МЕМОРАНДУМИ ҲУСНИ ТАФОҲУМИ ТОҶИКИСТОН ВА БОНКИ ҶАҲОНӢ

 Душанбе,  17 март. (АМИТ «Ховар», Наталя  Михайлова). —  Сарвазири  Ҷумҳурии  Тоҷикистон  Оқил  Оқилов  ва менеҷери  сектори  энергетикии   минтақаи  Аврупо  ва  Осиёи  Марказии   Бонки  ҷаҳонӣ  Ранҷит Ламек  таҳти  унвони  «Рушди  соҳаи  энергетика  барои  таъмини  пешрафти  устувор» меморандуми  ҳусни  тафоҳум  имзо  карданд. Меморандум  принсипҳо  ва   роҳу  усулҳои  асосии   ҳамкории  Ҳукумати  Тоҷикистон  ва  Бонки  ҷаҳониро  бо  мақсади  таъмини  рушди  устувори  баҳрабардорӣ  аз  захираҳои  энергетикии  Тоҷикистон,  таъминоти  доимии  аҳолии  Тоҷикистон  бо  қувваи барқ ва  мусоидат  ба   таъмини   тараққиёти  мутавозини  иқтисодӣ  пешбинӣ менамояд. Принсипҳои  асосии дар  меморандум  ифодаёфта дар  заминаи захираҳои  фаровони  энергетикии  Тоҷикистон  ва  имконияти   истифодаи онҳо  гирифта  шудаанд. Ин  дар  оянда  имкон  медиҳад, ки  амнияти  дохилии  энергетикӣ  таъмин  карда,  қувваи  зиёдатии  барқ  ба  хориҷа  фурӯхта  шавад.  Дар  ин  маврид,  чӣ  тавре ки  дар  меморандум  зикр  карда  мешавад, ҳадафҳои  рушди  устувори  масъалаҳои  иқтисодӣ,  иҷтимоӣ  ва  экологӣ,  инчунин   такмили  асосҳои техникӣ  ва  соҳавӣ   барои  ҳамкории  минтақавӣ  дар  соҳаи  энергетика  ва  захираҳои об  бо  мақсади  мусоидат  ба  рушди  самарабахши  имкониятҳои  энергетикии  Тоҷикистон  ба  назар   гирифта  мешаванд.  Бояд  гуфт, ки  64  фоизи  тамоми  захираҳои оби   минтақаи  Осиёи  Марказӣ  дар  қаламрави  Тоҷикистон  ташаккул  меёбад,  захираи  оби  қаламрави  ҷумҳурӣ  73  фоизи   ҳаҷми  оби  минтақаро ташкил  медиҳад.  Қайд  кардан  лозим  аст, ки  95  фоизи  энергетикаи  Тоҷикистон  аз  ҳисоби  истифодаи  захираҳои об   истеҳсол  карда  мешавад ва  даромаднокии он  хеле  зиёд  аст. Арзиши  аслии   истеҳсоли  қувваи барқ дар ҷумҳурӣ бо назардошти  тамоми  давраҳои   истеҳсол,  ҳамлу  нақл  ва тақсимоти он   ҳамагӣ  0,8 цент/ киловатт-  соатро  ташкил  медиҳад. Бинобар  ин  соҳаи  гидроэнергетикаи  Тоҷикистон  ба  маънои  томаш рақобатпазир буда,  дар  бозори  ҷаҳонӣ талаботи  зиёд  дорад ва  роҳ  ёфтани  Тоҷикистон  ба  бозори  ҷаҳонӣ  барои  фурӯши  қувваи барқ яке  аз  вазифаҳои  аввалиндараҷа  ба  шумор  меравад.  Дар мавриди  пурра   истифода шудани   имкониятҳои  соҳаи  энергетика ба  ҳар  сари  аҳолии  мамлакат  дар  давоми  сол  87,8  ҳазор  киловатт – соат  қувваи  барқ  рост  меояд.  Аз  ин  ҷиҳат  Тоҷикистон  дар  миқёси  ҷаҳон  ҷои  дуюмро  ишғол  менамояд. Мамлакат  аз  ҷиҳати  захираҳои  имконпазири  қувваи  барқ  дар  масоҳати  як  километри  мураббаъ (3682,7 ҳазор киловатт – соат дар як сол ва  дар  як  километри  мураббаъ)  дар  ҷаҳон  ҷои  аввалро  ишғол  намуда, дар  ин  бобат    нисбат ба   мамлакатҳои  дигар бартарии зиёд  дорад. Захираи  умумии  солонаи гидроэнергетикаи  ҷумҳурӣ 527  миллиард  киловатт – соатро ташкил  медиҳад. Тоҷикистон  аз  ҷиҳати  захираҳои  гидроэнергетикӣ дар  ҷаҳон  яке  аз  ҷойҳои  аввалинро  ишғол  менамояд. Илова бар  ин  захираҳои   гидроэнергетикии  Тоҷикистон  дар тамоми   