Нақши Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули ҳувияти миллии тоҷикон дар даврони истиқлолият

ДУШАНБЕ, 23.09.2025. /АМИТ «Ховар»/. Ҳувияти миллӣ ё худшиносии миллӣ меҳварест, ки шахсияти фард бар он асос ёфтааст ва он бо эҳсоси мансубият ба як қавм ё миллати мушаххас алоқаманд мебошад. Нақши ҳувияти миллӣ омили асосии субот ва пойдории давлат ба ҳисоб меравад. Дар ҳолатҳои ногувор он пойдории минбаъдаи давлатро муайян мекунад. Дар ҳолати набудани ҳувияти қавии миллӣ дар фаъолияти ниҳодҳои сиёсӣ буҳрон ба амал меояд.

Мақолаи мазкур ин равандро тавассути нуқтаи назари меъёрӣ-таърихӣ таҳлил намуда, меомӯзад, ки чӣ гуна Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳувияти миллиро аз мафҳуми абстрактии фарҳангӣ ба таълимоти сохтории давлатӣ, ки тавассути механизмҳои мушаххас амалӣ мегардад, табдил додаанд.

Баъди пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ дар назди Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо сохтмони давлатӣ, балки ташаккули ҳувияти миллӣ дар замири одамон чун ҳисси ягонагӣ дар анъанаҳо, фарҳанг ва забони нотакрори он пеш омад.
Дар шароити амиқи буҳрони сиёсию иҷтимоии солҳои 90-ум нақши калидии эҳё намудани давлати бар асари ҷанги шаҳрвандӣ харобшуда ва таҳкими ҷомеаи пароканда ба Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тааллуқ дорад.

Баъди ба даст овардани истиқлолият соли 1991 дар давлати ҷавон низоъҳои шаҳрвандӣ авҷ гирифтанд. Дар ин давра Эмомалӣ Раҳмон, ки соли 1992 Раиси Шурои Олӣ интихоб шуда буданд, меъмори асосии раванди сулҳ гардиданд. Роҳбаре, ки аз байни халқ баромад, тавонист ба дили миллионҳо нафар одамон роҳ ёбад — онҳое, ки дар бесарусомонии ҷанг наздикони худро аз даст дода буданд, нафароне, ки маҷбур шуданд ба Афғонистони ҳамсоя гуреза шаванд; онҳое, ки силоҳ ба даст гирифта, ба муҳофизати Ватан бархоста буданд…

Пешвои миллат талошҳои худро ба барқарории ваҳдати миллӣ равона намуданд: бо паси сар намудани пастию баландиҳои зиёд, бо шарофати стратегияи хирадмандона ва дурандешонаи Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 1997 байни ҷонибҳои даргир дар Москва Созишномаи таърихии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ ба имзо расид.
Бо эҳёи иқтисодиёт Ҳукумат бо сарварии Пешвои миллат роҳи эҳёи маънавиёти мардуми аз ҷанг хасташударо муайян намуд.

Қонуни қабулшуда «Дар бораи забони давлатӣ» бо амалӣ намудани сифатҳои асосии фарҳанги миллӣ дар таълиму маориф, тарбияи ҷавонону кӯдакон, адабиёту санъат бозгӯи стратегияи дарозмуддати ташаккули ҳувияти миллии ҷомеаи тоҷик гардид. Хусусияти барҷастаи ин раванд бунёди муҷассамаи Исмоили Сомонӣ- асосгузори нахустин давлати тоҷикон дар майдони асосии мамлакат гардид.

Дар баробари ин ҷашнҳои суннатии миллии фаромӯшшуда, аз қабили Наврӯз, Меҳргон, Сада ва ғайра дубора эҳё гардиданд.

