Хайрулло Ибодзода: «Иқлим тағйир меёбад, мутобиқ шудан ҳатмист, вале инсонҳо набояд суръати тағйирёбии иқлимро тезонанд…”. 5 июн- Рӯзи умумиҷаҳонии ҳифзи муҳити зист

ДУШАНБЕ, 04.06.2018 /АМИТ «Ховар»/. Ҳамасола 5 июн Рӯзи  умумиҷаҳонии ҳифзи муҳити зист таҷлил карда мешавад. Кормандони соҳаи ҳифзи муҳити зист ва муҳофизону дӯстдорони табиат ҳар сол дар ин рӯз иди касбии худро таҷлил мекунанд. Рӯзи умумиҷаҳонии  муҳити зист чун иқдоми байналмилалӣ аз «Муроҷиатномаи Ментовӣ» ба Котиби генералии СММ сарчашма мегирад. 11 майи соли 1971 олимон бонги хатар зада буданд, ки ифлосшавии муҳити зист барои инсоният оқибатҳои нохуш меорад.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Конференсияи 15-уми ҷонибҳои Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии иқлим 16 декабри соли 2009 дар Дания зикр карданд, ки «…Тоҷикистонро метавон намунаи сайёра шуморид, зеро дар ҳудуди на он қадар бузурги кишвари мо қариб тамоми минтақаҳои иқлимиро бо тафриқаи ҳарорати аз 50 дараҷа гармӣ то 60 дараҷа сардӣ дучор омадан мумкин аст. Чунин шароит барои ташкил намудани мушоҳидаҳои пайваста ба иқлим ва гузаронидани корҳои илмиву тадқиқотӣ дар ин соҳаи муҳим заминаи хуб аст. Мувофиқи ақидаи олимон, таҳқиқи танҳо пиряхи Федченко, ки яке аз пиряхҳои калонтарини олам мебошад, имкон медиҳад тағйирёбии иқлим дар якчанд ҳазорсолаи охир муайян карда шавад. Натиҷаҳои ин таҳқиқот, бешубҳа, дар рушди илми ҷаҳонӣ оид ба иқлим нақши муҳим хоҳанд бозид».

Дар робита ба Рӯзи байналмилалии ҳифзи муҳити зист  хабарнигори АМИТ «Ховар» Мавҷуда АНВАРӢ бо Раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Чумҳурии Тоҷикистон Хайрулло ИБОДЗОДА дар бораи таъсири тағйирёбии иқлим, ҳифзи муҳити зист, мушкилоти экологии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва роҳҳои бартараф кардани онҳо суҳбат намуд.

АМИТ «Ховар»:   Масъалаи тағйирёбии иқлим дар даҳсолаҳои охир яке аз масъалаҳои муҳими экологӣ ва глобалӣ гардидааст. Бигӯед, ки тағйирёбии иқлим ба экологияи Тоҷикистон чӣ гуна таъсир гузошта истодааст ва Кумита оқибатҳои тағйирёбии иқлимро дар ҷомеаи Тоҷикистон чӣ гуна пешгӯӣ мекунад?  

Хайрулло ИБОДЗОДА: Оқибатҳои иҷтимоӣ-иқтисодӣ ва экологии тағйирёбии иқлим метавонанд боиси ба вуҷуд омадан ва ё тезутунд шудани баҳсҳо барои дастрасӣ ва тақсими захираҳои обу замин, зарурати таъмини амнияти озуқаворӣ ва энергетикӣ гарданд. Падидаҳои стихиявии метеорологии калоне, ки бевосита ба соҳаҳои ҳаётан муҳими иқтисодӣ, аз ҷумла, гидроэнергетика ва кишоварзӣ, аҳолии қишри осебпазир таъсир доранд ва тағйирёбии тадриҷии иқлим якҷоя бо рушди устувори ҳароратҳо ва оқибатҳои манфӣ барои амнияти озуқаворӣ ва шароити зиндагии аҳолӣ  хатарноканд.

Хулосаи арзёбиҳои навшудаи осебпазирӣ, ки дар чорчӯбаи Нақшаи сеюми миллӣ анҷом дода шудаанд, аз он гувоҳӣ медиҳанд, ки таъсири тағйирёбии иқлим ба захираҳои табиӣ, иқтисод ва сатҳи зиндагии аҳолӣ метавонад дар ҳолати сенарияҳои экстремалӣ хеле манфӣ гардад.   Аз рӯи арзёбии Бонки ҷаҳонӣ, Тоҷикистон, ки кишвари ҳассос бо иқтидори поёни мутобиқкунонӣ аст, дар байни 28 кишвари Аврупои Марказӣ ва Шарқӣ, Қафқоз ва Осиёи Марказӣ аз рӯи индекси муҳосибавии осебпазирӣ ба тағйирёбии иқлим дар ҷойи аввал қарор дорад.

Оқибатҳои таъсироти иқлимии номатлуб дар даҳсолаи охир аз обхезиҳо дар ҳавзаҳои дарёҳои Панҷ, Вахш, Зарафшон ва Кофарниҳон, биёбоншавии заминҳои зироатӣ дар ноҳияҳои ҷанубии мамлакат эрозияи заминҳо дар натиҷаи обёрии нодуруст ва боришоти бошиддат, норасоии об дар натиҷаи хушксолӣ, аз байн рафтани ҳосилот дар натиҷаи гармӣ ва сармоҳои бармаҳал иборатанд. Таъсироти бештари номатлуб дар зироаткории лалмӣ ва истифодаи чарогоҳҳо ба назар мерасад.

Дар миқёси ҷумҳурӣ ноҳияҳои кӯҳистонии марказии Тоҷикистон аз ҳама осебпазир дониста мешаванд. Сабаби ин на танҳо дар таъсироти мавҷуда ва қобили интизори тағйирёбии иқлим, балки бештар иқтидори пасти мутобиқкунонӣ дар сатҳи маҳаллӣ, аз ҷумла, сифати зиндагӣ, маориф ва диверсификатсия мебошад. Ноҳияҳо ва водиҳои кӯҳистони ҷанубии кишвар (вилояти Хатлон), инчунин аҳолие, ки дар нишебиҳои силсилакӯҳҳои Зарафшон ва Туркистон (вилояти Суғд) зиндагӣ мекунанд, дар дараҷаи дуюми осебпазирӣ қарор доранд. Ин арзёбии Бонки ҷаҳонӣ (с. 2011) бо арзёбиҳои коршиносони маҳаллӣ мувофиқат дорад.

Таҳқиқоти олимону донишмандони маҳаллӣ доир ба ҷанбаҳои нави осебпазирии саломатӣ ва бехатарии инсонӣ нисбат ба тағйирёбии иқлим анҷом дода шуд. Ҳамзамон бо кӯшишҳои муштарак ҳалли чунин масоили мавҷудаи вобаста ба шароити обу ҳаво ва таъсири тағйири иқлим, ба монанди  хатари паҳншавии касалии табларзаю домана ва сифати оби ошомиданӣ дар шаҳрҳо, махсусан дар мавсими боришоти  бардавом муяссар гардид.

Дар назди Кумита Агентии обуҳавошиносӣ фаъолият мекунад, ки дорои таҷҳизоти муосир мебошад. Махсусан, дар 3-4 соли охир иқтидори илмию мониторингии Агентӣ пурқувват шудааст.

Мувофиқи маълумоти Агентӣ, дар 30-40 соли охир миқдори об дар дарёҳои калони  Тоҷикистон зиёд шуда, ҳаҷми забонаҳои пиряхҳо кам шуда истодааст. Дар минтақаҳои ҷанубии Тоҷикистон, аз ҷумла, ноҳияҳои Ёвон, А. Ҷомӣ, Хуросон ҳосилнокии меваи анор кам шуда, деҳқонон аз бунёди боғҳои анор даст кашида истодаанд.