қаламрави  мамлакат баробар  тақсим  шудаанд. Бо  вуҷуди  ин,  айни  ҳол  ҳамагӣ  5  фоизи  захираҳои  гидроэнергетикии  ҷумҳурӣ  истифода  карда  мешаваду  халос. Мувофиқи  меморандуми  имзошуда,  соҳаҳои  ҳамкории  Ҳукумати  Тоҷикистон  ва  Бонки  ҷаҳонӣ  муқаррар  ва  мувофиқа  карда  шудаанд. Аз  ҷумла,  дар  ҳуҷҷат  гуфта  мешавад, ки  бо роҳи  афзун  гардонидани   иқтидори нерӯгоҳҳои  мавҷуда,  истифодаи   роҳу  усулҳои  сари  вақт  ҷамъ  овардани   пули қувваи барқи  истифодашуда,  чӣ  қувваи барқи  воридшаванда  ва  чӣ  дар  дохили  ҷумҳурӣ  истеҳсолшуда,  инчунин   бо  роҳи  андешидани тадбирҳои   кам  кардани  талафоти   қувваи барқ,   афзунтар  сохтани  самараи  истифодаи он ва  бо  роҳи   таҳкими  низоми  идораи  молиявии   муассисаҳои  истеҳсолкунандаи  қувваи барқ  тобеияти  энергетикӣ  ва камбуди қувваи барқ то  ҳадди  имкон  кам  карда  мешавад.  Бояд  гуфт, ки  Тоҷикистон  ҳар  сол,  хусусан  дар  фасли  зимистон  бо  проблемаи  нарасидани  қувваи  барқ  рӯ ба рӯ  мегардад. Нарасидани қувваи барқ  дар  фасли  зимистон  водор  менамояд, ки  таъминоти  қувваи барқ  дар  мамлакат  то якчанд  соат  маҳдуд  карда  шавад.  Тоҷикистон  дар  давоми  ду  соли охир   масъалаи  камбуди  барқро  дар  фасли  зимистон  аз  ҳисоби   ворид  сохтани  қувваи барқ  аз  Туркманистон  то  ҳадди  имкон  ҳал кардан  мехоҳад.  Аз   системаи  муттаҳидаи  энергетикии  Осиёи  Марказӣ хориҷ гардидани  Ӯзбекистон  ҳалли  ин  масъаларо барои  Тоҷикистон  боз ҳам  душвортар  намуд. Дар  банди дуюми  меморандум  гуфта  мешавад,  ки  Ҳукумати  Тоҷикистон  ва  Бонки  ҷаҳонӣ  дар  масъалаи  муайян  намудани   асоснокии  техникию   иқтисодӣ  ва  таъсири   имконпазири   сохтмони  НБО «Роғун»  ба  соҳаҳои  экологӣ  ва  иҷтимоӣ  бо назардошти  меъёрҳои байналмилалӣ   дар  соҳаи  ҳифзи  муҳити  зист,  инчунин  риоя  намудани  қоидаҳои   фаъолияти  Бонки  ҷаҳонӣ,  аз  ҷумла,  дар  масъалаи   бехатарии  банди  обанбори  НБО «Роғун»,  таъсири   экологии  он,  кӯчонидани  аҳолӣ   ва  масъалаҳои   вобаста ба  мамлакатҳои  поёноб  ҳамкорӣ  мекунанд. Дар банди  сеюм  гуфта  мешавад, ки  бо  роҳи   баровардани хулосаҳо ва  муқаррар  намудани  ташхисҳои  дахлдор   дар  лоиҳакашӣ  ва  муайян  намудани  ҳар  давраи   сохтмон  мувофиқати   корҳои  сохтмонӣ  дар  НБО «Роғун» ба  меъёрҳои  байналхалқии  сифат  ва  таҷрибаи  ҷаҳонӣ   муқаррар  карда  мешаванд. Инчунин   корҳои  сохтмонӣ  бо   таҳқиқоти техникӣ  ҳамоҳанг  сохта  мешаванд. Мувофиқи  банди  чоруми  меморандум   таҳқиқоти  марбут ба  муайян  кардани   асоснокии  техникию  иқтисодӣ  ва   имкониятҳои   содиротӣ  барои   хати   интиқоли барқи   мамлакатҳои   Осиёи  Марказӣ  ва  Осиёи  Ҷанубӣ  бо  мақсади   вусъат  бахшидан  ба  содироти   қувваи барқ  ба  Афғонистон  ва  Покистон  то  охири  соли  2010  анҷом  дода  мешаванд. Мувофиқи  банди  панҷуми  меморандум   вобаста ба  оғози тадбирҳои   муайян  намудани  асоснокии  техникию  иқтисоодӣ,  таъсири   экологӣ  ва  иҷтимоии  НБО «Роғун» ва   анҷоми   амалиёти   муайян  намудани  асоснокии   техникию  иқтисодии  