Бо ташаббуси Пешвои миллат шоҳасарҳои санъату меъмории мо ба феҳристи мероси ғайримоддии фарҳангӣ дохил карда шуданд: «Шашмақом», «Фалак», усули тайёр кардани рубоб, инчунин кандакорӣ дар чӯбу гаҷ. Минбаъд ба бойгонии ЮНЕСКО матоъҳои пахтагини чакан ва атлас низ дохил карда шуданд. Агар олимону муҳаққиқон ду хусусияти ҳувияти миллӣ — умумият ва фарқиятро ҷудо кунанд, пас умумият дараҷаи якхела будани миллат аст, ки тавассути афсонаю ривоятҳо оид ба таърих, ҳудуд, забон, мазҳаби он, ки ҷанбаи дохилии ҳувияти миллиро инъикос мекунад, ба даст меояд. Фарқияте, ки ҷанбаи зоҳирии ҳувияти миллии миллати тоҷикро ифода мекунад, дар маконҳои гуногуни фарҳангӣ ба таври возеҳ таҷассум ёфтааст, ки дар он ҷаҳон бо осори қадимии мардуми тоҷик шинос мешавад. Он ганҷинаи миллати сулҳпарвар, таҳаммулпазир ва ватандӯсти моро ташкил дода, бо ҳидояти Пешвои худ танҳо ба пеш, ба сӯи уфуқҳои нав ҳаракат мекунад.

Ҳувияти миллӣ ё худшиносии миллӣ пояи бунёдии он аст, ки худшиносии шахс бар пояи огоҳии мансубият ба як қавм ё миллати мушаххас бунёд карда мешавад. «Худро бишнос», гуфта буд Суқроти бузург, ки шахсиятро ҳамчун омӯзиши худ тавассути ақл ва фазилат медонад. Барои файласуфи бузург моҳияти инсон на бар сифатҳои зоҳирии ӯ, балки ба ҳаёти ботинӣ ва қобилияти ба даст овардани дониши ҳақиқӣ, ки асоси фазилат аст, асос меёбад. Аз ин рӯ, ҳувият ба андешаи Суқрот, раванди доимии ҷустуҷӯ ва мубориза бар зидди ҷаҳолат аст, на ҳолати статикӣ. Ин аст, ки шиори «Худро бишнос», ки дар фалсафаи Суқрот марказӣ дониста мешавад, зарурати нигоҳ кардан ба ҷаҳони ботинии худро барои дарки худ ҳамчун фард ва ҳамчун як ҷузъи ҷомеа ифода менамояд.

Дар ин замина, бо назардошти воқеияти муосир ҳуввияти миллӣ чун шарти зарурии субот ва фаъолияти устувори давлат баромад мекунад. Дар лаҳзаҳои муҳим маҳз ҳувияти миллӣ омили муайянкунандаи бақои давлат мегардад. Набудани он, чун қоида, боиси суст шудани институтҳои сиёсӣ ва баъзан ҳатто буҳрон мегардад.

Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ дар назди Ҷумҳурии Тоҷикистон на танҳо вазифаи бунёди ниҳодҳои давлатӣ, балки зарурати ташаккули ҳисси мансубият ба миллати ягона дар асоси решаҳои муштараки таърихӣ, анъанаҳои беназир, фарҳанг ва забон низ қарор дошт.

Дар шароити буҳрони амиқи сиёсиву иҷтимоии солҳои 90-ум Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар барқарорсозии мамлакати аз ҷанги шаҳрвандӣ харобшуда ва таҳкими ҷомеаи пароканда нақши муҳим бозиданд.

Тавре маълум аст, баъди ба даст овардани истиқлолият дар соли 1991 дар мамлакати мо низоъҳои шаҳрвандӣ ба вуқуъ пайвастанд ва дар ин давраи душвор Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 1992 Раиси Шурои Олӣ интихоб шуда, ба сифати меъмори асосии раванди сулҳ баромад намуданд. Ҳамчун роҳбаре, ки аз байни халқ баромадааст, он кас ба дили миллионҳо нафар — онҳое, ки дар бесарусомонии ҷанг наздикони худро аз даст дода буданд; онҳое, ки дар Афғонистони ҳамсоя маҷбуран паноҳ меҷустанд ва онҳое, ки барои муҳофизати сохти конститутсионии мамлакат яроқ ба даст гирифта буданд, роҳ ёфта тавонистанд.