Ҳимояи ҳосил аз падидаҳои гидрометеорологии стихиявӣ, бемориҳо ва зараррасонҳо;  ҷорӣ кардани технологияҳои нави парвариши зироат, ки ба тағйирёбии иқлим устувор мебошанд ва барои масрафи камтари обу энергия мусоидат мекунанд;  баланд бардоштани самаранокии энергетикии тафдонҳо, гармкунии хонаҳо барои коҳиши таъсири сардиҳои шадид ва коҳиши масрафи энергия;  ҷамъоварии обҳои борон барои истифода дар рӯзгор ва обёрии қитъаҳои заминӣ;  баланд бардоштани дараҷа ва миқёси истифодаи энергияи офтобӣ – ҷорӣ кардани хушккунакҳои офтобӣ, гармхонаҳои офтобӣ, панелҳои фитоэлектрикӣ;  васеъ кардани имкониятҳо барои зироаткории органикӣ;  муҳофизати гуногунии агробиологӣ ва захираҳои генетикӣ;  саноати кишоварзии ҷангалӣ, чораҳои мубориза бо эрозия ва беҳтар кардани ҳосилнокии хок аз ин ҷумлаанд.

Гуногунии ғании табиати Тоҷикистон бо сабаби тағйирёбии иқлим зери хатари аз байн рафтан ва деградатсия қарор гирифтааст. Азхудкунии заминҳои нав дар нишебии рости кӯҳҳо, дарахтбурӣ ва чаронидани аз ҳад зиёди чорво боиси коҳиши устувории экосистемаҳои кӯҳӣ  шудаанд.  Ба экосистемаҳои об низ ҳамин хатарҳо таҳдид мекунанд, ки ба онҳо на танҳо инъикоси таъсири шароити обуҳавоӣ, балки инсон низ зоҳир мегардад. Барои таъмини амният ва устувории экосистемаҳо тадбирҳои зарурӣ андешидан зарур аст .

Ҷангалҳо фақат 3% ҳудуди кишварро ишғол мекунанд, вале барои табиати зинда ва инсон аҳамияти калидӣ доранд. Равиши самараноки барқарорсозӣ ва ҳимояи ҷангалҳо барои кам кардани тағйирёбии иқлим ниҳоят муҳим аст ва ба он бояд аҳамияти ҷиддӣ дод.

АМИТ «Ховар»: Тағйирёбии иқлим яке аз проблемаҳои муҳимтарини муҳити зист буда, на танҳо ба тамоми ҷанбаҳои фаъолияти ҳаётии мардуми Тоҷикистон, балки тамоми сайёра таъсир расонида истодааст. Оё таъсири манфии тағйирёбии иқлим ба нобудшавии намудҳои нодири олами набототу ҳайвоноти мамлакат таҳдид мекунад?

Хайрулло ИБОДЗОДА: Айни замон ин масъала таҳти таҳқиқ ва омӯзиши коршиносон ва олимони Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар муассисаҳои илмӣ қарор дорад. Дар айни замон  таъсири манфӣ ва ё нобудшавии ягон намуди объектҳои олами набототу ҳайвонот ба қайд гирифта нашудааст.

АМИТ «Ховар»: Пешгирии таъсири раванди тағйирёбии иқлим бисёр мушкил аст, вале барои нарм кардани таъсири иқлим дар солҳои баъдӣ чӣ корҳоро бояд амалӣ намоем. Яъне барои мутобиқ кардани олами набототу ҳайвонот ба тағйирёбии иқлим кадом имкониятҳо мавҷуданд?  

