СОР-28 бори дигар пешоҳанг будани Тоҷикистонро дар ҳалли масъалаҳои глобалии обу иқлим собит намуд

ДУШАНБЕ, 29.12.2023 /АМИТ «Ховар»/.  Яке аз муҳимтарин рӯйдодҳои соли 2023 баргузор шудани Конфронси 28-уми ҷонибҳои Конвенсияи чаҳорчӯбавии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим (СОР-28) дониста мешавад. Қаблан АМИТ «Ховар» иттилоъ дода буд, ки Конфронси 28-уми ҷонибҳои Конвенсияи чаҳорчӯбавии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим (СОР-28) аз 30 ноябр то 12 декабри соли равон дар шаҳри Дубайи Амороти Муттаҳидаи Араб баргузор гашт ва дар кори он ҳайати расмии мамлакат таҳти роҳбарии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иштирок намуд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баробари иштироки ҳайати расмӣ ҳамчунин дар пешбурди рӯзномаи оби ин конфронс нақши калидӣ дошт. Дар робита ба ин хабарнигори АМИТ «Ховар» бо Раиси Кумитаи иҷроияи Фонди байналамилалии наҷоти Арал, Фиристодаи махсуси Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Эътилофи обу иқлим Султон Раҳимзода мусоҳибаи ихтисосӣ баргузор намуд. 

АМИТ «Ховар»: Тоҷикистон дар Конфронси 28-уми ҷонибҳои Конвенсияи чаҳорчӯбавии Созмони Милали Муттаҳид оид ба тағйирёбии иқлим (СОР-28) нақши пешбаранда ва роҳбарикунандаро иҷро намуд. Нақши пешвоӣ дар ин конфронс аз куҷо сарчашма мегирад ва фарогири кадом масъалаҳо буд? 

Султон Раҳимзода: Бо шарофати сиёсати хирадмандона ва дурандешонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ — Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон дар арсаи байналмилалӣ ҳамчун давлати  ташаббускор ва пешбарандаи равандҳои ҷаҳонии марбут ба обу иқлим эътироф шудааст.

Узвият дар Панели сатҳи баланд оид ба масъалаҳои об (солҳои 2016 — 2018) ва Пешвоёни Эътилофи обу иқлим (солҳои 2021-2023), мизбониву раисӣ дар Конфронси таърихии Созмони Милали Муттаҳид оид ба захираҳои об, пешвоӣ дар пешбурди масъалаҳои об дар конфронсҳои иқлимии СОР-27 дар Шарм-уш-шайх ва СОР-28 дар Дубай шаҳодати сиёсати муваффақонаи роҳбарияти давлат ва ҳукумати Тоҷикистон дар ин самтҳо мебошад.

Маҳз иродаи сиёсӣ ва сиёсати дурбинонаи Пешвои миллат аст, ки ташаббусҳои Тоҷикистон оид ба масъалаҳои обу иқлим дар сатҳи ҷаҳонӣ ва хусусан дар рӯзномаи Созмони Милали Муттаҳид ҳамеша пуштибонии комил меёбанд.

Конфронси оби Созмони Милали Муттаҳид, ки моҳи марти соли равон дар шаҳри Ню-Йорки Амрико бо мизбониву ҳамраисии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Подшоҳии Нидерланд бо муваффақият ва натиҷаҳои самаранок баргузор гардид, афзалияти мавзуи обро дар рӯзномаи ҷаҳонии рушд боз ҳам тавсеа бахшид.