Бояд гуфт, ки пошхӯрии Иттиҳоди Шуравӣ дар назди давлатҳои тозаистиқлоли Осиёи Марказӣ вазифаҳои бунёдӣ гузошт: эҷоди ҳувияти миллии қонунӣ ба ҷои низоми идеологии шикасташудаи шуравӣ. Барои Тоҷикистон ин раванд махсусан душвор буд, зеро он дар пасманзари муноқишаҳои шаҳрвандӣ (1992–1997) ва буҳрони амиқи иқтисодӣ рух дод. Дар натиҷа бозсозии ҳадафмандонаи ҳувияти миллӣ тавассути ниҳодҳои давлатӣ, механизмҳои ҳуқуқӣ, таърихнигорӣ, сиёсати забон ва рамзи фарҳангӣ ба амал омад.

Тавре таърих нишон медиҳад, маҳз бо шарофати Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳувияти миллии тоҷикон муваффақона эҳё ва мустаҳкам гардид.

Муносибати Пешвои миллатро нисбат ба ташаккули ҳувияти миллӣ метавон чун сохти институтсионалии давлатдорӣ бо такя ба се самти асосӣ баррасӣ намуд: Бозсозии таърихӣ – таҷдиди назари мунтазами таърихи миллӣ бо таваҷҷуҳи хосса ба даврони Сомониён (819-999 милодӣ) ҳамчун давраи бунёдии давлатдории тоҷикон, инчунин ҷузъи муҳимми таърихии ташаккули ориёиён, худшиносӣ ва идомаи тамаддун.

Истиқлолияти забонӣ – таҳкими забони тоҷикӣ тавассути таҳкими мақоми он дар Конститутсия, гузаронидани ислоҳоти қонунгузорӣ ва ташаккули сиёсати забон.

Бояд таъкид кард, ки дар муқоиса бо бархе кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки равандҳои шаҳришавӣ, муҳоҷират ва бартарияти забони дигар дар арсаи ҷамъиятӣ ва маориф боиси тадриҷан ба канори ҳаёти ҷамъиятӣ кӯчидани забонҳои миллӣ гардидаанд, дар Тоҷикистон бо шарофати сиёсати мақсадноки Пешвои миллат имкон пайдо шуд, ки забони тоҷикӣ на танҳо ҳамчун унсури бунёдии ҳувият ҳифз гардад, балки ба он мақоми мукаммали иртиботи давлатӣ, илмӣ ва фарҳангӣ дода шавад.

Бамеъёрдарории фарҳангӣ ташаккули сиёсати ягонаи фарҳангӣ мебошад, ки ба рамзгузорӣ ва танзими анъанаҳо, расму оинҳо ва ҷашнҳои миллӣ, инчунин таҳкими дарки ҷомеа дар бораи хотираи таърихӣ ҳамчун унсури асосии ҳувияти миллӣ нигаронида шудааст. Дар шароити баъдиҷангии Тоҷикистон ба эҳё ва таъсиси рамзҳо, ба монанди Наврӯз, Сада, Меҳргон, Тиргон, таҷлили бузургдошти мутафаккирон ва шоирони халқи тоҷик ва ворид намудани унсурҳои миллӣ дар низоми маориф ва воситаҳои ахбори омма таваҷҷуҳи хосса зоҳир карда шуд.

Маҳз ҳамин тадбирҳо ба муттаҳидшавии ҷомеа, ташаккули кодекси умумии фарҳангӣ, ташаккули ҳисси ифтихор аз мероси таърихию маънавии худ мусоидат карданд.

Инчунин таъкид кардан зарур аст, ки ҳар давраи таърихӣ дар тақдири халқҳо осори амиқ гузошта, самти ташаккул ва инкишофи онҳоро муайян мекунад. Мардуми қадимии тоҷик, ки давоми таърихи худ борҳо аз озмоишҳои сангин гузаштааст, имрӯз бо таваҷҷуҳи хосса роҳи сипаринамудаи худро ба воситаи призмаи хотираи таърихӣ андеша мекунад. Таърих аст, ки ба мо имкон медиҳад ҳам марҳалаҳои алоҳида ва ҳам занҷири пай дар пайи тараққиёти миллат — пасту баландиҳои он ва саҳми наслҳо дар мероси моддию маънавии онро бубинем.

Танҳо тавассути дарки амиқи гузаштаи таърихӣ ва ташаккули ҳувияти баркамоли миллӣ дурнамо ва роҳнамо барои наслҳои ояндаро метавон бунёд кард.

Маълум аст, ки аҷдодони мо хеле пеш аз ташаккули миллати тоҷик ба маънои муосир ва рушди забони адабии тоҷик давоми асрҳо ба муқобили таъсири бегонагон дар соҳаҳои фарҳанг, забон ва принсипҳои ахлоқӣ муборизаи устуворона бурда, аз ҳуқуқ ба озодӣ, ҳувият ва истиқлолияти маънавӣ дифоъ кардаанд.

Саҳми арзандаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули ҳувияти миллии халқи тоҷик тасдиқи сулолаи Сомониён (819–999) ҳамчун асоси таърихии давлатдории тоҷикон гардид. Даврабандии қабулшуда барои худшиносии миллат ва дарки роҳи таърихии он пайомадҳои густурда дорад.

Мавқеи расмии таърихнигорӣ, ки дар асари бунёдии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон «Тоҷикон дар оинаи таърих» иброз гардидааст, чунин аст: «Ташаккули миллати тоҷик дар замони ҳукмронии Сомониён анҷом ёфт». Ин изҳорот якчанд вазифаҳои муҳими стратегиро иҷро мекунад:

Тасдиқи қадимияти давлатдории тоҷикон таъкид мекунад, ки субъективии сиёсии тоҷикон то пайдоиши дигар давлатҳои минтақа ташаккул ёфта, барои дарки мероси таърихии бисёрсатҳа замина мегузорад.

Робита бо давраи шукуфоии фарҳангӣ — замони Сомониён бо дастовардҳои барҷастаи илму адаб, меъморӣ ва фалсафа ҳамоҳанг буда, эҳсоси ифтихори таърихӣ ва давомоти фарҳангиро тақвият мебахшад.

Қонунигардонии таърихии давлатдории муосир – такя ба давлати дунявӣ, мутамарказ ва фарҳангии Сомониён шакли Тоҷикистони муосирро ҳамчун давлати миллии дунявӣ таҳким мебахшад.

Идомаи ҳудудӣ- сарфи назар аз дигаргуниҳои геополитикӣ иртиботи таърихии сарзаминҳои муосири тоҷикон бо минтақаи авҷи тамаддуни Сомониён тасдиқ карда мешавад.

Дар робита ба ин, бояд иброз намуд, ки ташаккули ин парадигмаи таърихӣ тавассути якчанд ташаббуси асосӣ, ки ба таҳкими хотираи дастҷамъӣ ва қонунигардонии рамзии давлатдорӣ нигаронида шудаанд, татбиқ гардид:

1. Таҷлили 1100-солагии давлати Сомониён дар соли 1999 ба рӯйдоди густурдаи умумимиллӣ табдил ёфта, ҷомеаро дар атрофи идеяи муназзамии таърихӣ муттаҳид сохт;

2. Барафрохтани муҷассамаи Исмоили Сомонӣ дар маркази шаҳри Душанбе (1999), ки рамзи на танҳо даврони сулола, балки пояҳои бунёдии давлатдории муосири тоҷикон мебошад;

3. Иваз намудани номи пули миллӣ ба «сомонӣ» (2000), ки ба рамзи иқтисодӣ ҳувияти равшани таърихию фарҳангӣ бахшид;

4. Бамеъёрдарории ҳикояҳои таърихӣ дар низоми маориф, ки ба ташаккули андешаҳои ягона дар бораи гузашта дар байни насли наврас мусоидат менамояд;

5. Рушди пажӯҳишҳои илмӣ ва ташаббусҳои академикӣ бахшида ба нақши Сомониён дар ташаккули миллати тоҷик, ки ба таҳкими заминаи институтсионалии таърихнигории миллӣ мусоидат намуд.

Ин қадамҳо на танҳо амалҳои рамзӣ, балки унсурҳои стратегияи ягонаи сохтмони фарҳангӣ ва идеологии миллатро ифода мекунанд.

Самти дуюми стратегӣ дар ташаккули ҳувияти миллӣ таҳким ва баланд бардоштани мақоми забони тоҷикӣ ҳамчун унсури марказии истиқлолияти фарҳангӣ ва давлатӣ-сиёсӣ гардид. Таҳаввули сиёсати забон дар Тоҷикистон гузариши пайваста аз шинохти забони рамзӣ ба ташаккули пурраи онро нишон медиҳад. Марҳилаҳои асосии ин раванд аз инҳо иборатанд:

Таҳкими конститутсионии забони тоҷикӣ ҳамчун забони ягонаи давлатӣ (1994), ки асоси тамоми сиёсати минбаъдаи забон гардид;

Қабули Қонун дар бораи забони давлатӣ (1989), ки заминаи ҳуқуқии истифодаи онро дар соҳаи ҷамъиятӣ ва маъмурӣ муқаррар намуд[1];

Интишори Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи стандартизатсияи истилоҳоти тоҷикӣ» (2008), ки ба ягонагии луғавӣ ва ташаккули услуби илмӣ дар забони тоҷикӣ мусоидат намуд;

Амалӣ намудани талабот оид ба донистани забони тоҷикӣ барои хизматчиёни давлатӣ (2009–2015), ки воситаи ҳамгироии забон дар низоми идоракунӣ гардид;

Стандартизатсия ва навсозии маводи таълимӣ ба забони тоҷикӣ (солҳои 2010-2020), ки ташаккули муҳити забониро дар муассисаҳои таълимӣ таъмин намуд.

Ин маҷмуи тадбирҳо на танҳо би ҳифзу рушди забон, балки ба таҳкими ҳувияти миллӣ дар шароити ҷаҳонишавӣ ва фишорҳои фарҳангӣ низ нигаронида шудааст. Қобили тазаккур аст, ки дар муқоиса бо бархе кишварҳои Осиёи Марказӣ, ки равандҳо боиси қисман аз байн рафтани забони модарии онҳо шудаанд, Тоҷикистон бо роҳбарии Пешвои миллат тавонист забони тоҷикиро на танҳо ҳифз кунад, балки аз ҷиҳати институтсионалӣ чун яке аз сифатҳои калидии давлатдорӣ боло барад.

Ҷанбаи сеюми ташаккули ҳувияти миллӣ дар даврони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба расмият даровардани ҳуқуқии сиёсати фарҳангӣ гардид, ки ба танзим ва стандартизатсияи таҷрибаҳои анъанавӣ нигаронида шудааст. Стратегияи мазкур дахолати фаъоли давлатро ба соҳаи фарҳанг бо мақсади ҳифзи урфу одатҳои миллӣ, таҳкими арзишҳои маънавӣ ва мубориза бар зидди парокандагии фарҳангӣ пешбинӣ менамуд.

Ташаббусҳои асосии қонунгузорӣ ва барномавӣ аз инҳо иборатанд:

1. Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» (2007) ба танзими хароҷоти чорабиниҳои оилавӣ ва динӣ (тӯй, маросими дафн ва ғ.) бо мақсади нигоҳдории суботи иҷтимоӣ ва пешгирии хароҷоти зиёдатии молиявӣ аз дӯши шаҳрвандон нигаронида шудааст;

2. Қонун «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд» (2011) нақши оила ва давлатро дар ташаккули ҳидояти ахлоқӣ, миллӣ ва фарҳангии насли наврас таъкид менамояд;

3. Ҳаминро низ гуфтан зарур аст, ки ҳоло чор барномаи давлатӣ дар дар соҳаи рушди фарҳанг амалӣ мегарданд:

• Ҳифзи мероси таърихию фарҳангӣ барои солҳои 2021-2025;
• Рушди санъати театрӣ барои солҳои 2025–2029;

• Ҳифзи мероси ғайримоддии фарҳангии мардуми Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025;

• Рушди муассисаҳои фарҳангии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021–2025.

Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим» (2007) дар сиёсати фарҳангӣ аҳамияти хосса пайдо карда, намунаи беназири иштироки фаъолонаи давлат дар танзими амалияи ҳаррӯзаи фарҳангӣ гардид. Ин тадбирҳо ба мубориза бо хароҷоти зиёдатӣ, нигоҳ доштани суботи иҷтимоӣ ва ҳифзи анъанаҳои фарҳангӣ аз тиҷоратишавӣ ва таъсири таҷрибаҳои берунӣ, аз ҷумла амалияи хурофотии динӣ нигаронида шудаанд. Ин қонун ҳамчун роҳи ҳифзи “тозакунӣ” ва асолати расму оинҳои тоҷикон баромад намуда, онҳоро аз суннати шифоҳӣ ба масъалаи сиёсати давлатӣ табдил дод.

Самти дигари муҳими стратегияи давлатӣ оид ба таҳкими ҳувияти миллӣ соҳаи маориф мебошад, ки Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон онро ҳамчун шабакаи асосии интиқоли хотираи таърихӣ ва арзишҳои фарҳангӣ арзёбӣ менамоянд. Ин самт тавассути якчанд қадамҳои систематикӣ амалӣ карда мешавад:

• Бозбинии барномаи миллии таълимӣ бо мақсади тақвияти нақши нақлҳои таърихии тоҷикӣ ва кам кардани вобастагӣ аз тавзеҳоти дигар нисбат ба таърих;

• Таъсиси шабакаи мактабҳои президентӣ, ки дастрасӣ ба таҳсилоти босифат ва ташаккули элитаи навро, ки дар руҳияи ватандӯстӣ ва ҳувияти миллӣ тарбия ёфтаанд, таъмин менамояд;

• Ифтитоҳи Маркази миллии тестӣ ҳамчун механизми стандартизатсияи дохилшавӣ ба донишгоҳҳо ва ҳавасмандгардонии меритократия;
• Ислоҳоти соҳаи маориф, ки ба ташаккули симои комили давлатдорӣ ва ҳувияти тоҷикон нигаронида шудааст;

• Таҳия ва татбиқи китобҳои дарсии меъёрбандишуда ба забони тоҷикӣ, ки дар онҳо мавзуъҳои ваҳдати миллӣ, давомнокии таърихӣ ва ҳувияти фарҳангӣ дарҷ ёфтаанд;

• Дар сиёсати фарҳангии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ташаббуси паҳн кардани осори барҷастаи афкори таърихӣ ва фарҳангии тоҷик, ки ба таҳкими ҳувияти миллӣ ва худшиносии таърихӣ нигаронида шудааст, ҷои махсусро ишғол мекунад.

Ҳамин тариқ, 6 феврали соли 2020 Сарвари давлат фармонро дар бораи марҳила ба марҳила интишор ва паҳн кардани асари умдаи Бобоҷон Ғафуров «Тоҷикон» ба аҳли ҷомеа ба имзо расониданд, ки ба истиқболи 30-солагии Истиқлолияти давлатӣ бахшида шуда буд. Дар доираи ин иқдом дар «Нашриёти муосир» бо теъдоди 1 миллиону 600 ҳазор нусха ин китоб чоп шуда, паҳкунии он аз моҳи декабри соли 2020 дар ноҳияи Ванҷи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон оғоз ёфт. Ҳадафи асосии ин лоиҳа мусоидат ба дарки амиқтари таърихи халқи тоҷик, бедор кардани таваҷҷуҳи доимӣ ба сарчашмаҳои фарҳанги миллӣ ва таҳкими ҳисси мансубият ба фазои ягонаи таърихӣ буд.

Идомаи мантиқии ин стратегия фармони Президент аз 5 декабри соли 2023 дар бораи интишор ва паҳнкунии ҳамагонии достони ҷовидонаи Абулқосим Фирдавсӣ «Шоҳнома» гардид. Ин асар, ки қуллаи адабиёти классикии форс-тоҷик аст, ҳамчун ҷузъи муҳими мероси маънавӣ, ки метавонад ба тарбияи ҳисси давомнокии таърихӣ ва ифтихори миллӣ мусоидат намояд, муаррифӣ гардид.

Ҳамзамон бояд илова намуд, ки тавассути ташаккули мероси ғайримоддии фарҳангӣ, ки ҷузъи сиёсати давлатии фарҳангӣ гардид, дар ташаккули ҳувияти миллӣ низ саҳми арзанда гузошта шуд. Бо ташаббуси Пешвои миллат намунаҳои барҷастаи ҳунари суннатӣ, ҳунарҳои мардумӣ ва фарҳанги маънавии халқи тоҷик ба Феҳристи мероси ғайримоддии Тоҷикистон ва ҳамчунин ба феҳристи ЮНЕСКО ворид карда шуданд.

Дар байни онҳо шашмақом — системаи мусиқии классикӣ, ки шакли мураккаби интиқоли шифоҳии анъанаи мусиқиро ифода мекунад; фалак — жанри вокалию асбобии халқӣ бо мазмуни фалсафию лирикӣ, ифодакунандаи ҳолати эҳсосии мардум; санъати сохтани рубоби тоҷикӣ — асбоби қадимии тордор, ки дар сабкҳои гуногуни мусиқӣ истифода мешавад; ва кандакории чӯб, ки бо маҳорати баланди бадеии худ фарқ карда, дар меъморӣ, ороиши масҷидҳо, мадрасаҳо, мақбараҳо ва маҷмааи кохҳо васеъ истифода мешавад, ҳастанд.

Ба ҳифз ва оммавигардонии ҳунари анъанавии бофандагӣ, бахусус чакан, атлас ва адрас — матоъҳои дастии пахтагин, ки ҳар яки онҳо дорои унсурҳои беназири ороиш, рамзӣ ва услуби миллӣ мебошанд, таваҷҷуҳи хосса зоҳир карда мешавад.

Дар майдонҳои фарҳангии байналмилалӣ, аз қабили Рӯзи ҷаҳонии гуногунии фарҳангӣ, Рӯзҳои фарҳанги Тоҷикистон дар хориҷи мамлакат (дар Эрон, Фаронса, Узбекистон, Чин, Русия ва дигар кишварҳо) ва иштирок дар ҳамоишҳо таҳти сарпарастии ЮНЕСКО маҳз ин падидаҳои фарҳангӣ ба корти шинохти мардуми тоҷик, рамзи қадимӣ, эҷодкорӣ ва сулҳҷӯии он табдил меёбанд.

Барои намуна:

Дар доираи ЮНЕСКО Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муаррифии ёдгориҳои фарҳангӣ ва таърихии халқи тоҷик ба комёбиҳои назаррас ноил гардид, ки аз байни онҳо метавон инҳоро номбар намуд:

• Ба шаҳри Душанбе — пойтахти Тоҷикистон унвони “Шаҳри сулҳ» дода шуда, соҳиби ҷоизаи ЮНЕСКО гардид.

• Соли 2003 “Шашмақом” чун мусиқии Тоҷикистон ва Узбекистон аз ҷониби ЮНЕСКО ба Феҳристи ғайримоддии мероси фарҳангии башарият дохил карда шуд.

• Соли 2010 бо қарори иҷлосияи 34-уми Кумитаи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО шаҳраки бостонии Саразм ба Феҳристи мероси фарҳангии башарият дохил карда шуд.

•Соли 2013 бо қарори иҷлосияи 36-уми Кумитаи мероси умумиҷаҳонии ЮНЕСКО “Боғи миллии Тоҷикистон – кӯҳҳои Помир” ба Феҳристи мероси ҷаҳонии табиӣ дохил карда шуд.

• Соли 2013 дар Париж, дар қароргоҳи ЮНЕСКО китоби «Меъмори сулҳ» муаррифӣ карда шуд, ки он ба саҳми арзандаи Президенти Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои ноил шудан ба сулҳу субот дар мамлакат бахшида шуда буд.

• Соли 2013 бинобар рамзи эътирофи талошҳои доимӣ барои эҷоди сулҳи устувор ва мусоидат ба рушди устувор ЮНЕСКО Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмонро барои фаъолият дар самти ҳамкорӣ ва муколамаи байналмилалии вобаста ба об, табодули донишҳои илмӣ ва мусоидат ба пешрафт дар самти ноил шудан ба Ҳадафҳои Рушди Ҳазорсола ва ҳадафҳои рушди устувор, ки дар сатҳи байналмилалӣ мувофиқа шудаанд, бо медали 60-солагии ЮНЕСКО сарфароз гардонид.

• Соли 2013 дар иҷлосияи 37-уми Конфронси генералии ЮНЕСКО дар Париж ба феҳристи ҷашнҳое, ки бо иштироки ЮНЕСКО дар солҳои 2014-2015 таҷлил карда мешаванд, 3000-солагии Ҳисор, 700-солагии Мир Саид Алии Ҳамадонӣ (дар ҳамкорӣ бо Ҷумҳурии Исломии Эрон) ва 600-солагии Абдураҳмони Ҷомӣ дохил карда шуданд.

• Соли 2021 шаҳри Душанбе пойтахти фарҳангии ИДМ эълон карда шуд.

