امامعلی رحمان – بنیانگذار مکتب جدید سیاست خارجی

می خواهم سخن خود را درباره سیاست خارجی تاجیکستان و گذشته و امروز آن،  با تازه ترین راهنمایی بنیانگذار صلح و وحدت ملی، پیشوای ملت ، ریئس جمهور تاجیکستان جناب آقای امامعلی رحمان آغاز نمایم: ” سیاست خارجی تاجیکستان  سیاست ” درهای باز”، صلح جویانه  و بی غرض بوده ، در راه تطبیق آن  دولت ما آماده است  که با همه کشورهای دنیا روابط دوستانه  را بر پایه احترام متقابل ، برابری و همکاریهای سودمند  گسترش دهد”. در این یک جمله سرور  دولت، که از پیام امسال ایشان  به مجلس عالی اقتباس شده ، محور اساسی سیاست خارجی  و روابط بین المللی تاجیکستان  برای امروز و فردا  معین شده است.

امامعلی رحمان در حقیقت  پایه گذار مکتبی جدید در سیاست خارجی و روابط بین الملل است. زیرا زمانیکه او مسئولیت کشور  جنگ زده و در حال  فروپاشی را  برعهده گرفت ، هیچ پایه و زمینه ای  برای پیشبرد سیاست خارجی وجود نداشت. همه می دانیم که اگر تاجیکستان ما در دوران اتحاد شوروی در  اداره بخش اقتصادی و   اجتماعی زمینه  تجربه ای داشت،  در بخش روابط بین المللی  جنین تجربه ای یا  اصلاً وجود نداشت و یا خیلی محدود بود. در دوران استقلال نیز  هنوز فرصت این کار بدست نیامده بود. زیرا از زمان اعلام استقلال ( سپتامبر سال 1991)  تا شروع درگیریهای داخلی ( می سال 1992) نه زمان کافی در اختیار داشتیم و نه دولت با کفایت  بر سر کار تا روابط خارجی را  پی ریزی و مستحکم نماید و مقام و منزلت دولت جدید تاجیکستان را در عرصه جهانی  معین سازد… پس هر چه او کرد، از صفر آغاز کرد و  نوآوری بود. و به هر جا که رسید از تدبیر و ذکاوتش  رسید و از اعتماد و اتکاء به خرد ازلی مردم خود.

البته تاریخ سیاستمداران زیادی را دیده است که دولت خود را در جهان معرفی کرده اند و سیاست خارجی خود را به جهن قبولانده اند. اما نکته ظریف اینجاست که اکثر آنها با زور سلاح، با محصولات پیشرفته و یا با پولهای هنگفت در صحنه جهان نقش آفرینی کرده اند. پیشوای ملت ما در شرایطی قرار داشت که باید جایگاه کشور را در عرصه جهانی بدن راکت و بمب،  بدون اهدای کمکهای فراوان انسانی، بدون صرف میلیونها دلار برای تبلیغات رسانه ای ، بدون صادرات فناوریهای نادر ( که در اختیار کشور ما نبود)  پیش می برد. و او این کار را کرد با تدبیر و فراست، صلح جویی و وحدت آفرینی ، ابتکار سازنده جهانی ، موقعیت باثبات سیاسی و روابط نیک بین المللی.

حرکت در مسیر دموکراسی و بنیانگذاری جامعه عدالت پروری که قانون اساسی آن را تضمین می نماید یکی دیگر از ابتکارات  امامعلی رحمان است. بیاد بیاوریم که  او در اجلاس شانزدهم شورای عالی ، در مقابل رئیس این شورا  انتخاب شدنش اعلام کرد که : ” من طرفدار دولت دموکراتی  و حقوق می باشم” .   در این جمله به ظاهر ساده معنی عمیقی نهفته است. آن زمان بحث و جدال در کشور ما اساساً بر سر همین موضوع بود که ما کدام شکل حاکمیت را  قبول نماییم، به کدام ارزشها پایبند باشیم و به کدام راه رویم . برای پاسخ دادن به همه این چون و چراها  رهبر مملکت واضح و روشن به مردم خود و به جامعه جهانی پیام داد که ما تنها مسیر دموکراتی  و حقوقی را پیش می گیریم.

در این راستا  کمی بعدتر ، سال 1994 از طریق همه پرسی  قبول شدن قانون اساسی   و انتخاب رئیس جمهور تاجیکستان   باعث بالا رفتن اعتبار  بین المللی دولت گردید. قانون اساسی جمهوری تاجیکستان را دولت مختار ، دموکراتی حقوقی، و یگانه اعلام نموده ، مردم تاجیکستان را بخش لاینفک جامعه جهانی  معرفی کرد،  حقوق برابر و دوستی  تمام ملت و  مردم و بنیان  جامعه ای عدالت پرور را از جمله اهداف والای  دولت اعلام نمود.