Амороти Муттаҳидаи Араб, кишвари мизбони СОР-28 аз натиҷаҳои барҷастаи Конфронси Созмони Милали Муттаҳид оид ба захираҳои об илҳом гирифта, дар асоси даъвати конфронс, ки обро мебоист ба ҳама равандҳои глобалии мавзуӣ ва рӯйдодҳои сатҳи баланд дохил намуд, Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Подшоҳии Нидерландро барои пешбурди рӯзномаи об дар доираи COP-28 даъват намуд. Дар доираи ин раванд бо мақсади ташаккули мундариҷаи самтҳои афзалиятноки рӯзномаи оби COP-28 ҷонибҳо саъй намуданд, ки сатҳи огоҳии ҷомеаи ҷаҳониро дар бораи нақши калидии об дар ҳалли мушкилоти иқлимӣ баланд бардоранд, ҷаласаҳои гуногуни марбут ба обро ба барномаи СОР-28 ворид намоянд ва аз ҳама муҳим аҳамияти обро барои ноилгардӣ ба ҳадафҳои иқлимӣ- ҳам аз лиҳози мусоидшавӣ ва ҳам аз лиҳози коҳишдиҳӣ дар санадҳои ниҳоии COP-28 таҳким бахшанд.

Фаъолият дар ин самт аз моҳи июн оғоз гардида, ҷонибҳо давоми шаш моҳ тариқи вохӯриву ҷаласаҳои маҷозиву ҳузурӣ ҳамкории мунтазам гузароониданд. Баъди машварат бо ҷонибҳои гуногун барои СОР-28 дар самти об се мавзуи афзалиятнок муайян шуд:

— экосистемаҳои обҳои тоза,

— устувории об дар шаҳрҳо,

— низоми ғизои ба об тобовар.

Вобаста ба ин ҳамкорӣ бо дигар давлатҳои аъзо ва созмонҳои байналмилаливу минтақавӣ ва дигар ҷонибҳои манфиатдор амалӣ  шуда, рӯзномаи оби СОР-28 хеле васеъ ва фарох гардид.

Ҳамкориву талошҳои муштарак имкон доданд, ки ҷойгоҳи об дар COP-28 ва умуман рӯзномаи ҷаҳонии иқлим, аз ҷумла тавассути таҳкими мавқеъ дар санадҳои ниҳоии конрфронс: Гузориши якуми глобалӣ ва Ҳадафҳои глобалии мутобиқшавӣ боз ҳам тақвият ёфта, тобиши нав пайдо намояд.

Иттиҳоди сеҷонибаи Тоҷикистон, Нидерланд ва Амороти Муттаҳидаи Араб собит сохт, ки об неруи тавонои муттаҳидкунанда дорад ва кишварҳову дигар ҷонибҳои манфиатдор ҳангоми талошу амалкардҳои муштарак метавонанд ба ҳадафҳои бузургтар ноил гарданд.

АМИТ «Ховар»: Бигӯед, ки алоқамандии ногусастании обу иқлим дар чӣ инъикос меёбад ва то чӣ андоза амалҳо дар соҳаи об метавонанд барои ҳалли мушкилоти иқлимӣ мусоидат намоянд? 

Султон Раҳимзода: Таҳлилҳои глобалӣ нишон медиҳанд, ки инсоният гардиши ҷаҳонии обро аз мувозинат берун намудааст, ки ин боиси таҳдид ба захираҳои оби тоза, бориши номунтазам ва таъсири шадид ба кишоварзӣ ва амнияти озуқаворӣ мегардад. Об яке аз унсурҳои асосии таъсири тағйирёбии иқлим ба ҷомеа ва экосистемаҳо мебошад. Хушксолӣ, обхезӣ ва тағйирёбии бориш ба гуногунии биологӣ, амнияти об ва эҳтиёҷоти асосии инсон хатар эҷод менамоянд ва ба таври мутаносиб ба ҷамоатҳои осебпазир таъсир мерасонанд.

