Имрӯз нафароне, ки дар рушди илм дар Тоҷикистон саҳм доранд, иди касбиашонро таҷлил мекунанд

ДУШАНБЕ, 14.04.2021 /АМИТ «Ховар»/. Имрӯз нафароне, ки дар рушди илм дар Тоҷикистон саҳм доранд, иди касбии худро ҷашн мегиранд. Дар робита ба ин Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон якчанд  чорабиниҳоро ба нақша гирифтааст.

Тавре аз Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон (АМИТ) ба мухбири АМИТ «Ховар» хабар доданд, олимони тоҷик марқадҳои Садриддин Айнӣ, Мирзо Турсунзода, Бобоҷон Ғафуров, Муҳаммадҷон Осимӣ, Султон Умаров, Лоиқ Шералӣ, Мӯъмин Қаноат, Бозор Собир ва дигар  олимони машҳурро зиёрат ва хотири онҳоро пос доштанд.

Ғайр аз ин, маҷлиси тантанавӣ баргузор гардид, ки зимни он Президенти АМИТ Фарҳод Раҳимӣ сухан гуфта, олимонро бо ҷашн табрик кард. Охирин кашфиёти муҳими академия зикр карда шуд. Олимоне, ки дар рушди илми тоҷик саҳм гузоштаанд, бо ифтихорномаҳо, сипосномаҳо ва мукофотҳои ба номи Абӯалӣ ибни Сино, Абӯабдуллоҳ Рӯдакӣ сарфароз гардонида шуданд.

Чорабинии дигар ва муҳими имрӯза инчунин ифтитоҳи телевизиони нави «Илм ва табиат» хоҳад буд. Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон моҳи марти соли гузашта дар хусуси таъсиси шабакаи телевизионии «Илм ва табиат»  супориш дода буданд ва аллакай моҳи август Ҳукумати кишвар қарори таъсиси шабакаи нави телевизионро ба имзо расонид.

Санаи таҷлили Рӯзи илми тоҷик тасодуфан интихоб нашудааст. Маҳз дар ҳамин рӯз Академияи илмҳои Тоҷикистон ифтитоҳ ва зиёда аз 700 нафар олимонро гирд оварда буд. Аз соли 1933 то ин вақт дар мамлакати мо пойгоҳи тоҷикистонии Академияи илмҳои ИҶШС фаъолият дошт, ки соҳаҳои геология, ботаника, зоология ва паразитология, хокшиносӣ ва гуманитариро муттаҳид мекард.

Аввалин президенти Академияи илмҳои ҶШС Тоҷикистон ходими барҷастаи илм ва фарҳанги Тоҷикистон, асосгузори адабиёти муосири тоҷик, Қаҳрамони Тоҷикистон Садриддин Айнӣ буд, ки дар омӯзиши таърих ва фарҳанги халқи тоҷик саҳми бузург гузоштааст. Пас аз он Академияро Султон Умаров, Муҳаммад Осимӣ, Собит Неъматуллоев, Ӯлмас Мирсаидов, Мамадшо Илолов ва Фарҳод Раҳимӣ сарварӣ карданд. Ҳар яки онҳо дар рушди илми ватанӣ саҳми худро гузоштааст.

Соли гузашта бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мақоми Академияи илмҳо тағйир дода шуда, номи Академияи миллии илмҳоро гирифт.

Коркардҳо дар илмҳои дақиқ ва фанҳои иҷтимоӣ дастовардҳои на танҳо Тоҷикистон, балки ҷомеаи илмии ҷаҳонӣ ва дар маҷмӯъ тамаддун гардиданд.

Имрӯз метавон бо эътимод дар бораи рушди илми кимиё ҳарф зад. Насби «Аргус» муваффақияти бузург мебошад, ки имкони рушди физикаи назариявиро дар Тоҷикистон фароҳам месозад. Дар солҳои 90-ум «Аргус» аз фаъолият бозмонда буд ва аз соли 2013 ба туфайли дастгирии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва кӯшишҳои олимони тоҷик, хусусан академик Фарҳод Раҳимӣ пурра барқарор карда шуд. Дар он таҷрибаҳои зарурӣ барои физикаи назариявӣ гузаронида мешаванд. Ин таҷҳизот дар Осиёи Марказӣ хеле нодир ва гаронбаҳо аст.

