تاریخ سرزمین را باید دانست. سرزم باستان مهد تمدن تاجیکستان است

دوشنبه، 24.06.2021 /”خاور”/. دره حاصلخیز زرافشان نه تنها با چشمه ها و رودخانه ها، طبیعت بی نظیر و فریبنده بلکه با آثار تاریخی و فرهنگی باستانی پنج یا شش هزار ساله دل صدها باستان شناس، جهانگردان و مسافران را مجذوب خود کرده است. در هنگام افتتاح یک مسیر جدید گردشگری دوشنبه-عینی-پنجکنت که توسط کمیته توسعه گردشگری وابسته دولت تاجیکستان و با همکاری شرکت تدارکات “آسیا اکسپرس” سازماندهی شده بود، مفتخر است که با اماکن گردشگری و بناهای تاریخی و فرهنگی شهر باستانی پنجکنت، از جمله شهر باستانی سرزم آشنا شوید.

نارالنساء خدایارآوا، باستانشناس تاجیک می گوید: بدیهی است که از 3000 اثر تاریخی و فرهنگی در تاجیکستان، بیش از 200 اثر در شهر باستانی پنجکنت است. یکی از این بناهای باستانی شهر باستانی سرزم است. سرزم یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی دوران انسولین و اوایل قرن برنز در آسیای میانه است و سرزم به معنای “زمین” است. سرزم در ساحل سمت چپ یکی از بزرگترین رودخانه های آسیای میانه – زرافشان، در ارتفاع 910 متری از سطح دریا، 15 کیلومتری شهر پنجکنت و 45 کیلومتری شهر سمرقند واقع شده است. سرزم باستان به 3400-2000 سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد.

وی افزود كه شهر سرزم در کل 100 هکتار مساحت دارد، دارای یک کاخ، یک معبد، محله ها و خیابان ها است و مردم سرزم به کشاورزی و دامداری مشغول بودند. تولید و فرآوری فلز نیز با استخراج سنگ معدن از معادن اطراف بسیار توسعه یافته بود.

افضلشاه صوفی اف، محقق ارشد پایگاه باستان شناسی پنجکنت  گفت که سرزم در پایان هزاره چهارم پیش از میلاد توسعه یافته است. همچنین سغد از طریق سرزم باستان وارد جاده ابریشم می شود.هوای مساعد، شرایط مساعد و آب و هوای مناسب مردم را در سرزم جمع کرده است. یافته های سرزم نشان می دهد که لاجورد بدخشان، عقیق قیراققم، فیروزه خوارزم و فرغانه، ظروف حکاکی شده بلوچستان، سیستان و بلخ از طریق روابط تجاری وارد سرزم می شوند.

ملکه سرزم

یکی از حفاری های نادر، جسد “ملکه سرزم” است که در موزه تاریخ و باستان شناسی سرزم نگهداری می شود.

آقای افضلشاه صوفی اف افزود که مقبره ملکه در سال 1983 کشف شد و بعدا توسط مردم شناس تلمان خواجه اف معلوم شد که این خانم 23 سال دارد و اندازه قد وی 1 متر و 65 سانتی متر می باشد. به همراه ملکه سرزم 49 مهر طلا و بیش از 4.5 کیلوگرم سنگ لاجورد، عقیق و همچنین یک مجسمه سفالی و یک آینه برنز به خاک سپرده شده است. همه اینها ثابت می کند که این خانم از شهرت بالایی در جامعه برخوردار بوده است.

سرزم باستان

افضلشاه صوفی اف، محقق ارشد پایگاه باستان شناسی پنجکنت اضافه کرد که سرزم چهار دوره هزار ساله را پشت سر کرده است.

به گفته وی، این شهر از چهار طبقه تشکیل شده است، فاصله بین هر دوره بیش از هزار سال است. شهر سرزم برنامه مشخصی نداشت و با دیوار دفاعی احاطه نشده بود، زیرا هیچ خطری وجود نداشت و در نتیجه این جنگ درگیری ایجاد می شد. سرزم در روزهای شکل گیری منطقه وسیعی را اشغال کرده است. شهر به گونه ای ساخته شده است که هنوز هم این عوامل در ساخت و ساز شهرها مورد توجه قرار می گیرند.

زوال سرزم به دلیل عوامل طبیعی است

به گفته باستان شناسان، از طریق سرزم جاده بزرگ لاجورد عبور می کرد که یکی از معروف ترین مسیرهای جاده ابریشم بزرگ از اروپا به شهرهای باستان چین و هند را تشکیل می داد. كشاورزی، مانند ساير صنايع، تا زمان انحطاط در سرزم رونق داشت. رودخانه ای که بر فراز شهر جاری است به این امر کمک کرد. زمان انحطاط سرزم روشن است، اما باستان شناسان و مورخان آن را به تغییرات آب و هوایی، بلایای طبیعی، از جمله خشکسالی و خشک شدن رودخانه شهر نسبت می دهند.

جشن 5500 سالگی ساراسم باستان در دوران استقلال تاجیکستان

در سال 2020، با مصوبه دولت تاجیکستان، 5500-مین سالگرد سرزم باستان در سطح بالایی جشن گرفته شد که انگیزه جدی به دوره کاملا جدیدی از تحقیق و بررسی این بنای منحصر به فرد داد. به افتخار 5500 سالگی سرزم در این مکان باستانی با مشارکت پیشوای ملت امامعلی رحمان رمز سرزم، که بر روی ستونی به ارتفاع 27 متر ایستاده است، همچنین موزه تاریخ و باستان شناسی سرزم با طرح و ارزش های معماری ملی ساخته شد. موزه سرزم نمونه های ارزشمندی از آثار و مصنوعات تاریخی از شهر باستانی سرزم را در حین حفاری ها به نمایش گذاشته است. دروازه سرزم گوشه ای از تاریخ زنده ملت تاجیکستان است که با سنگ های قیمتی حک شده، در آن نمادها و عکس هایی از اشیاء و مصنوعات یافت شده در سرزم باستان تجسم یافته است.

به گفته مورخان، سرزم تنها بنای یادگاری دوران انسولین و اوایل مفرغ در ماوراءالنهر است که قدمت آن به اواسط هزاره چهارم و آغاز هزاره سوم قبل از میلاد برمی گردد، جای که تمدن تاجیکستان در زمینه کشاورزی، صنایع دستی و برنامه ریزی شهری در آن شکل گرفته بوده است.

کشف سرزم یکی از دستاوردهای قابل توجه باستان شناسی تاجیکستان در دهه های آخر قرن بیستم است. سرزم یکی از اولین بناهای تاریخی دوره آریایی است که نمونه ای بی نظیر از این تمدن در سغد است. به همین دلیل پیشوای ملت امامعلی رحمان توجه ویژه ای به این میراث باستانی نشان داد و با مصوبه دولت تاجیکستان در سال 2001 یادگاری سرزم به عنوان مرکزی برای تشکیل فرهنگ کشاورزی، صنایع دستی و برنامه ریزی شهری اعلام شد.

همچنین، رئیس جمهور کشورمان هنگام بازدید از سرزم باستان در سال های 2003 و 2005، سرزم را “گنجینه طلای تاریخ مردم تاجیکستان” اعلام کرده بودند.

سرزم با کشفیات منحصر به فرد و توجه ویژه به باستان شناسی جهان از جایگاه ویژه ای در بین یادمان های عهد عتیق برخوردار است، به همین دلیل سالانه مورد توجه دانشمندان و گردشگران خارجی قرار می گیرد.

به همت سیاست فرهنگپرورانه پیشوای ملت و مطالعات بیشمار باستانشناسان داخلی و خارجی و کاوشها، سازمان معتبر جهانی – یونسکو در سال 2010 سرزم را در لیست بناهای فرهنگی بی نظیر جهان قرار داد.