معمولاً رهبران کشورهای در حال جنگ  به چیز دیگری غیر از بازگرداندن  ثبات نمی اندیشند. و یا به عبارت دیگر نیروی ذهنی و قدرت  تصمیم گیری کافی برای  امور دیگر را ندارند. زیرا وضع امنیتی چنان گرفتارشان میکند که نه تنها امکان ، بلکه حوصله و امید بهتر کردن  دیگر بخشها را از دست می دهند. آنها را چنین فکری بخود مشغول می دارد  ،که: ” … معلوم نیست آینده کشور چه می شود، معلوم نیست آینده من و  حکومت من چه می شود، پس چرا اینقدر خود را عذاب دهم… ” و غیر و هکذا. ولی اینجا هم فکر امامعلی رحمان در آن است که او همزمان با تلاشهای صلح جویانه و جمع کردن ملت، تمام بخشهای دیگر جامعه از جمله سیاست خارجی را  تنظیم و تکمیل نماید. او برای همه اینها وقت  و نیرو یافت. زیرا به ملتش و به آینده ای که  خودش وعده داده بود: ” من برای شما صلح می آورم”،  باور داشت و برای رسیدن به این روز نیک خودش را وقف ملتش کرده بود.

امامعلی رحمان  بعنوان رئیس شورای عالی جمهوری تاجیکستان ماه سپتامبر سال 1993 نخستین بار از تریبون سازمان ملل متحد  سخنرانی نمود ، جامعه جهانی را به نیت و نقشه های بنیادیش ، اهداف سیاسی صلح جویانه  ،رسیدن به وحدت ملی ، همچنین تحکیم و تقویت همکاریها با همه کشورهای صلح جوی جهان آشنا نمود. کشور ما به عضویت در سازمانهای بانفوذ بین المللی  پذیرفته شد و با اکثر مملکتهای دنیا  روابط سیاسی،  اقتصادی و فرهنگی  برقرار کرد.

سیاست صلح جویانه رهبر جوان دولت تازه تاسیس  از روزهای اول  آمدنش بر سر حاکمیت  مورد مساعدت نه تنها مردم شریف تاجیکستان،  بلکه جامعه جهانی نیز قرار گرفت و زمینه خوبی شد برای راه اندازی سیاست خارجی و  به جهانیان معرفی کردن  دولت تاجیکستان . این است که  نفوذ و آبروی تاجیکستان  سال به سال بالا  می رود و کشورهای جهان  تمایل خود را برای گسترش روابط با ما اعلام می دارند.

امروز جمهوری تاجیکستان با اکثر کشورهای جهان مناسبات دیپلماتی برقرار نموده ، 150 دولت استقلال دولت کشور ما را به رسمیت شناخته است. تاجیکستان در همه سازمانهای منطقه ای و اکثر سازمانهای بین المللی  عضویت داشته از ارزشها و منافع ملی دفاع می کند، در مسائل جهانی نظر خود را مطرح می سازد و پیشنهادهای مشخص را درباره حل این مسائل در میان می گذارد.  اکنون هیچگونه تصمیم گیری جمعی را در منطقه بدون حضور فعال تاجیکستان نمی توان تصور کرد. و اینک ، از برکت این مرد بزرگ ملتی را با نام تاجیک و کشوری را با نام تاجیکستان تمام دنیا می شناسند.

طبیعی است ، هر کشوری برای حضور و نقش آفرینی در صحنه جهانی نیاز به زمینه های حقوقی  دارد که هم منافع ملی را در تمام عرصه ها حمایت کند و هم با معیارهای بین المللی  مطابقت داشته باشد. این است که جناب آقای امامعلی رحمان از روزهای اول تا به امروز  زمینه های حقوقی روابط خارجی را  مطابق با نیازهای زمان  و نیازهای تاجیکستان بوجود آورد، تدرجاً آنرا تکمیل نمود  ،که بعنوان نمونه به تعدادی از آنها  می توان اشاره کرد:  قانون جمهوری تاجیکستان ” درباره  شرطنامه های بین المللی” (1999)، قانون جمهوری تاجیکستان ” درباره  خدمت دیپلماتی” (2014)، محتوای سیاست خارجی جمهوری تاجیکستان (2015) و فرمان رئیس جمهور تاجیکستان ” درباره  تطبیق سیاست یگانه خارجی”( 2015).