Хайрулло ИБОДЗОДА:  Ҳоло баҳри мутобиқат кардани объектҳои олами набототу ҳайвонот дар ҷумҳурӣ парваришгоҳҳо оид ба парвариши ҳайвоноти нодир дар ҳолати сунъӣ, аз ҷумла, гӯсфанди кӯҳии Марко  Поло, гӯсфанди кӯҳии бухороӣ (уриал), бузи кӯҳии пармашох (морхур), бузи кӯҳии сибирӣ ва парандаҳои нодир дар боғҳои дендрологӣ барои парвариш ва нигоҳубини намуди нобототи нодир ташкил шуда истодаанд. Мақсади асосии ин парваришгоҳҳо эмин нигоҳ доштани олами набототу ҳайвоноте, ки  зери таъсири манфии тағйирёбии иқлим қарор доранд, мебошад.

АМИТ «Ховар»: Таъсири инсон ба тағйирёбии иқлим баръало эҳсос мешавад. Инсон ҳам  як   узви табиат буда, ободӣ, тозаву озодагӣ, ҳифзи фазои солимро худи ӯ фароҳам месозад ва шахс набояд ба худ зарар расонад. Дар тоза нигоҳ доштану ҳифз кардани табиат инсон чӣ вазифа дорад?

Хайрулло ИБОДЗОДА: Аслан тағйирёбии иқлим зиёда аз 30 – 50 – 100 солро дар бар мегирад ва таъсири он низ дарозмуҳлат мебошад. Тағйирёбии иқлим дар муддати кӯтоҳ зоҳир намешавад ва таъсири он ба олами набототу ҳайвонот, умуман олами зинда тӯлонӣ мебошад. Бинобар ҳамин сабаб қисми зиёди намудҳои олами зинда механизми мутобиқшавӣ доранд, ки дар вазъиятҳои гуногун онҳо фаъолият менамоянд.

Худи олами набототу ҳайвонот ва микроорганизмҳо дар вазъияти тағйирёбии иқлим инкишоф ёфта, ба вазъияти экологии кунунӣ мутобиқ гаштаанд. Мо фақат як таъсири тағйирёбии иқлимро баръало дарк менамоем. Дар давоми даҳсолаҳо- ин пайдо шудани ҳашароти зараррасон нисбат ба растаниҳои мевадиҳанда, ғалладона ва зироатҳои кишоварзӣ мебошад.

Муаммои дигари оқибати тағйирёбии иқлим ба фаъолияти номатлуби инсон нисбат ба табиат беэътиноӣ зоҳир намудан мебошад, ки ин амал сабаби афзун гардидани ҳолатҳои фавқулода мегардад. Ин боронҳои сел, обхезиҳо, кӯч кардани ҳайвонот, канда шудани пайвастагии экосистемаҳо мебошад. Дар ин ҳолат таъсири манфии тағйирбии иқлим дар мавриди тӯлонӣ сабаби пайи ҳам такрор ёфтани хатари иқтисодию экологӣ мегардад.

Бинобар ҳамин сабаб кормандони соҳаи ҳифзи табиат аз истифодабарандагони табиат ҳамеша риоя намудани меъёрҳо ва танзими истифода намудани намудҳои олами набототу ҳайвонотро талаб менамоянд.

Риоя намудани талаботи қонунгузории ҳифзи табиат бисёр организмҳои зиндаро аз вазъият ва хатари тахрибшавӣ эмин дошта, мувозинати табиатро таъмин намуда, боиси рушди устувор дар ҷомеа ва табиат мегардад. Ин рафтор бурди иқтисодиву экологиро таъмин менамояд.

Умуман, иқлим новобаста аз рафту фаъолияти инсон тағйир меёбад. Барои ҳамин, бояд фаъолияти инсонро ба тағйирёбии иқлим мутобиқ намоем. Имрӯз дар арсаи байналмилалӣ доктринае дар вазъияти глобалии тағйирёбии иқлим ба вуҷуд омадааст: «Иқлим тағйир меёбад, мутобиқ шудан ҳатмист».

Новобаста ба ин доктрина, мо, бояд бо рафтори неку дурусти худамон садди роҳи суръати тези тағйирёбии иқлим гардем.

