Академик Фарҳод Раҳимӣ: «Дидгоҳи Президенти Тоҷикистон ба криосфера ҳамчун замина барои амнияти глобалӣ»

ДУШАНБЕ, 12.06.2025. /АМИТ «Ховар»/. Илмҳои криосферӣ маҷмӯи фанҳои байнисоҳавие мебошанд, ки объектҳои яхкардаи заминро — аз ҷумла пиряхҳо, барфи доимӣ, қутбҳои яхбаста, қабати яхкардаи хок ва яхбанди уқёнуси Арктика ва Антарктидаро  меомӯзанд. Ин соҳа дар маркази тадқиқоти муосир дар соҳаи тағйирёбии иқлим қарор дорад, зеро криосфера ҳамчун нишондиҳандаи асосии афзоиши ҳарорати глобалӣ ва таҳдид ба манобеи оби тоза мебошад. Ин матлабро Раиси Кумита оид ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёнаи касбии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, академики Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Фарҳод Раҳимӣ ба АМИТ «Ховар» баён намуд.Матни пурраи мақола манзури хонандагон мегардад.

— Илмҳои криосферӣ на танҳо ҳолати муҳити зистро нишон медиҳанд, балки барои қабули қарорҳои сиёсӣ ва роҳандозии стратегияи мутобиқшавии кишварҳо нақши муҳиме мебозанд.

Имрӯз, дар замоне ки инсоният бо чолишҳои бесобиқаи тағйирёбии иқлим рӯбарӯст, ҳифз ва истифодаи оқилонаи захираҳои обӣ ба масъалаи сарнавиштсоз табдил ёфтааст. Дар ин замина, Тоҷикистон ба ҳайси мамлакати кӯҳистонӣ ва дорои захираҳои бузурги оби тоза, дар сатҳи байналмилалӣ мавқеи хоса пайдо кардааст.

Ҳамоиши сатҳи баланд, ки рӯзи 8 июн дар шаҳри Нитсаи Ҷумҳурии Фаронса баргузор шуд, оғози расмии Даҳсолаи байналмилалии амал оид ба илмҳои яхшиносӣ (криосфера) барои солҳои 2025–2034-ро эълон кард. Дар ин ҳамоиши ҷаҳонӣ, ки таваҷҷуҳи ҷомеаи илмӣ ва дипломатии ҷаҳонро ба масъалаи таҳдидҳои пиряхӣ ҷалб намуд, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон,  Пешвои миллат  муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон суханронӣ намуданд.

Сарвари давлат зимни суханронӣ  таъкид доштанд, ки ташаббуси муштараки Тоҷикистон ва Фаронса  дар бораи эълони солҳои 2025–2034 ҳамчун «Даҳсолаи амал барои илмҳои криосферӣ» бо ҷонибдории ҷомеаи ҷаҳонӣ ба як иқдоми таърихӣ мубаддал гаштааст. Қатъномаи дахлдори Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид на танҳо аҳаммияти илмҳои яхшиносиро эътироф мекунад, балки онро ҳамчун абзори асосӣ барои фаҳмиши равандҳои глобалии иқлимӣ ва барномаҳои мутобиқшавӣ ба танзим медарорад.

Бо назардошти он ки тағйироти криосфера нишондиҳандаи мустақими гармшавии глобалӣ ва хатарҳои обиву муҳити зист  мебошанд, ҷаҳони муосир ба ҳамоҳангсозии тадқиқоти илмӣ ва сиёсати устувор ниёз дорад.

Маҳз бо дарки ҳамин зарурат, Тоҷикистон ва Фаронса ташаббус пеш бурданд, ки солҳои 2025–2034 ҳамчун «Даҳсолаи амал барои илмҳои криосферӣ» эълон карда шавад.

Илмҳои криосферӣ дар замони муосир бо як қатор мушкилоти ҷиддӣ рӯ ба рӯянд:

1. Дастнорасии ҷуғрофии объектҳо ва душвориҳои логистикӣ дар минтақаҳои кӯҳистонӣ ва қутбӣ;
2. Маҳдудиятҳои дастрасӣ ба маълумоти дақиқ ва моделҳои илмии дуруст;
3. Камбуди инфрасохтори техникӣ, аз ҷумла моҳвораҳо, сенсорҳои дурдаст ва мониторинги доимӣ;
4. Норасоии ҳамкориҳои байналмилалӣ, бахусус дар давлатҳои рӯ ба рушд;
5. Номувофиқии таҳқиқоти илмӣ бо сиёсатгузориҳои амалӣ;
6. Камбуди кадрҳои тахассусӣ дар соҳаи яхшиносӣ ва омӯзиши криосфера.

Ҳадафи асосии ин даҳсола ҳалли ин мушкилот ва таҳкими пойгоҳи илмӣ ва сиёсӣ барои таҳқиқи криосфера ва мутобиқшавӣ ба оқибатҳои тағйирёбии иқлим мебошад. Татбиқи муваффақонаи он метавонад ба як қатор натиҷаҳои муҳим оварда расонад, ки онҳоро баён менамоем:

1. Густариши шабакаҳои мониторинг ва таҳқиқоти замонавии пиряхҳо;
2. Таҳияи моделҳои дақиқи пешгӯии равандҳои яхшавӣ ва обшавӣ;
3. Ҷалби сармоягузории байналмилалӣ ба марказҳои илмии криосферӣ;
4. Баланд бардоштани сатҳи огоҳии ҷомеа ва муттаҳидсозии сиёсати иқлимӣ ва илмӣ;
5. Таҳкими иқтидори инсонӣ ва рушди таҳсилоти тахассусӣ дар самти илмҳои криосферӣ;
6. Афзоиши нақши давлатҳои осебпазир дар сиёсатҳои иқлимии байналмилалӣ.

Тоҷикистон, ки дар қаламрави он то 60 фоизи пиряхҳои Осиёи Марказӣ ҷойгиранд, дар таъмини амнияти обии минтақа нақши калидӣ мебозад. Таъкиди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ҳифзи пиряхҳо, татбиқи 14 ташаббуси байналмилалии обу иқлим ва пешниҳоди «Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо» нишондиҳандаи садоқати Тоҷикистон ба наҷоти криосфера мебошад.

Даҳсолаи илмҳои криосферӣ — ин на танҳо фурсати илмӣ, балки як имкони сиёсӣ ва ахлоқӣ барои ҷомеаи башарист, то аз хатари фоҷиаи глобалии обшавии пиряхҳо ҷилавгирӣ намояд. Таъмини натиҷаҳои пойдор дар тӯли ин даҳсола, фақат бо роҳи ҳамгироии илм, сиёсат ва масъулияти инсонӣ имконпазир хоҳад буд.

Ба таъкиди  Пешвои миллат, Тоҷикистон макони зиёда аз 60 фоизи пиряхҳои Осиёи Марказӣ мебошад, ки ҳамчун манбаъҳои асосии оби тоза дар минтақа аҳаммияти ҳаётӣ доранд. Аммо раванди обшавии суръатноки пиряхҳо,  ки дар шароити афзоиши ҳарорати глобалӣ рӯз то рӯз шадидтар мешавад,  хатари мустақим ба амнияти озуқаворӣ, энергетикӣ ва муҳити зисти  минтақаро ба миён меорад. Ин раванд на танҳо табиатро таҳдид мекунад, балки арзишҳои маънавӣ ва фарҳангии марбут ба обро низ зери суол мебарад.

Дар ин замина, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳамчун сиёсатмадори хирадманд ва дурандеш ва Роҳбари ташаббускори ҷаҳонӣ, пайваста талош меварзанд, ки таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба масъалаи об, тағйирёбии иқлим ва ҳифзи пиряхҳо ҷалб намоянд. Зикр гардид, ки дар тӯли 20 соли охир бо ташаббуси Тоҷикистон 14 қатъномаи муҳими СММ дар масъалаҳои обу иқлим қабул гардидаанд, ки муҳимтарин онҳо иборатанд аз:

-Соли 2003: Соли байналмилалии оби тоза;

— Солҳои 2005–2015: Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт»;

— Солҳои 2018–2028: Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор»;

— Соли 2025: Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо ва таъсиси Рӯзи ҷаҳонии пиряхҳо (21 март).

Ин ташаббусҳо, ки натиҷаи тафаккури стратегӣ ва иродаи сиёсиву башардӯстонаи Пешвои муаззами миллат  мебошанд, имрӯз дар маркази рӯзномаи ҷаҳонии устуворӣ қарор доранд. Эълони «Даҳсолаи илмҳои криосферӣ» низ ҳамчун идомаи мантиқии ин раванд ва таҳкими ҳамкориҳои байнисоҳавӣ байни илм, сиёсати байналмилалӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ арзёбӣ мешавад.

Пешвои миллат  изҳор доштанд, ки илмҳои криосферӣ бояд ба таҳкими пойгоҳи илмӣ-таҳқиқотии давлатҳо мусоидат намуда, шароити пешгӯӣ, мониторинг ва мутобиқшавӣ ба тағйироти иқлимиро беҳтар созанд. Ҷалби сармоя, тақвияти иқтидори миллӣ ва ҳамгироии илмҳои геофизикӣ, гидрология, моделсозӣ ва сиёсати экологӣ бояд ба маркази таваҷҷуҳ қарор гиранд.

Даҳсолаи илмҳои криосферӣ фурсати нав барои ҷомеаи ҷаҳонист ва он  фурсати андеша, фурсати ҳамгироӣ ва фурсати наҷоти табиат аст. Тоҷикистон бо роҳбарии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон маротибаи дигар  исбот намуданд, ки кишвари мо  ташаббускори  корнамоиҳои бузург аст , зеро дар он ирода, андеша ва виҷдони инсони комил дар ҳифзи муҳити зист ва  экология ҳукмфармо аст.

АКС: АМИТ «Ховар»