хати  баландшиддати  интиқоли  барқи   мамлакатҳои  Осиёи  Марказӣ  ва  Осиёи  Ҷанубӣ  дар  бобати гузаронидани   машваратҳои  маҳаллию  байналмилалӣ  барои  додани  маълумот   роҷеъ  ба  ҳаҷм  ва  натиҷаҳои таҳқиқот  бо  мақсади  муайян намудани масъалаҳои  идора  ва  то  ҳадди  имкон  камтар  сохтани  оқибатҳои  имконпазири   экологӣ  ва  иҷтимоии   сохтмони нерӯгоҳ  ҳамкорӣ  карда  мешавад. Дар  банди охирини  шашуми   меморандум  гуфта  мешавад, ки  Бонки  ҷаҳонӣ  барои   корҳои  тайёрӣ,  маблағгузорӣ  ва   сохтмони  НБО «Роғун»,  инчунин   хати  баландшиддати  интиқоли  барқи  мамлакатҳои  Осиёи  Марказӣ — Осиёи  Ҷанубӣ   дар  мавриди  тасдиқ  гардидани натиҷаҳои  таҳқиқи  устувории  иқтисодӣ,  молиявӣ,  экологӣ  ва  иҷтимоии  НБО «Роғун»  бо  назардошти   натиҷаҳои таҳқиқот  ба ташкили  консорсиум  мусоидат  менамояд. Баъди  ба истифода  додани   навбати  аввали  НБО «Роғун» ва  НБО «Сангтӯда – 2»,  инчунин  бо  иқтидори пурра  ба  кор  даромадани НБО «Сангтӯда – 1»  ва афзун  гардонидани  иқтидори  нерӯгоҳҳои  барқи  обии  мавҷуда  то  соли 2013  дар  Тоҷикистон  аз  31 то  33   миллиард  киловатт – соат  қувваи барқ  истеҳсол  карда  хоҳад  шуд. Бояд  гуфт, ки  талаботи  ҷумҳурӣ  ба  қувваи барқ  дар  як  сол  аз 23 то  25  миллиард   киловатт – соат  қувваи барқро ташкил  медиҳад,  дар  ин  маврид   дар  мамлакат  дар  давоми  сол  тақрибан  аз  8 то  10  миллиард  киловатт – соат  қувваи барқи  зиёдатӣ  истеҳсол  карда  мешавад.   Ҳамин тариқ  дар  давоми  5 – 7  соли  оянда  дар  Тоҷикистон  имконияти  ба  хориҷа  фурӯхтани  камаш  10  миллиард  киловатт – соат  қувваи барқ  дар  давоми  сол ба  миён  оварда  мешавад. Ба  туфайли  ин   масъалаи  хариду  фурӯши  қувваи барқ  дар  фаслҳои  тобистону  зимистон,  ба  системаи  энергетикии  Қазоқистони  Ҷанубӣ  ва  Русия  пайваст  кардани   нерӯгоҳҳои барқи  обии  Роғуну  Сангтӯда  ва  баъдан  ба  Афғонистон,  Покистон, Эрон ва  Чин   додани   қувваи барқи  Қазоқистон  ва  Русия  имконпазир  хоҳад  гашт. Анҷоми  сохтмони  хати баландшиддати  қувваи барқи  мамлакатҳои  Осиёи  Марказӣ ва  Осиёи  Ҷанубӣ  ба  Тоҷикистону  Қирғизистон  имкон  медиҳад, ки  қувваи барқи  зиёдатии  худро ба  Покистон ва  Афғонистон  интиқол  диҳанд.  Сохтмони  хати  интиқоли  барқи  минтақавии   иқтидораш  1000  мегаватт  дар  бобати  рушди   бозори  энергетикии  Осиёи  Марказӣ  ва  Осиёи  Ҷанубӣ  қадами аввалин  гашта,   имкон  медиҳад, ки  қувваи  барқи  минтақа  ба  бозори  байналмилалӣ  бароварда  шавад.  Аз  рӯи   ҳисобҳои  пешакии  иқтисодӣ,   ба  кор даровардани хати  интиқоли   минтақавии  барқ  имкон  медиҳад, ки  даромади  буҷети  Тоҷикистон  то  500  миллион  доллари  ИМА  зиёд  карда шавад. Баъди   анҷоми  сохтмони  нерӯгоҳҳои  дигари  мамлакат  даромади  фурӯши  қувваи барқ  ба  хориҷи  кишвар  аз  як  миллиард  доллари  ИМА  бештар  гардида  метавонад.        То  соли  2013  анҷом  додани  барномаи  кӯтоҳмуддати рушди  соҳаи  энергетикӣ  ба  Тоҷикистон  имкон  хоҳад  дод, ки   масъалаи  таъминоти  аҳолиро  бо  қувваи барқ  пурра  ҳал  кунад.