Ғайр аз ин, охири соли гузашта Институти физикӣ-техникии ба номи С.Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон дар байни  дигар пажӯҳишгоҳҳои илмии кишварҳои узви ИДМ мақоми ташкилоти заминавиро дар соҳаи тайёр кардани кадрҳои илмӣ оид ба илмҳои физикӣ ва техникӣ соҳиб гардид.

Бо Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон солҳои 2020-2040 Бистсолаи омӯзиш ва рушди илмҳои табиӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илм ва маориф эълон карда шуданд, ки ин ба рушди ин соҳаҳои нисбатан муҳими илмии имрӯза такон хоҳад бахшид.

Инчунин бояд зикр кард, ки барои ҷалби бештари наврасону ҷавонон ба омӯзиши илмҳои математика, дақиқ ва табиатшиносӣ ҳар сол дар Тоҷикистон Озмуни ҷумҳуриявии «Илм – фурӯғи маърифат» баргузор карда мешавад. Озмун ба рушди тафаккури техникӣ, тавсеаи ҷаҳонбинии илмӣ, дастрасӣ ба технологияҳо, густариши ихтироот ва навовариҳо, иртиботи илм бо истеҳсолот, ҷалби бештари донишҷӯён ва қишрҳои дигари ҷомеа ба омӯзиши математика, илмҳои дақиқ ва табиӣ, инчунин ҷустуҷӯи истеъдодҳои нав дар байни донишҷӯён, муҳаққиқон, аспирантҳо, докторантҳо, донишҷӯён, докторантҳо аз рӯи ихтисосҳо ва докторантони хабилитатсия, омӯзгорони тамоми сатҳҳои таҳсилот, муҳандисон, тарроҳон ва дигар намояндагони касбҳои гуногун нигаронида шудааст.

Як мушкилии рушди илм метавон гуфт, ки пиршавии кадрҳо ва кам ба илм рӯ овардани  ҷавонон мебошад. Ин қариб дар ҳамаи давлатҳое, ки илм ба қадри ҳол инкишоф меёбад, як мушкилии калон аст. Ин мушкилӣ барои қудратҳои ҷаҳонӣ низ бегона нест. Аммо дар Тоҷикистон он ҳалли худро ёфт.

Пештар омодасозии кадрҳо дар соҳаи довталабӣ, аспирантура ва докторантура сурат мегирифт ва бо ҳамин сабаб шумораи хеле ками ҷавонон, ки тавонанд бо илми бунёдӣ машғул шаванд, меомаданд. Аксарият ба ҳар ҳол дар муассисаҳои таълимӣ мемонданд, вале бо кушода шудани магистратураҳо ва докторантураҳо ҷавонон пас аз гирифтани дараҷаи бакалавр омада, 2-3 сол таҳсил мекунанд. Онҳо бо илми бунёдӣ шинос мешаванд, дар онҳо завқи таҳқиқоти сирф илмӣ пайдо мешавад. Ҳоло омадани кадрҳои ҷавон ба Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ба таври кофӣ назаррас аст.

Дар Тоҷикистон инчунин тавонистанд мушкилоти тавозуни гендериро низ ҳал кунанд, омадани занон ва духтарон ба илми бунёдӣ ба таври қобили мулоҳиза зиёд шудааст. Барномаи магистрӣ, ки 6 сол боз амал мекунад, натиҷаҳои хеле хуб нишон медиҳад, дар баъзе донишкадаҳо ва шуъбаҳо духтарон имрӯз нисбат ба писарон хеле зиёдтаранд. Масалан, дар кафедраи забонҳои хориҷӣ номутаносибӣ ба ҷониби писарон аст, вале дар фанҳои дақиқ имрӯз қариб дар ҳамаи донишкадаҳо духтарон таҳсил мекунанд. Аз рӯи таносуби фоизӣ дар соли аввали фаъолияти магистратура — соли 2014 — 80% писарон ва 20% духтарон буданд. Ҳоло ин нишондиҳанда хеле тағйир ёфтааст ва қариб 50% ба 50% мебошад. Дар баъзе донишкадаҳо ҳатто то 60-70% -ро духтарон ташкил медиҳанд.