Дар баробари ин, захираҳои об дар ҳалли мушкилоти иқлимӣ чӣ дар самти мусоидшавӣ ва чӣ дар самти коҳишдиҳӣ нақши муассир доранд. Дар ҳоле ки 90 дарсади тадбирҳои коҳиш додани тағйирёбии иқлим ба энергия вобаста аст, 90 дарсади иқдоми мутобиқшавӣ ба об вобастагӣ дорад. Аз ин рӯ, мутобиқшавии муассир ба тағйирёбии иқлим муносибати ҳамаҷониба ва ҳамгироӣ бо обро тақозо менамояд. Бо эътирофи нақши об дар стратегияҳо, сиёсатҳо ва қабули қарорҳо, инсоният на танҳо мушкилоти марбут ба тағйирёбии шароити иқлимро ҳал месозад, балки нақши обро дар маҳдуд намудани таъсири тағйирёбии иқлим ба бахшҳои мухталиф истифода мебарад. Аз ин рӯ, об фаротар аз об ҳамчун захира дониста шуда, ҷанбаҳои муҳими мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлимро низ дар бар мегирад. Баргузории 130 чорабинӣ бахшида ба масъалаҳои об, ки берун аз Павилиони об дар доираи COP-28 ташкил ва баргузор шуданд ва ба ҳамкории байни соҳаҳо тамаркуз менамуданд, гувоҳи ин гуфтаҳо мебошанд.

АМИТ «Ховар»: Шумо гуфтед, ки Тоҷикистон дар якҷоягӣ бо Подшоҳии Нидерланд пешбарандаи рӯзномаи оби COP-28 буданд. Рӯзномаи об кадом чорабиниҳоро дар бар мегирифт?  

Султон Раҳимзода: Рӯзномаи оби COP-28 чорабиниҳои зиёдеро дар бар мегирифт, ки пешвоён, сарони давлатҳо ва ҳукуматҳоро барои равона намудани уҳдадориҳои сатҳи баланди сиёсӣ ва молиявӣ оид ба амалҳои об ҳамчун мубориза бо тағйирёбии иқлим ҷамъ оварда тавонист. Аз ҷумла, ҷаласаи сатҳи баланди Саммити ҷаҳонии амалҳои иқлимӣ оид ба об, ки сарони давлатҳову ҳукуматҳо ва роҳбарони бонкҳои байналмилалии рушдро барои ҷалби уҳдадориҳои сатҳи баланди сиёсӣ ва молиявӣ барои амалиёти об ҳамчун амали иқлимӣ ба ҳам овард. Дуюм ин ки Павилиони «Об барои иқлим» зиёда аз 60 шарики рушдро барои муттаҳид сохтани садои ҷомеаи ҷаҳонӣ барои пешбурди амалҳои минбаъда дар соҳаи об ҳамчун ҳалли мушкилоти иқлим ҷамъ овард. Чорабинии сеюм Рӯзи ғизо, кишоварзӣ ва об мебошад, ки дар доираи он аз ҷониби кишварҳо ва шарикон чорабиниҳои гуногун, аз ҷумла мизҳои мудаввари вазирон оид ба низоми ғизои ба об устувор ва масъалаҳои экосистемаҳои оби тоза бори аввал дар таърихи конфронсҳои иқлимӣ доир гардиданд. Илова бар ин, оид ба масъалаҳои об инчунин ба бисёр дигар чорабиниҳои мавзуӣ ва канории COP-28, аз қабили энергетика, молия, шаҳрсозӣ, ҳифзи муҳити зист ва ғайра таваҷҷуҳ зоҳир шуд.

Ин муколамаҳои сатҳи баланд пешвоён ва ҷонибдорони об ва иқлимро барои гирифтани уҳдадориҳо, баланд бардоштани мақоми об, мусоидат ба амнияти об ва коҳиш додани хатарҳо ҳамчун роҳҳали муҳими мушкилоти иқлим ва ҳалли устувории об дар баробари тағйирёбии иқлим ҷамъ оварданд.

АМИТ «Ховар»:  COP-28 дар масъалаи об чӣ дода тавонист? Яъне дар натиҷаи ин конфронс вобаста ба захираҳои об кадом вазифаҳо гузошта шуданд ва кадом уҳдадориҳо қабул гардиданд?  

Султон Раҳимзода: Метавон гуфт, ки бо шарофати гуфтушунидҳои судманд ва ҳамкории самарабахш, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Подшоҳии Нидерланд ва Амороти Муттаҳидаи Араб дар марҳилаи омодагӣ ба Конфронси тарафҳо ба роҳ монда буданд, COP-28 роҳи умедбахшро ба сӯи ояндаи устуворе кушод, ки дар он масъалаҳои об ва иқлим дар якҷоягӣ ҳал мешаванд. Дар доираи COP-28 якчанд уҳдадориҳое қабул гардиданд, ки ба ҳалли дастҷамъонаи мушкилоти об ва мубориза бо тағйирёбии иқлим равона гардидаанд. Оид ба ҳар яке аз онҳо мехоҳам маълумоти алоҳида пешниҳод намоям. Чунончӣ,

Натиҷаҳои Саммити ҷаҳонии амалҳои иқлимӣ: Уҳдадориҳои далеронаи молиявӣ барои Таъсири глобалӣ.

Баёнияҳои асосӣ уҳдадориҳои назарраси молиявиро дар бар мегиранд, аз ҷумла ваъдаи молиявии Аморати Муттаҳидаи Араб дар ҳаҷми 150 миллион доллар барои ҳалли мушкилоти норасоии об ва инчунин уҳдадориҳои дастҷамъонаи бонкҳои бисёрҷонибаи рушд (ББР). Ҳашт ташкилоти молиявӣ якҷоя уҳдадор шуданд, ки давоми се сол шумораи одамонеро, ки аз дастгирии техникӣ ва молиявии онҳо дар соҳаи  мутобиқшавӣ ба иқлим баҳрабардорӣ менамоянд, дучанд зиёд намоянд. Ин уҳдадориҳо садоқати дастҷамъонаро барои ҳалли мушкилоти марбут ба об таъкид менамоянд ва аҳамияти захираҳои молиявиро дар бунёди ояндаи аз об бехатар барои ҳама таъкид менамоянд.

Уҳдадориҳои давлат оид ба мушкилоти обҳои тоза: Ҳаракати ҷаҳонӣ оғоз меёбад.

Раёсати COP-28 «Даъвати оби тоза» бузургтарин ташаббуси барқарорсозии объектҳои оби тозаро, ки дар Конфронси СММ оид ба захираҳои об оғоз ёфт, дастгирӣ намуд. 37 аъзои нав, аз ҷумла Амороти Муттаҳидаи Араб, Нидерланд ва Тоҷикистон давоми COP-28 ба ин даъват ҳамроҳ шуданд. Уҳдадориҳои марбут ба ҳифз ва барқарорсозии экосистемаҳои обҳои тоза аз ҷониби кишварҳо дар мизи мудаввари вазирон, ки дар Рӯзи ғизо, кишоварзӣ ва об баргузор шуд, муаррифӣ гардиданд.

Дар ин ҷаласаи сатҳи вазирон инчунин уҳдадориҳои фаъолони ғайридавлатӣ, бахусус бахши хусусӣ эълон гардиданд. Зиёда аз 90 ширкате, ки дар зиёда аз 140 давлати ҷаҳон фаъолият доранд, уҳдадориҳои худро дар доираи се платформаи алоқаманд — Эътилофи устувории об, Ҳадафи Паймони глобалии Созмони Милали Муттаҳид оид ба устувории устувори об, ки моҳи сентябр дар ҷараёни Ассамблеяи генералии СММ оғоз шуда буд ва Даъвати кушодаи роҳбарони тиҷорат барои Фаъолияти об, ки аз ҷониби шарикони сершумор моҳи март дар ҷараёни Конфронси таърихии СММ оид ба об оғоз гардид, ҷиҳати тақвияти нақши бахши хусусӣ дар эҷоди устувории об дар 100 ҳавзаи муайяншуда, ки аз об танқисӣ мекашанд, то соли 2030 таъйид намуданд. «Даъвати оби тоза» ташаббусе аст, ки аз ҷониби кишварҳо пеш бурда мешавад. Ҳадафи он баланд бардоштани дастгирии зарурӣ барои барқарор намудани 300 000 км дарёҳо ва 350 миллион гектар заминҳои ботлоқзор то соли 2030 мебошад. Ин рақамҳо ба 30 фоизи экосистемаҳои обҳои тозаи харобшуда баробар мебошанд.

