Истиқлолияти давлатӣ ва рушди парламентаризми миллӣ

ДУШАНБЕ, 30.08.2025 /АМИТ «Ховар»/. Ваҳдат ба истиқлолият мебарад ва истиқлол ваҳдатро ба камол мерасонад. Ҳардуи ин падида дар навбати худ зодаи маърифатанд. Ва ҳеҷ кадоме аз инҳо бе дигаре комил буда наметавонад. Ин ҳар се рукн бунёди бақои миллат ва ваҳдат буда, ҳалқаҳои як занҷиранд, ки агар яке афтад, пайванд вайрон мешавад ва мурод ҳосил намегардад. Ҳадаф ва мақсади олие, ки фарогири манфиатҳои миллӣ аст ва рўии ин замина тарҳ мешаванд, талошу кўшиши ба ин марраҳо расиданро таъмин менамоянд ва ҳамин талошу кўшишҳо истиқлол ва ваҳдатро ба вуҷуд меоваранд.

Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки соли 2025 ба марҳалаи таърихии 34-солагӣ мерасад, натиҷаи иродаи устувори халқи тоҷик барои соҳибихтиёрӣ, худшиносӣ ва зиндагии озодона мебошад. Ин падидаи бузург бо вуҷуди душвориҳои ибтидоӣ, аз ҷумла ҷанги шаҳрвандӣ ва ноустувории сиёсӣ миллатро ба сӯи ваҳдат, суботи устувор ва рушди муназзами низоми давлатӣ раҳнамун сохт.

Истиқлолияти давлатӣ ҳамчун омили сарнавиштсоз барои ҳар миллат на танҳо озодии сиёсӣ, балки имкони таъйини мустақили сарнавишти миллӣ ва ташаккули низоми давлатдории хоси онро фароҳам меорад. Ҷумҳурии Тоҷикистон 9 сентябри соли 1991 Истиқлолияти давлатии худро эълон намуд ва бо ин амали таърихӣ ба марҳилаи нави давлатсозӣ ва ташаккули рукнҳои ҳокимияти давлатӣ қадам ниҳод.

Истиқлолият таҷассумгари соҳибихтиёрӣ, худтанзимкунӣ ва қобилияти мустақилонаи қабули қарорҳо дар ҳаёти сиёсӣ, иқтисодӣ, ҳуқуқӣ ва фарҳангии давлат ва ҷомеа мебошад. Барои ҳар миллат ва давлат истиқлолият рамзи озодандешӣ, худшиносӣ ва ҳуқуқи таъйини сарнавишти худ мебошад.

Истиқлолият на танҳо рамзи озодӣ, балки заминаи ташаккули низоми давлатдорӣ ва қонуният низ мебошад. Дар таҷрибаи ҷаҳонӣ истиқлолият шарти бунёдӣ барои расидан ба соҳибихтиёрии сиёсӣ, иқтисодӣ, фарҳангӣ ва ҳуқуқӣ ба шумор меравад. Барои Тоҷикистон, ки аз оғози Истиқлолият бо мушкилоти шадиди сиёсиву иҷтимоӣ, аз ҷумла ҷанги шаҳрвандӣ рӯбарӯ гардид, ин мафҳум бештар аз рамзи сиёсӣ буда, балки таҷрибаи воқеии мубориза барои ваҳдат, субот ва рушд ба ҳисоб меравад.

Ҳамин тариқ, моҳияти истиқлолият дар мустақилияти давлатӣ, ҳуқуқи миллат ба худмуайянкунӣ, мавқеи баробар дар арсаи байналмилалӣ, амнияти миллӣ ва соҳибихтиёрӣ зоҳир шуда, маънои доштани артиши миллӣ, низоми амниятӣ ва сиёсати муҳофизати марзҳо ва арзишҳои миллиро низ дар бар мегирад. Дар баробари таҳкими пояҳои давлатдорӣ дар даврони истиқлол рушди парламентаризм низ ҳамчун самти афзалиятноки сиёсиву ҳуқуқӣ ҷойгоҳи устувор пайдо кард.

Соли 1994 қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун санади олии ҳуқуқӣ бо эълони ҷумҳурии демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва воҳид заминаи устувори ташаккули низоми давлатдориро гузошт. Ин санад ба таври возеҳ ба принсипҳои тақсимоти ҳокимият, волоияти қонун ва эҳтироми ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд такя намуда, заминаи рушди парламентаризмро фароҳам овард.

Парламентаризм дар низоми сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон яке аз ҷанбаҳои муҳими демократияи конститутсионӣ ба ҳисоб рафта, ҳамчун василаи ифодаи иродаи халқ тавассути вакилони интихобшуда амалӣ мегардад.

Парламентаризм дар маънои васеи он низоми ҳокимияти намояндагӣ мебошад, ки дар он мақоми қонунгузор, яъне парламент нақши марказӣ дорад. Дар чунин низом равобити байни ҳокимияти қонунгузор ва иҷроия тибқи меъёрҳои ҳуқуқӣ танзим гардида, парламент ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ, баррасӣ ва қабули қонунҳо, назорат аз болои ҳукумат ва ифодаи манфиатҳои мардумро бар дӯш дорад.

Аз нигоҳи илмҳои сиёсӣ парламентаризм на танҳо падидаи институтсионалӣ, балки ҷанбаи муҳими фарҳанги сиёсӣ ва намунаи амалии демократияи муосир аст. Фаъолияти парламентҳои мустақил нишонаи сатҳи баланди инкишофи ҷомеаи шаҳрвандӣ ва давлатдории ҳуқуқӣ мебошад.

Парламентаризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон пас аз истиқлолият ба падидаи муттасил ва зина ба зина рушдёбанда табдил ёфт. Дар марҳилаи аввал Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун мақоми олии қонунгузор бо шакли даъватӣ фаъолият мекард. Пас аз қабули Конститутсия бо ислоҳоти соли 1999 парламенти мамлакат шакли дупалатагӣ гирифт, яъне Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон, ки ҳар кадом ваколатҳои мушаххас доранд.

Ҳамзамон такмили қонунгузорӣ, ташкили равандҳои интихоботӣ ва рушди низоми бисёрҳизбӣ ба таҳкими пояҳои парламентаризм ва ҳокимияти намояндагӣ мусоидат намуданд.

Дар ин раванд нақши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар рушди парламентаризм хеле муҳим ва таърихӣ мебошад. Бо иқдоми хирадмандона ва дурбинона дар баробари барқарории сулҳу субот Пешвои миллат ба ташкили сохтори муосири сиёсӣ ва қонунгузории миллӣ таваҷҷуҳи аввалиндараҷа зоҳир намуданд.

Аз ҷумла, дар ин давра Барномаи ислоҳоти конститутсионӣ амалӣ гардид, консепсияҳои рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ, ҳизбҳои сиёсӣ ва фарҳанги ҳуқуқӣ таҳия шуданд, нақши парламент дар идораи давлат бештар гардид.

Ҳамзамон Пешвои миллат дар тамоми суханрониҳои худ парламентро «минбари ифодаи иродаи халқ» номида, иштироки фаъолонаи шаҳрвандон ва вакилони халқро дар пешбурди сиёсати давлатдорӣ таъкид менамоянд. Давоми 34 соли Истиқлолият Тоҷикистон дар самти таҳкими пояҳои парламентаризм ба пешравиҳои зерин ноил гардид. Аз ҷумла, қабули санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ дар бахшҳои мухталиф, таъмини фаъолияти пурсамари вакилони мардумӣ ва мубоҳисаҳои сиёсӣ дар парлумон, баландшавии сатҳи иштироки аҳолӣ дар интихоботи парлумонӣ, рушди ҳамкории парлумонӣ бо кишварҳои хориҷӣ ва созмонҳои байналмилалӣ ва ғайраҳо.

Дурнамои парламентаризм дар Тоҷикистон ба таҳкими минбаъдаи пояҳои демократӣ, вусъат додани назорати парламентӣ, иштироки бештари ҷомеаи шаҳрвандӣ ва истифодаи технологияи рақамӣ дар раванди қонунгузорӣ нигаронида шудааст.

Дар ин раванд рушди парламентаризм ҳамчун рукни марказии демократияи конститутсионӣ ба яке аз муҳимтарин дастовардҳои даврони истиқлол табдил ёфт. Парламенти миллӣ, Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон махсусан баъд аз таъсиси сохтори дупалатагӣ мақоми воқеии намояндагии мардумӣ ва ташаббускори сиёсати қонунгузорӣ гардид. Қабули садҳо қонунҳои миллӣ, ташаккули анъанаи муҳокимаронии парлумонӣ, назорати самараноки ҳукумат ва иштироки фаъолонаи аҳолӣ дар раванди интихобот- ҳамаи ин нишондиҳандаи рушду такомули парламентаризм дар мамлакат мебошанд.

Ин ҳама муваффақият, бешубҳа, самараи сиёсати хирадмандона, дурбинона ва воқеъбинонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошанд. Зери роҳбарии оқилонаи он кас дар ҷумҳурӣ фазои мусоиди сиёсӣ, ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ ба вуҷуд оварда шуд, ки дар он парламентаризм ҳамчун кафили адолати иҷтимоӣ ва воситаи амалӣ гардидани иродаи халқ рушду таҳким ёфт.

Имрӯз парламентаризм дар Тоҷикистон танҳо низоми институтсионалӣ нест, балки ба падидаи фарҳангӣ, зеҳнӣ ва сиёсии ҷомеа табдил ёфтааст, ки эҳтироми қонун, иштироки шаҳрвандон дар идоракунии давлат ва ҳимояи манфиатҳои умумимиллиро таъмин менамояд. Ҳамзамон он заминаи муҳими таъмини волоияти қонун, рушди ҷомеаи шаҳрвандӣ ва тақвияти суботи сиёсиро фароҳам меорад.

Маҳз тавассути истиқлолият ва парламентаризми миллӣ Тоҷикистон имкон пайдо кард, ки симои давлатдории худро дар саҳнаи байналмилалӣ муаррифӣ намояд ва ба сӯи ҷомеаи адолатпарвару муосир бо қадамҳои устувор ҳаракат кунад.

Аз ин рӯ, вазифаи ҳар шаҳрванди худогоҳу ватандӯст, махсусан насли ҷавон он аст, ки ба қадри ин неъматҳои бузург- Истиқлолият ва парламентаризми миллӣ бирасанд, онҳоро ҳифз намоянд ва барои таҳкими минбаъдаи пояҳои давлатдорӣ саҳми арзанда гузоранд. Зеро ояндаи давлат ояндаи ҳар яки мост.

Бигузор таҳти сарварии хирадмандонаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон давлати азизамон ҳамеша дар фазои сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва адолати ҳуқуқбунёд рушд намояд.

Бигузор истиқлолият ҳамчун бузургтарин дастоварди таърихии миллат поянда ва таҳкимёбанда боқӣ монда, парламентаризми миллӣ ҳамчун рукни муҳими давлатдории демократӣ минбаъд низ рушд ёбад ва манфиатҳои миллӣ ба таври муассир таъмин гарданд.

Сиёвуш НАБОТЗОДА,
вакили Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон