РАҲОӢ АЗ ХУДНАМОӢ ВА ТААССУБ. Сабаб чист, ки комиссияҳои доимии танзими анъана ва ҷашну маросим маданияти сарфакориро ташаккул намедиҳанд?

ДУШАНБЕ, 07.12.2018 /АМИТ «Ховар»/. Бо ташаббуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо мақсади таъмини нуфузи бештари суннатҳои фарҳангиву арзишҳои мардумӣ ва боз ҳам устувор гардондани пояҳои давлатдории миллӣ, 8 июни соли 2007 Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» қабул гардид. Бо гузашти зиёда аз ёздаҳ сол маълум шуд, ки қонуни миллӣ барои ҳифзи арзишҳои фарҳанги миллӣ асос гузошт, суннатҳои диниву мардумиро ба танзим даровард ва пеши роҳи хурофоту таассуб, худнамоиву зоҳирпарастӣ ва исрофкориву зиёдаравиро гирифт.

Иҷрои талаботи қонун аз тарафи мақоми ваколатдор — Кумита дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ карда мешавад, аммо нақши асосӣ ҷиҳати татбиқи он дар маҳал ба зиммаи комиссияҳои доимӣ гузошта шудааст.

Тибқи моддаи 5-и қонун дар назди мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии вилоятҳо, шаҳру ноҳияҳо ва ҷамоатҳои шаҳраку деҳоти мамлакат комиссияҳои доимии танзими анъана ва ҷашну маросим (комиссияи доимӣ) таъсис дода шудаанд, ки он дар амалӣ намудани танзими анъана ва ҷашну маросим нақши асосӣ мебозад.

Айни замон дар мамлакат 503 комиссияи доимӣ оид ба танзими анъана ва ҷашну маросим дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон, вилоятҳои Суғду Хатлон, шаҳри Душанбе, шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ва мақомоти худидоракунии шаҳраку деҳот таҳти роҳбарии раисони вилоят, шаҳру ноҳияҳо ва ҷамоатҳои шаҳраку деҳот фаъолият доранд ва Низомномаи комиссияҳоро Маҷлиси вакилони халқ тасдиқ кардааст.

Комиссияҳои доимӣ бо шароити хуби корӣ ва таҷҳизоти замонавӣ таъмин буда, имконияти чопи дастуру тавсияҳои методӣ, мақолаҳои илмию оммавӣ ва китобу воситаҳои таълимиро доранд.

Аммо сабаб чист, ки то имрӯз, бо назардошти имкониятҳои мавҷуда, фаъолияти комиссияҳои доимӣ дар баргузории тӯйи домодию арӯсӣ ва маросими дафну азодорӣ қонеъкунанда набуда, баъзе мушкилиҳо ба назар мерасанд?

Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки ҳайати комиссияҳои доимӣ ба иҷрои уҳдадориҳои хизматии худ бемасъулиятона муносибат карда, ба ҳалли масъалаҳои ба зиммаашон гузошта беэътиноӣ зоҳир менамоянд.

Барои беҳбудии кор комиссияҳои доимиро зарур аст, ки бо қарори (фармоиши) роҳбари мақомоти маҳаллӣ аъзои комиссияро аз ҳисоби шахсони ботаҷрибаву масъулиятшинос таъсис, тавсия ва дастурҳоро барои камхарҷ гузаронидани ҷашну маросим таҳия намуда, шахсони рӯзгордидаро ба маъракаи тӯйи домодию арӯсӣ ва ходимони динро ба маросими дафну азодорӣ вобаста карда, назорати иҷрои онро пурзӯр кунанд.

Чунки танзими расму ойин қонунияти худро дорад, вақт ва шаклу усулҳои муайяни таъсиррасонӣ ба шуур, эътиқод, кирдору рафтори инсонро талаб мекунад. Дастури методӣ бояд маънавият ва арзишҳои башариро инкор ва мардумро аз андӯхтаҳои чандинасраи анъанаҳои фарҳанги миллӣ дур накунад ва баъзе анъанаҳои миллии қадимиро пос дорад.

Бинобар ин, бояд дастури методӣ дар асоси талаботи қонунҳои амалкунанда, бидуни тағйири вақти баргузорӣ, теъдоди меҳмонон ва маъракаҳои манъгардида таҳия шуда, гузарондани хурдтарин унсурҳои маърака бе хароҷоти зиёдатӣ нишон дода шавад.

Дар қонун мақсад, вазифа ва доираи амали танзими анъана ва ҷашну маросим пурра ифода гардидааст. Комиссияи доимӣ ваколатдор мебошад, ки тавассути тавсиянома ё дастури методӣ унсурҳои тӯйро бо нишон додани шумораи иштироккунандагон дар маросими никоҳ, теъдоди либосу ҷиҳози арӯс, гузарондани қоидаю одатҳо, ба монанди пойандоз, рӯйбинон, оинанамоишдиҳӣ, ороиши дастархон бо таомҳои миллӣ мушаххас нишон диҳад. Набояд фаромӯш кард, ки баъзе маросим ва урфу одатҳо бисёр унсурҳои қадимиро нигоҳ дошта омадаанд, ки барои миллат ва фарҳанги он аҳамияти хос доранд.

Тӯйи домодию арӯсӣ маросими анъанавии ҳамаи халқҳост. Дар таркиби ин маросим бисёр расму одатҳои миллӣ ва маъракавӣ аз замонҳои қадим тағйиру такмил ёфта, то ба замони мо омада расидаанд.  Тӯй — маросими мураккаб буда, ба давраҳои хостгорӣ, никоҳ, тақдими сарупо ба домоду арӯс ва падару модари онҳо, додани оши тӯй, маросими домодталбон ва арӯсбинон ҷудо мешавад.

Дар амалӣ намудани танзими расму ойин ягон қувваи дигар бештар аз занон саҳм гирифта наметавонад ва танҳо модарон урфу одатҳоро дар зеҳну шуури наслҳо талқин мекунанд.  Дар тӯй мавқеи занон хеле калон буда, аксар вақт онҳо сабабгори зиёдаравӣ мегарданд. Мувофиқи мақсад аст, ки модарон масъули назорати тӯйи домодию арӯсӣ бошанд.

Дар асоси талаботи қонун маросими дафну азодорӣ бе маҳдудияти шумораи иштироккунандагон сурат мегирад ва маросими «се», «чил» ва «сол» бе забҳи чорво ва додани таом гузаронида мешавад.

Бо мақсади риояи талаботи қонун Кумитаи дин, танзими анъана ва ҷашну маросими назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон тартиби гузаронидани маросими дафну азодориро омода ва бо теъдоди 500 ҳазор нусха нашр намуд.

Дастури мазкур дар ҳамоҳангӣ бо Муассисаи давлатии Маркази исломшиносии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Шӯрои уламои Тоҷикистон таҳия гардидааст. Дар он маросими азодорӣ ва ҷанозаву таъзия мувофиқи аҳкоми шариату урфу одатҳои миллӣ шарҳ дода шуда, таъкид гардидааст, ки ҷиҳати хотирҷамъӣ баъди серӯзагӣ дар ҳудуди оила бо иштироки хешутаборони наздик вобаста ба маҳал як таоми сабук бе забҳи чорво бидиҳанд.

Дар ин ҳолат аъзои комиссияи доимӣ, аз ҷумла ходими дин вазифадор аст, ки соҳиби майитро бо талаботи қонун шинос кунад, то ки ба нофаҳмиву зиёдаравӣ роҳ надиҳад.

Тибқи мушоҳидаҳо аксари қонунвайронкуниҳо дар ташкил ва гузарондани расму ойинҳои баъди дафн бо иштироки ходимони дин рух медиҳанд ва комиссияҳои доимӣ бетарафиро пеша мекунанд.

Вобаста ба ташкили дурусти кор дар ин самт таҷрибаи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон намунаи ибрат ва боиси омӯзиши махсус мебошад. Бо қарори мушовараи Вазорати маориф ва илм 30 июли соли 2009 Роҳнамо барои омӯзгорони муассисаҳои таҳсилоти умумии ҷумҳурӣ оид ба тарбияи сарфаҷӯӣ ва оини дурусти зиндагӣ қабул гардидааст.

Тавассути он комиссияҳои ҷамъиятии сохторҳои маориф ҳуҷҷатгузории худро дуруст ба роҳ монда, сарфаю сариштакориро ба хонандагон дар доираи корҳои беруназсинфӣ ва беруназмактабӣ меомӯзонанд.

Дар асоси фармони директори муассисаи таҳсилоти миёнаи умумӣ комиссияҳои ибтидоии ҷамъиятӣ ва ахлоқӣ оид ба танзими анъана ва сарфаю сариштакорӣ дар ҳар як синф ташкил гардида, моҳияти он тавассути гӯшаи танзим ба роҳ монда мешавад.

Ин муассисаҳо дар соли хониш як моҳи сарфаю сариштакорӣ эълон мекунанд. Дар натиҷа, дар 3879 муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумии мамлакат аз тарафи 1 миллиону 900 ҳазор хонанда хуб нигоҳ доштани асбоби хониш, аз ҷумла китобу дафтару қалам, инчунин сарфаи қувваи барқ дар хона ва мактаб қатъӣ назорат ва риоя карда мешавад. Ба ин васила, ҳар хонанда ба ҳисоби миёна 5 сомонӣ сарфа мекунад, ки дар маҷмӯъ, тахминан 9 миллион сомонӣ дар як моҳ ба манфиати хонадонҳо мебошад.

Ба ақидаи Аристотел: «Ғамхории тарбияи шаҳрвандон бояд вазифаи умумидавлатӣ қарор гирад, на кори хусусӣ ё соҳавӣ. Набояд фикр кард, ки ҳар як шаҳрванд ба ҳоли худ аст, ҳеҷ гоҳ. Ҳамаи шаҳрвандон мутааллиқ ба давлатанд, зеро ҳар яки он ҳиссачае аз давлат аст. Ғамхорӣ дар ҳаққи ҳар ҳиссача табиист, ки ғамхорӣ нисбат ба ҳамагон ба таври умумист».

Рисолати асосии комиссияҳои доимӣ – андешидани тадбирҳо ҷиҳати риоя кардани талаботи Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» буда, ҳамкории пайвастаи комиссияҳои доимиро бо ташкилоту муассисаҳо ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ тақозо дорад.

Ба комиссияҳои доимӣ тавсия дода мешавад, ки дар амалӣ намудани Қонун «Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» шахсони обрӯманду рӯзгордида, омӯзгорону олимони варзидаи муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, касбӣ ва олӣ, собиқадорони соҳаи рӯзноманигорӣ, ки нақши тарбиявии осорашон қавӣ аст, ҷалб карда шаванд, то китобу дастурҳои таълимию ташвиқотӣ барои камхарҷ гузаронидани ҷашну маросим таҳия ва дастраси аҳолӣ гардонда шаванд.

Одинашоҳ ВАЛИЗОДА,
мудири шуъбаи дин, танзими анъана
ва ҷашну маросими Дастгоҳи иҷроияи
Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Бознашр аз рӯзномаи «Ҷумҳурият»,
5 декабри соли 2018