• Солҳои 2021-2022 Тоҷикистон дар намоишгоҳи байналмилалии ЭКСПО дар Дубай иштирок намуда, мероси фарҳангӣ ва таърихии мамлакатро ба намоиш гузошт.

• Соли 2020 дар Тоҷикистон Симпозиуми байналмилалӣ оид ба санъат ва меъмории бостонӣ дар ҳамкорӣ бо ЮНЕСКО ташкил гардид.

• Моҳи октябри соли 2021, пас аз 16 сол, Тоҷикистон бори дигар фарҳанги худро дар қароргоҳи ЮНЕСКО дар Париж муаррифӣ карда, бо иштироки ҳунармандони варзида барномаи ҳунарӣ ва намоишгоҳи ҳунарҳои мардумӣ баргузор намуд.

Ҳамин тариқ, таҳлили сиёсати фарҳангию маърифатӣ ва идеологии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар даврони соҳибистиқлолӣ ба мо имкон медиҳад, ки бо итминон изҳор намоем, ки маҳз шахсият ва дурнамои стратегии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ташаккули ҳувияти миллии муосири тоҷикон нақши калидӣ бозидааст.

Дар шароити раҳоӣ аз низоъҳои шаҳрвандӣ ва зарурати таҳкими якпорчагии миллӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо ҳамчун пешвои сиёсӣ, балки ҳамчун меъмори идеяи нави миллӣ ба майдон баромаданд. Ташаббусҳояшон барои эҳёи мероси таърихию фарҳангӣ ва тарғиби рамзҳои миллӣ, забон, анъана ва бунёди низоми маорифи мутамарказ ба арзишҳои маънавӣ ва фарҳангии тоҷикон заминаи бунёди ҳувияти мустаҳкаме гардид, ки хотираи таърихиро бо воқеияти муосир муттаҳид менамоянд.

Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон худро на танҳо ҳамчун пешвои сиёсӣ, балки ҳамчун стратег, ки самти ташаккули ҳувияти нави миллиро муайян намудаанд, нишон доданд. Сиёсати эҳёи мунтазами мероси таърихию фарҳангӣ, ташаккули рамзҳои миллӣ, таҳкими мақоми забони тоҷикӣ ва дастгирии расму оинҳои суннатӣ, инчунин ислоҳоти соҳаи маориф бар пояи арзишҳои маънавии миллӣ замина гузошт. Ин маҷмуи тадбирҳо ташаккули модели устувори ҳувияти миллиро, ки қодир ба муттаҳид кардани аҳолӣ дар заминаи хотираи таърихӣ, рамзи фарҳангӣ ва мушкилоти муосири рушди давлат аст, таъмин намуд.

Таҳти роҳбарии Пешвои миллат ҳувияти миллӣ на ҳамчун падидаи статикии этнофарҳангӣ, балки ҳамчун манбаи зиндаву рушдёбанда, ки ҷомеаро дар атрофи арзишҳои умумӣ, сарнавишти таърихӣ ва ҳадафҳои стратегӣ муттаҳид месозад, аз нав дарк карда шуд. Пешвои миллат тавассути бозгашти пурмазмун ба решаҳо, ҳифзи мероси фарҳангӣ ва таблиғи қаҳрамонони миллӣ, адабиёт, мусиқӣ ва расму оинҳои миллӣ на танҳо ваҳдати дохилии ҷомеаи тоҷикро таҳким бахшиданд, балки барои Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ эътироф ва эҳтиром оварданд.

Нақши Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ин раванд на танҳо дар оғоз намудани лоиҳаҳо ё ислоҳоти алоҳида, балки дар ташаккули низоми ягонаи идеологияи давлатӣ, ки дар маркази он шахсият – тоҷик, ифтихор аз таърих, фарҳанг, забон ва давлатдории худ қарор дорад, ифода меёбад. Маҳз бо шарофати ин стратегияи пайгирона Тоҷикистон тавонист на танҳо ҳувияти миллии худро ҳифз кунад, балки навсозӣ намояд ва онро омили муҳими рушди устувор, оромии дохилӣ ва шаъну шарафи миллӣ дар асри XXI гардонад.

Саидмурод ФАТТОҲЗОДА,
доктори илмҳои фалсафа