سال 2001 محتوای سیاست خارجی جمهوری تاجیکستان  اصول روابط  بین المللی کشورمان را  در دوره جدید بعد از بازگشت صلح و آرامش  معین کرد. پس از چهارده سال ، با توجه به  شرایط جدید  جهانی و خصوصیتها و  فضائل معاصر  تاجیکستان  محتوای جدید سیاست خارجی  جمهوری تاجیکستان  در سال 2015 قبول گردید. آن سند اساسی تعیین کننده خط مشی سیاست خارجی کشورمان محسوب می شود و تاکید می نماید که رئیس جمهور تاجیکستان طبق صلاحدید خود  جهتهای اصلی سیاست خارجی کشورمان را معین نموده،  به عنوان سرور دولت جمهوری تاجیکستان  در مناسبات بین المللی نمایندگی می کند. وزارت امور خارجه مستقیماً روند سیاست خارجی را عملی  نموده، نقش هماهنگ ساز فعالیت  مقامات دولتی حاکمیت اجرایی تاجیکستان را در داخل و بیرون از کشور در مورد مسائل سیاست  خارجی بعهده دارد.

باید گفت ، بوجود آوردن زمینه مطمئن حقوقی رابطه دیپلماتی ،  تهیه و تطبیق اصولی و پیگیر استراتژی همه جانبه اساسی و سنجیده شده بین المللی  با در نظر داشتن اهداف و منافع عالی  وطن و همزمان هماهنگ ساختن و آمیزش دادن آنها با  منافعع عمومی بشری  عامل تشکیل و تبدیل  تاجیکستان صاحب استقلال به عضو  مستقل، فعال، مبتکر و صاحب احترام  جامعه جهانی گردید. تنها  یک نگاه گذرا به نقش تاجیکستان در حل مسائل منطقه ای و جهانی خبر از  نفوذ و جایگاه کشورمان می دهد.

پوشیده نیست که  دهه اول استقلال در تاجیکستان اساساً در راه به اعتدال درآوردن  وضعیت و تحکیم  پایه های دولتداری صرف شد. با گذشتن از این مرحله که مرحل اول پس از استقلال بود، تاجیکستان درهای خود را به روی  همه کشورهای جهان گشود. سرور دولت امامعلی رحمان با اعلام ” سیاست درهای باز” روابط بین المللی را برای معرفی تاجیکستان در جهان و جلب سرمایه خارجی برای بازسازی کشور آغاز نمودکه این سیاست امروز  هم با موفقیت ادامه دارد. در آغاز بعضی سیاستمداران بر این اندیشه بودند که  در شرایط پس از جنگ شاید  سیاست درهای باز برای  تایکستان چندان موافق نباشد و بهتر است بخاطر حفظ  ثبات و امنیت و پیشگیری دخالت بیگانگان تا چند مدت کشور کمی بسته باقی بماند. امام امامعلی رحمان که وضع داخلی و اوضاع جهانی را بهتر از هر کس دیگر می دانست در یک موقعیت استوار ماند و سیاست درهای باز را ادامه داد.

هم اکنون با گذشتن سالها ثابت شد که برای تاجیکستان  بدلیل جاداشتن در  یکی از مناطق مرکب جهان ، سیاست درهای باز بهترین روش برای پیشبرد فعالیت در جهت سیاست خارجی است. این سیاست به معنای اعلام آمادگی تاجیکستان  برای همکاری با تمام دولتهای جهان بر اساس برابری و منافع دوجانبه است. امروزه ما ثمره چنن روابط همه جانبه را در عرصه های مختلف می بینیم و کشورهای منطقه نیز منطق سیاست درهای باز را اعتراف می کنند و قابل پیروی می دانند. زیرا این سیاست باعث شد  تا کشور ما نه تنها موقعیت خود را قویتر سازد ، بلکه با یافتن روش خاص دیپلماتی  خود در حل مسائل منطقه ای و جهانی فعالانه شرکت نماید.