АМИТ «Ховар»: Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи маърифати экологии аҳолӣ» ва таъмини Нақшаи чорабиниҳои Барномаи давлатии комплексии рушди тарбия ва маърифати экологии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи то соли 2020 чӣ гуна татбиқ мегардад ва Кумитаи ҳифзи муҳити зист бо мақсади таъмини амнияти экологии мамлакат, беҳдошти муҳити зист, тарбияи маърифати экологӣ байни табақаҳои гуногуни ҷомеа, аз ҷумла, наврасону ҷавонон чӣ нақшаҳо дорад?

Хайрулло ИБОДЗОДА: Маърифати экологии аҳолӣ, ки ҳамчун асоси Ҳадафҳои Рушди Устувор  эътироф гардидааст, зери таваҷҷуҳи хосаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон қарор гирифтааст. Бояд зикр намуд, ки тайи чанд соли охир дар ҳамаи самтҳои фаъолияти  соҳаи ҳифзи муҳити зист мукаммалгардонии  заминагузории  ҳуқуқӣ ба вуҷуд омад.   Соли 2011 дар мамлакат Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи маърифати экологии аҳолӣ» қабул гардид. Дар асоси талаботи қонуни мазкур, бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Барномаи давлатии комплексии рушди тарбия ва маърифати экологии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи то соли 2020 қабул гардид. Кумита ҳамчун мақоми ваколатдор оид ба баланд бардоштани маърифати экологии аҳолӣ тамоми имкону захираҳои таълимию тарбиявиро васеъ истифода мекунад, то ҳар як шаҳрванди ҷумҳурӣ барои ҳифзи табиат ва покизагии муҳити зист масъулияти баланд эҳсос намояд.

Дар доираи Нақшаи чорабиниҳои ин Барнома аз тарафи Кумита ва мақомоти зерсохтори он ва дар ҳамкорӣ бо дигар сохторҳои давлативу ҷамъиятӣ то имрӯз корҳои муайян амалӣ гашта истодаанд.

Яке аз чорабиниҳои барнома-ин байни хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ озмунҳо дар мавзӯъҳои гуногуни оид ба ҳифзи муҳити зист гузаронида мешаванд, ки номгӯи гуногунро  дар бар мегирад. Чунин озмунҳо дар сатҳи ноҳиявӣ, шаҳрӣ ва вилоятӣ ташкил ва гузаронида шуда, беҳтаринҳо барои иштирок дар озмуни ҷумҳуриявӣ сафарбар мегарданд. Имсол низ бахшида ба оғози Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор», 2018-2028 байни кормандони воситаҳои ахбори омма ва хонандагони муассиссаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ озмунҳо эълон гаштаанд.

Дар Кумита маҳфилҳои ҷумҳуриявии «Экожурналистон», «Табиатдӯстони ҷавон» ва «Экологҳои ҷавон»,  озмунҳои «Муаллим экологи беҳтарин», «Шеър ва ҳикояи беҳтарин» марбут ба  ҳифзи муҳити зист ташкил ва гузаронида мешаванд. Бо мақсади иштироки бевоситаи хонандагону донишҷӯён дар беҳдошти муҳити зист аксияҳои «Тозагии соҳил», «Тозагии маҳал», «Тозагии роҳ» роҳпаймоии боғҳо гузаронида шуда, дастаҳои муҳофизони табиат ташкил гаштаанд.

Бояд зикр намуд, ки дар таълиму тарбия ва баланд бардоштани маърифати экологии ҷавонону наврасон ВАО нақши муҳим доранд. Дар саҳифаҳои рӯзномаву маҷаллаҳо, шабакаҳои радиоиву телевизионӣ бо мақсади баланд бардоштани маърифати экологӣ вобаста ба муҳити зист намоишу барнома ва мақолаҳо эҷод гардида, масъалаҳои гуногуни соҳавӣ мавриди баррасӣ қарор дода мешаванд.

Умед аст, ки дар оянда бо омӯхтани таҷрибаи пешқадами давлатҳои дунё роҳу усулҳои навтарини маърифатбахшӣ ва иттилоърасонии экологии аҳолӣ амалӣ хоҳанд шуд.