НОМИ МИЛЛАТИ МАРО БО ИФТИХОР ГИРЕД! Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ барои мардуми Тоҷикистон санҷиши бузурги таърихӣ буд

ДУШАНБЕ, 26.04.2025. /АМИТ «Ховар»/. Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ барои мардуми Тоҷикистон санҷиши бузурги таърихӣ буд. Онҳо дар майдони ҷанг ва ақибгоҳ бо ҷасорат, меҳнатдӯстӣ ва ваҳдат худро нишон доданд. Имрӯз, ки аз он рӯзҳо 80 сол гузашт, мо бояд хотираи шаҳидонро гиромӣ дорем, ҷасорату фидокориҳои гузаштагонро омӯзем ва барои сулҳу амният кӯшиш кунем. Ин на танҳо қарзи таърихӣ, балки вазифаи шаҳрвандии ҳар яки мо аст. Чунин ибрози назар намуд ба АМИТ «Ховар» ходими калони илмии шуъбаи Иттиҳоди Давлатҳои Мустақили Институти омӯзиши масъалаҳои давлатҳои Осиё ва Аврупои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Зубайдулло Давлатов. Нигориши пурраи муаллифро пешниҳоди хонанда мегардонем:

-Аз оғози ҷанг мардуми тоҷик бо эҳсоси баланди ватандӯстӣ ба муҳофизат бархестанд. Тибқи маълумоти расмӣ, аз Тоҷикистон зиёда аз 300 ҳазор нафар ба фронт рафтанд. Аз онҳо беш аз 120 000 нафар дар майдони набард ҳалок шуданд. Аз миёни фарзандони фарзонаи тоҷик садҳо нафар бо ҷасорату фидокорӣ ба мисли ситора дар осмони таърих ҷило доданд. Қаҳрамонҳое, чун Домулло Хӯшқадам, Исмат Исмоилов, Неъмат Қаробоев, Тоҷиддин Зайниддинов ва дигарон намунаи олии шуҷоат ва ҷоннисорӣ мебошанд.

Номи Ҳайдар Қосимов, ки бо ҷасорати беназири худ дар мудофиаи шаҳри Киев иштирок дошт, дар саҳифаҳои таърих бо ҳарфҳои заррин сабт шудааст. Ӯ баъди марг бо унвони Қаҳрамони Иттиҳоди Шуравӣ қадрдонӣ гардид.

Дар ҷое ки тир намерасид, каланд ва досу теша садо медод. Ақибгоҳ, яъне деҳот, корхонаҳо ва пойгоҳҳои таълимӣ саҳнаи дигари мубориза буд. Ба Тоҷикистон ҳазорон кӯдаки ятим, беморон ва маҷрӯҳони фронт оварда шуданд. Мардуми тоҷик онҳоро мисли фарзандони худ қабул карда, хонаи гарму ғизои поку муҳаббат ато карданд.

Бо вуҷуди мушкилоти шадид соҳаҳои фарҳанг ва маориф дар Тоҷикистон фаъолият менамуданд. Театрҳо, рӯзномаҳо ва маҷаллаҳо фаъолият мекарданд. Асарҳои ҳунарии ҷангӣ, шеърҳо ва песаҳои театрӣ ба мардум руҳу илҳом мебахшиданд. Шоирону нависандагон. чун Мирзо Турсунзода, Абулқосим Лоҳутӣ ва Раҳим Ҳошим шоистаи таҳсин ва ёдоварӣ ҳастанд, ки бо қалами худ ҷанги равониро бурда, мардумро ба ваҳдат ва фидокорӣ даъват мекарданд.

Дар хонаи як модари тоҷик дар деҳаи кӯҳистонии Панҷакент аксе рӯи девор овезон буд. Аксест сиёҳу сафед, бо чеҳраи ҷавоне, ки чашмонаш орзуи зиндагӣ доштанд. Ин фарзанди ин хонадон Неъмат буд — хатмкардаи мактаби ҳафтсола, ҷавоне бо як орзуи сода — «баргаштан бо ғалаба», ки ба ҷанг рафт. Аммо дигар барнагашт. Танҳо як нома бо хати ларзони худ навишта буд, ки «Очаҷон! Агар барнагаштам, маро ёд кунед. Дили ман пур аз ишқи ҳаёт ва Шумо буд, вале Ватанро ҳимоят кардан маънии ҳимояти Шуморо дорад …».

Ин гуна номаҳо ҳазорҳо буданд. Ҳар нома — як қалби пора, як модари бесарпаноҳ, як кӯдаки ятим.

Солҳои 1943–1944 ҷанги Курск. Яке аз хатарноктарин нуқтаҳои ҷанг. Дар байни даҳҳо ҳазор сарбоз номи тоҷикон низ ба сафҳои фидокорони аввал меояд. Ҳамон ҷо сарбози 22-сола аз Ховалинг — Карим Тиллозода низ буд. Ӯ захмӣ шуд, вале тавонист парчами сурхи дивизияашро ба теппаи ишғолшуда расонад. Қиссаи ӯро як афсари рус баъдан навишт: «Мо думболи ғалаба медавидем, вале ин ҷавон барои як байрақи сурх ҷонашро қурбон кард…».