در شهر دوشنبه ، برگزار شدن همزمان  همایشهای سران دولتهای سه سازمان قلمرو سابق  اتحاد شوروی – اتحادیه دولتهای مستقل ، اتحادیه استقلال اوراسیا و سازمات عهدنامه امنیت دسته جمعی ( 5-6 اکتبر سال 2007) ، جلسه نوبتی شورای سران دولتهای عضو سازمان همکاری شانگهای و ملاقات سه جانبه سران دولتهای تاجیکستان، افغانستان ، ایران ( 25 آگوست سال 2008) ، ملاقاتهای سه جانبه سران دولتهای  تاجیکستان ، افغانستان ، پاکستان ، و چهارجانبه   تاجیکستان ، افغانستان ، پاکستان و فدراسیون روسیه  ( 30 ژوئن سال 2009) ،کنفرانس علمی بین المللی به افتخار 800-امین سالگی جلال الدین رومی ( 6-8 سپتامبر سال 2007) ، سمپوزیوم بین المللی ” میراث ابوحنیفه و اهمیت آن در گفتگوی تمدن ها” با حضور بیش از 500 دانشمند و متفکر و شخصیتهای برجسته جهان سیاست و علم و معرفت و 50 کشور جهان ( 5 اکتبر سال 2009) ، اجلاسیه 37-ام شورای وزرای امور خارجه دولتهای اعضای  سازمان همکاری اسلامی  ( 18-20 می سال 2010) ، کنفرانس بین المللی   “رکا” در مورد افغانستان با حضور نمایندگان 75 کشور و سازمان بین المللی ( 26-27 مارس سال 2012 )، برای اولین بار در تاجیکستان برگزار شدن  جشن بین المللی ” نوروز” با حضور رهبران 4 دولت ، نمایندگان بیش از 35 کشور جهان  و 40 سازمان منطقه ای و بین المللی ( 25 مارس سال 2012 ) ، کنفرانس بین المللی سطح بالا در مورد روند   تطبیق عملی  دهه بین المللی عملیات ” آب برای حیات” در سالهای 2005-2015 با حضور بیش از 1500 نفر از 100 کشور جهان و دهها سازمان بین المللی و منطقه ای ( 9-11 ژوئن سال 2015 ) ، همچنین برگزاری کنفراتس و سمینار و سمپوزیومهای بیشمار دیگر گواهی واضح تبدیل شدن تاحیکستان به مرکز برگزاری برنامه های منطقه ای و جهانی است .

شکی نیست که پیشوایان را در جهان با ابتکارهای فراگیر و نقش آنها در حل مشکلات جهانی  می شناسند. در این بخش نیز امامعلی رحمان یکی از سیاستمداران فعال جهانی بشمار می رود. او مولف سه ابتکار بزرگ  است که در سطح جهانی  و از طرف سازمان ملل متحد عملی شده اند : ” سال بین المللی آب پاکیزه ، 2003″ ، ” سال بین المللی  همکاری  در بخش آب، 2013″  و ” ” دهه بین المللی عملیات ” آب برای حیات، 2005-2015″. پیشنهاد دیگر رئیس جمهور کشور ما در خصوص اعلام  نمودن دهه بین المللی ” آب برای رشد استوار ، 2015-2025″ نیز هم آوازی جهانی یافته ، زمینه اجرای آن در حال بررسی است. با ابتکار امامعلی رحمان  و رهبران چند کشور دیگر ، 23 فوریه سال 2010 مجمعع مومی سازمان ملل متحد در اجلاسیه نوبتی 64-ام خود ، تحت عنوان ” فرهنگ جهان” با اکثریت آراء روز 21 مارس را ” روز بین المللی نوروز” اعلام کرد. و امروز پیشنهاد جدید  سرور دولت ما – ” اندیشیدن راه حلهای جهانی  درمورد مبارزه با  اعتیاد و تبلیغ زندگی سالم” مورد استقبال جامعه جهانی قرار گرفته است.

بنیانگذار صلح و وحدت ملی – پیشوای ملت ، رئیس جمهور تاجیکستان جناب آقای امامعلی رحمان طی سالهای مختلف ، همزمان با ابتکارات جهانی  و سخنرانیها  از تریبونهای بزرگ جهانی ،  با تالیف کتابهای ارزشمند  که به چندین زبان ترجمه  و در سراسر جهان منتشر گشته اند ، تاجیکان و تاجیکستان را به جهانیان معرفی کرده است.  از جمله ، ” تاجیکستان :  چهار سال استقلال و خودشناسی” (1995( ، ” تاجیکستان : در راه دموکراسی  و جامعه متمدن( 1996) ” ، ” تاجیکان در آئینه تاریخ: از آریائیان تا سامانیان ” ، ” تاجیکستان در آستانه فردا” ( 1997) ، ” استقلال تاجیکستان و احیای ملت” (2002).

درخاتمه به یک نکته باید توجه داشت که کشورهای جهان هنگام طرح ریزی سیاستهای درازمدت  و انتخاب کشوری به عنوان شریک استراتژیکی ، بیش از همه ،  به آرامش کنونی آن  و زمینه های ثبات در آینده می نگرند. از این نقطه نظر ، تاجیکستان به برکت  سیاست صلح جویانه و وحدت آفرینی امام علی رحمان ، از طرف شرکای خارجی ما  کشوری شناخته می شود که  آینده با ثبات وسیاست  استوار دارد. این نوع نگرش، بی شبهه  راه را برای همکاریهای  آینده و سرمایه گذاریهای  درازمدت باز نموده ، زمینه سازی رشد اجتماعی  و اقتصادی  و نقش آفرینی  بیشتر جمهوری تاجیکستان در منطقه و جهان خواهد بود.

سراج الدین اصل اف،

وزیر امور خارجه جمهوری تاجیکستان