادی داشته اد…

1. مشارکت جامعه مدنی تاجیکستان در کنفرانس ورشو پدیده ای جدید و نوظهور برای بنده بود.  چند روزنامه نگار، فعالان

جمعیتی، سازمان های غیردولتی و شهروندان عادی حضور داشتند. روز اول دیدم که مردی در اتاق کنفرانس با کلاه تاجیکی و یک خانم دیگر نیز با لباس ملی “اتلس” و روسری نشسته اند، فکر کردم که ممکن است اعضای حزب نهضت باشند.  اما چون  صحبت کردند، آنقدر با احساس بالا در باره وطن، صلح و ثبات سخنرانی می کردند و از آن  افتخار داشتند.

از این میان دلارام محکم آوا، استاد دانشگاه دولتی تاجیکستان در شهر باختر که با لباسهای ملی مثل پرچم تاجیکستان در صحنه جهانی حضور یافته بود که صدای زنان و مادران تاجیک را به صحنه آورد و به خصوص چشمگیر بود. این زن محلی که پدر، برادران و فرزندان خود را در جنگ داخلی از دست داده، به نمادی زنده تبدیل شده است که فاجعه جنگ داخلی و پیامد توسعه تفکر افراطی در تاجیکستان چه است. او در مورد سیاست یا ایدئولوژیک صحبت نکرد، فاجعه خانواده خود را توصیف کرد که در سال 1992 توسط افراط گرایان کشته شدند. اما روایت ساده او مؤثرترین کلمات در مواجهه با افراط گرایی بود که مخاطب را تحت تأثیر قرار داد.

حضور نمایندگان جامعه مدنی نشان داد که علی رغم اعضای دولت نبودن، با وجود در یک سازمان ایجادی و غیردولتی کار کردن، مفاهیم سرزمین مادری، ملت، صلح و ثبات ارزش های مقدس برای همه تاجیک ها است و همه آنها یک دید مشترک دارند. این پیام مهمی بود که هم به مخالفان و هم جامعه جهانی ارائه شد.

1. و نهایت، شب گذشته جوانان و دانشجویان تاجیک مقیم لهستان در لهستان در حاشیه این نشست کنفرانس تحلیلی با نام “جمهوری تاجیکستان: همبستگی ملی در برابر تهدیدهای افراطگرای” برگزار کردند که در از نظر پیام آنها ممکن است از کنفرانس ورشو اهمیت بیشتری داشته باشد. در این کنفرانس افراد گوناگون و نمایندگان گروه های مختلف شرکت و در مورد ارزش های مشترک ملی صحبت کردند. بله، دولت، حکومت، قدرت، در چارچوب وظایف رسمی و سیاسی خود، در حال مبارزه و مقاومت در برابر افراط گرای هستند، اما اوج این جلسه این واقعیت بود که روشنفکران، اندیشمندان تاجیکستان، صرف نظر از موقعیت سیاسی و فرهنگی خود، در مقابل تهدید مشترک، یعنی افکار افراطی و مخرب صدا بلند کرده اند. اندیشمندان تاجیک مقیم روسیه، حاکمشاه محبت اف، رئیس جنبش ملی تاجیکستان در روسیه، از تجربه غنی خود خاطرنشان کرد که افراط گرایی مذهبی و جذب جوانان به گروه های افراطی و مخرب امروز نه تنها در تاجیکستان، بلکه در محیط مهاجرت و آموزش خارجی نیز برای هر جوان و شهروند ما تهدیدی هستند…

همچنین واضح است که با وجود اختلافات فکری و سیاسی بین روشنفکران ملی و افراد، مفاهیم اساسی مانند دولتداری ملی، ارزش های ملی، سیستم دولت سکولار، تاجیکستان آزاد و مستقل، میهن آرام و آسوده، زندگی آسوده از ارزش های است که نسبت به آنها تمامی افراد باهوش موقع واحد دارند. بگذار عقاید و دیدگاه های ما متفاوت باشند، اما وقتی در مورد  میهن، ملت، دولت، مقدسات صحبت می شود، وقتی تهدید تفکر افراط گرایانه در مورد این ارزشهای اساسی پیش می آید، همه ما باید برای دفاع از این ارزشها متحد شویم. این پیام از ملاقات تاجیک های مقیم لهستان که بر لزوم همبستگی ملی در مواجهه با تهدید افراط گرایی تأکید می کند، باید به گوش هر فرهنگی و روشنفکر مردم تاجیک برسد، آنها را بیدار کند، آنها را از بی تفاوتی بگذارد، در اطراف منافع ملت خود متحد کند.

در پایان، اگر امروز دولت را در مبارزه با افراط گرای و علیه گروه های مخرب تنها بگذاریم، روزی هر یک از ما نیز در مقابل این تهدید تنها خواهیم ماند، به ویژه اشخاص دارای علم و افراد فرهنگی اهل ضیا.

عبدالله رهنما.