Занони тоҷик дар ақибгоҳ гуруснагӣ мекашиданд, бо дастони хушкида нон мепухтанд, пахта мечиданд, ба ҷои фарзандон меҳнати вазнин мекарданд. Дар деҳаи Кӯҳандиз як зани пир — Маҳҷабин — дар чор соли ҷанг се фарзандашро ба ҷанг фиристод. Ягонтоаш барнагашт. Ӯ дар синни 80-солагӣ гуфта буд: «Ман дигар ашк надорам… Ҷигарам об шуд, аммо Ватан зинда монд. Меҳри модар аз меҳри Ватан паст набуд…»

Номае, ки аз фронт омад, ба як зани ҷавон расид. Шавҳараш — Файзалӣ, корманди маъмулии роҳи оҳан дар муҳорибаҳои Сталинград ҷон бохта буд. Вале қабл аз маргаш мактубе навишта, дар ҷайбаш монда буд. Ҳамон нома пас аз се моҳ аз тарафи ҳаммаслаконаш оварда шуд. Дар он навишта шуда буд: «Гулрухсорҷон! Ман намедонам оё ин мактуб ба дасти ту мерасад ё не. Вале медонам: агар баргаштам, ту аввалин касе хоҳӣ буд, ки оғӯшат мекушоям. Агар не — ба писарам бигӯй, ки падар барои наҷоти халқаш ҷон дод…». Ин нома ҳамчун як осори муқаддас дар Осорхонаи таърихи ҳарбии Тоҷикистон нигаҳ дошта мешавад.

Дар солҳои ҷанг, ба деҳаҳои дурдасти Тоҷикистон гоҳе моҳҳо орд намерасид. Модарон маҷбур буданд аз решаҳои гиёҳҳо шӯрбо омода кунанд. Яке аз модарони шаҳри Исфара — Муҳаббатбибӣ Турсунова дар хотираҳояш менависад: «Кӯдаконам гурусна буданд, вале ман наметавонистам гиря кунам. Ман бояд онҳоеро ором мекардам, ки падару бародаронашон дар хати фронт буданд. Модари тоҷик набояд шикастадил гардад, вақте Ватан дар хатар аст…».

Савгандбибӣ Мирзоева, яке аз 2500 зани тоҷик аст, ки ба майдони ҷанг рафт. Ӯ дар муҳорибаҳои Украина иштирок карда, се маротиба захмӣ шуд. Боре, вақте шарики ҷангияш — як духтари рус дар хати фронт кушта шуд, Савгандбибӣ бо ашк гуфт: «Мо модарон будем, вале имрӯз ҷанговарем. Барои насли дигар, барои онҳое ки моро модар мегӯянд!».

Мардумони шуравӣ шояд интизор надоштанд, ки як ҷумҳурии кӯчаке мисли Тоҷикистон давоми солҳои ҷанг беш аз 70 миллион тонна пахта ба фронт фиристад; садҳо тонна тилло ва нуқра ҳамчун кумак ба хазинаи ҳарбӣ диҳад; ҳазорҳо асп, гов, гӯсфанд ва хӯрокворӣ аз деҳқонони одӣ ҷамъоварӣ шавад. Ҳамаи ин бо меҳнати модарон, пиронсолон ва кӯдакон ба даст омад. Вақте сардори яке аз колхозҳо аз Фархор Атоқул Раҳимов се аспи охирини хоҷагиро ба фронт супорид, дар варақаи расмӣ танҳо навишт: «Аз ман ҳама чизро бигиред, вале номи миллати маро бо ифтихор гиред!».

Дар шаҳраки Истаравшан, соли 1946, духтари наврасе бо номи Нигина, ки падари худро дар ҷанг гум карда буд, аввалин маротиба дар рӯи қоғаз навишт: «Ман намедонам, падарам чӣ гуна марде буд. Вале ман бо ӯ ифтихор дорам, чун ман духтари як қаҳрамонам!». Ин нома баъдтар дар маҷаллаи «Пионери Тоҷикистон» нашр шуд ва ашки ҳазор модарро равон кард.

Дар ҷанг 300 000 нафар ба ҷанг рафтанд, 120 000 нафар қурбон шуданд, беш аз 60 000 нафар маъюб гаштанд, беш аз 100 000 кӯдак ятим монд, 2500 зан ҳамчун сарбоз дар хати фронт хизмат карданд, ҳазорон духтур, ҳамшира, роҳсоз ва муҳандис аз Тоҷикистон ба фронт рафтанд.

Имрӯз дар гӯшаи ҳар шаҳру деҳае ёдгорие ҳаст — бо номҳои тиллоии фарзандони диёр. Дар зери ҳар як ном як сарнавишт ниҳон аст. Сарнавишти нафаре, ки аз ҳаёт маҳрум шуд, то мо имрӯз озод нафас кашем.

Дар Хуҷанд як марде ҳар рӯзи 9 май пеши ёдгории шаҳр меояд, гуле мегузорад ва бо чашмони пур аз ашк ба осмон менигарад. Ӯ фарзанди як сарбози гумноме аст, ки мегӯяд: «Падарам номи худашро ҳам нагуфт. Фақат гуфт: «Ман барои ту меравам». Ман на ба хотири кӣ буданаш, балки ба хотири чӣ кор карданаш ифтихор дорам».

Дар маҷмуъ, тибқи омори расмӣ, дар солҳои ҷанг беш аз 100 ҳазор кӯдак дар Тоҷикистон бе падар монданд. Ҳар яке бо диле сӯхта, бо чашми пури ашк, дар интизори «шояд падар баргардад» бузург шуданд.

Дар як мактаби деҳотии водии Вахш соли 1944 16 шогирд дар синфи чорум таҳсил мекарданд. Аз инҳо 9 нафар падар надоштанд. Муаллимаи он синф Холбибӣ Аҳмадова ба шогирдон ҳар рӯз мегуфт: «Падаратон набошад ҳам, шумо фарзандони Ватанед. Ба ҷойи як кас ду кас зиндатар зиндагӣ кунед!».

Як модари пир аз Рашт бо номи Оиша, то охири умр пурсид, ки писараш дар куҷо дафн шудааст? Ӯ танҳо як мактуб дошт, ки дар он навишта шуда буд: «Шумо ифтихор дошта бошед, ки фарзанди шумо дар роҳи озодии ҷаҳон ҷон дод». Ҳеҷ гоҳ нагуфтанд, ки дар куҷо. Танҳо ин маълум буд: вай дар Полша, дар яке аз муҳорибаҳои охир, ҳамчун қаҳрамон ҳалок гаштааст. Оиша ҳар субҳ сари суфраи хонаводааш шишта, дуо мехонд ва танҳо мегуфт: «Эй фарзанд, туро Ватан дафн кард… Ман бошад бо ёдат зиндаам».

Саидқул Турдиев — як ҷанговари тоҷик аз вилояти Қӯрғонтеппа (ҳоло — вилояти Хатлон) буд, ки тибқи иттилои манбаъҳои муътамад дар муҳорибаи Берлин иштирок карда ва дар ҷараёни ҳуҷум ба бинои Рейхстаг қаҳрамонона корнамоиҳо нишон дод. Ӯ дар қатори ҷанговароне буд, ки ба бинои Рейхстаг ҳамла оварданд ва бо вуҷуди маҷрӯҳ шудан то ба ошёнаи боло расид. Турдиев дар суҳбат бо дигар сарбозон мегуфт: «Парчами ғалаба бояд бо дасти мо боло шавад, зеро хуни мо ҳам барои ин пирӯзӣ рехтааст!».

Нақши тоҷикон дар Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ, бавижа дар қисматҳои ҳалкунандаи он, аз ҷумла муҳорибаи Берлин ва болои бурдани Парчами ғалаба чк саҳифаи нодири таърих аст. Агарчи номҳо мисли Саидқул Турдиев дар саҳифаҳои расмии таърих дертар баён шудаанд, таърих ва миллат онҳоро фаромӯш накардааст. Вақти он расидааст, ки номҳое, ба мисли Саидқул Турдиев ва садҳо нафари дигар на танҳо дар ёддоштҳо, балки дар китобҳои дарсӣ ва осорхонаҳо бошанд.

Мо, фарзандони озодӣ, имрӯз бояд ҳар нафаси худро бо шукр бигирем. Ҳар бино, ҳар роҳ, ҳар китоб — ҳама аз рӯи хоке аст, ки бо хуни падарону модарони мо ҳифз шудааст.

Ҷанги дуюми ҷаҳонӣ поён ёфт. Вале хотираи он ҷанг, хотираи тоҷикони ҷонфидо ҳаргиз пир намешавад. Онҳо дар рӯи коғаз нестанд. Онҳо дар рӯи нигоҳи модари пиранд, ки ҳанӯз интизори баргаштани писараш ҳаст. Ҳаргиз бовар кардан намехоҳад, ки бо ин орзӯ ба гур меравад. Дар ҳар гул, ҳар парчам, ҳар ҷашни 9 май — онҳо зиндаанд.

Мо дигар ҷанг намехоҳем. Мо сулҳ мехоҳем. Аммо то қадри сулҳро бидонем, бояд дониста бошем, ки ҷанг чист. Ҷанг — гиряи кӯдаки ятим аст. Ҷанг — хомӯшии як модар ва гиряи бесадои ӯст.

Ҷовидон бодо Тоҷикистони сулҳпарвару сулҳҷӯ!

АКС: АМИТ «Ховар»