Оғози шарикӣ оид ба низоми ғизои ба об тобовар: Тартиби ҳамгироӣ (Nexus) ба устуворӣ.

Бо назардошти робитаи мутақобилаи об ва амнияти озуқаворӣ COP-28 аввалин бор ҷаласаи вазиронро барои бунёди низоми ғизои ба об тобовар бо иштироки зиёда аз 20 вазир баргузор намуд. Яке аз натиҷаҳои ин ҷаласа оғози ҳамкорӣ дар самти низоми ғизои ба об тобовар байни созмонҳои бонуфузи байналмилалӣ мебошад. Ин шарикӣ ба кишварҳо ва ташкилоти ғайридавлатӣ барои банақшагирии амалҳои иқлимӣ дар сатҳи миллӣ ва инчунин иҷрои уҳдадориҳои марбут ба идоракунии ҳамгирошудаи об ва системаҳои озуқаворӣ кумак менамояд. Ҳадафи ин кӯшиши муштарак таҳияи қарорҳои ҳамгирошуда, ки таҷрибаҳои кишоварзиро такмил медиҳанд, самаранокии обро таъмин менамоянд ва системаҳои устувори ғизоро дар миқёси ҷаҳонӣ пешбарӣ месозанд, мебошад. 

Саммити «Оби ягона»: Ҳамоиши дидгоҳҳо.

Дар COP-28 Президенти Фаронса Эммануэл Макрон платформаеро таҳти унвони Саммити «Оби ягона» амалӣ намуд, ки роҳбарон, коршиносон ва фаъолонро барои табодули афкор, стратегия ва навовариҳо оид ба идоракунии об муттаҳид месозад. Он натиҷаҳои Конфронси оби СММ дар соли 2023, Форуми ҷаҳонии об ва Конфронси навбатии СММ оид ба оби соли 2026-ро пурра менамояд. Саммит ҳамчун катализатор барои амалҳои дигаргунсоз, иҷрои уҳдадориҳо ва таҳкими уҳдадориҳои муштарак оид ба ҳалли ҳамаҷонибаи масъалаҳои об хизмат менамояд. Саммит соли 2024 дар доираи иҷлосияи навбатии Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид дар сатҳи сарони давлатҳо баргузор мешавад.

Гузориши Ташкилоти СММ оид ба кишоварзӣ ва озуқа (FАО) ва шарикон: Маълумоти амиқ барои асоснок намудани амал.

Ташкилоти СММ оид ба кишоварзӣ ва озуқа ва шарикони он гузориши муфассалеро нашр намуданд, ки дорои маълумоти арзишманд дар бораи низоми об ва ғизо мебошад. Ин гузориш ҳамчун манбаи муҳим барои сиёсатмадорон, муҳаққиқон ва таҷрибаомӯзон хидмат менамояд ва дурнамои огоҳонаро барои роҳнамоии амалҳои муассир оид ба устувории об ва иқлим пешниҳод месозад.

Муваффақияти асосӣ ворид намудани устувории об ба матни мувофиқашудаи Ҳадафи Глобалии Мутобиқшавӣ (GGA) ва Гузориши якуми Глобалӣ  (GST) мебошад, ки аҳамият, ҳифз ва барқарорсозии экосистемаҳои марбут ба об дар расонидани манфиатҳои мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим, ҳамкории муштарак ва ҳамчунин манфиатҳоро дар таъмини кафолатҳои иҷтимоӣ ва экологӣ тасдиқ менамояд. Он инчунин аз давлатҳои аъзои Конвенсияи СММ оид ба тағйироти иқлим ва дигар ҷонибҳои манфиатдор даъват менамояд, ки ҳадафҳо ва амалҳояшонро дар самти коҳиши назарраси норасоии об аз сабаби иқлим ва баланд бардоштани устувории иқлим дар муқобили офатҳои марбут ба об тавсеа бахшанд.

Мизи мудаввари сатҳи баланд оид ба устувории об дар шаҳрҳо.

Бар асоси натиҷаҳои Конфронси оби СММ дар соли 2023 COP-28 аввалин мизи мудаввари сатҳи баландро оид ба устувории об дар шаҳрҳо баргузор намуд. Мақсад аз ин чорабинӣ дастгирии муколама ва ҳамкорӣ байни мақомоти маҳаллӣ ва миллӣ буд. Чорабинӣ вазирон, роҳбарони шаҳрҳо, шарикони калидӣ, аз қабили Resilient Cities Network, C40 ва WRI, инчунин дигар намояндагони ҳукуматҳои миллиро ҷамъ овард, то нишон диҳанд, ки чӣ гуна шаҳрҳо банақшагирии миллиро дар самти иқлим беҳтар дастгирӣ менамоянд.  Чорабинии навбатӣ оид ба ин мавзуъ дар семоҳаи дуюми соли 2024 баргузор мешавад, ки муттасилӣ ва пешрафтро таъмин менамояд.

Таъсиси Гурӯҳи корӣ оид ба барномаи мутобиқшавӣ дар Шарм уш-Шайх.

Пас аз баргузории мизи мудаввари сатҳи баланд оид ба устувории об дар шаҳрҳо дар доираи COP-28 Гурӯҳи корӣ барои мусоидат ба ҳамкорӣ ва ҳамоҳангсозии бисёрҷонибаи байни сатҳҳои маҳаллӣ, минтақавӣ ва миллии ҳукумат ва ҷонибҳои манфиатдор барои ҳалли самараноки устувории об дар шаҳрҳо таъсис дода шуд. 

Оғози марҳилаи озмоишии Ташаббуси катализатори оби шаҳр: тағйир додани идоракунии об дар шаҳрҳо.

Марҳилаи озмоишии Ташаббуси катализатори оби шаҳр- ташаббуси инноватсионӣ барои ҳалли мушкилоти об дар шаҳрҳо оғоз ёфт. Ҳадафи ин ташаббус ҳавасмандгардонии навоварӣ, қабули технология ва таҷрибаҳои устувори идоракунии об дар шаҳрҳо, эҷоди шаҳрҳои устувор ва аз лиҳози об бехатар мебошад.

АМИТ «Ховар»:  Дар мавриди пешоҳангии муваффақ ва самарабахши Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баланд бардоштани нақши об чӣ гуфта метавонед?  

Султон Раҳимзода: Тамоми дастовардҳои гуфташуда, ки бозгӯи натиҷаҳои COP-28 дар самти об мебошанд, аз пешоҳангии муваффақ ва самарабахши Ҷумҳурии Тоҷикистон дар баланд бардоштани нақши об ҳамчун мавзуи марказии баҳсҳои глобалии иқлим шаҳодат медиҳанд.

Кӯшишҳои муштараки Тоҷикистон бо Нидерланд ва Амороти Муттаҳидаи Араб ҷомеаи ҷаҳониро ҳушдор медиҳанд, ки устувории об ва мутобиқшавии иқлим масъулияти муштараке аст, ки аз сарҳадҳо ва манзараҳо фаротар аст. Дар COP-28 ҳамраисон даъват намуданд, ки ҳамкории байналмилалӣ, интиқоли технология ва дастгирии молиявӣ афзоиш ёбад, то ҳар давлат, новобаста аз мушкилоти ҷуғрофӣ дорои абзорҳо барои бунёди ҷомеаҳои тобовар ба тағйирёбии об ва иқлим бошад.

Умед мебандем, ки ин талошҳо самараи нек медиҳанд ва ояндаи наздик мо шоҳиди он мешавем, ки ҷомеаи ҷаҳонӣ уҳдадориву амалҳои худро дар самти мубориза бо тағйироти иқлим, чӣ дар қисмати мусоидшавӣ ва чӣ дар қисмати коҳишдиҳӣ, аз ҷумла бо истифодаи аз неруи об суръати тоза мебахшад.

Мусоҳиб Акрам САНГЗОДА,
АМИТ «Ховар»